کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار

کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار نوشتهٔ حسن شجاعی نیا و شیما عراقیان است و انتشارات گیوا آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار

اهمیت دادن به موقعیت کودک ودوران کودکی پدیده‌ای مدرن و مربوط به دوران معاصر است. کودکان به عنوان یک گروه سنی که جایگاه اجتماعی و فرهنگی خاص خود را دارا هستند، در محیط شهری مدرن موقعیتی ویژه پیدا کرده‌اند. این گروه که نقش و مسئولیت اجتماعی برایشان در نظر گرفته نمی‌شود، در عین حال به این عنوان که دوره‌ای سرنوشت‌ساز به سر می‌برند و فرایند اجتماعی شدن و تعلیم و تربیت آنها باید به طور کامل و با بهترین کیفیت انجام گیرد، تحت توجه و نظارت شدید خانواده و جامعه هستند. در این میان، حضور مستمر گروهی از کودکان در خیابان که در نگاه اول به دلیل بی‌خانمانی و قرار گرفتن در بحران اقتصادی به کار در خیابان روی آورده‌اند به آزردگی و نگرانی شهروندان و مسئولان منجر شده است.

دوران کودکی و نوجوانی در رشد و سلامت و شکل‌گیری شخصیت تأثیر فراوانی دارد. عدم توجه کافی به کودکان در سنین پایین و برآورده نشدن نیازهای آنان، از طرف خانواده و جامعه می‌تواند موجب بروز مشکلات اساسی در زندگی آنها شود. 

بر اساس تحقیقات، کودکان و نوجوانان کار آسیب‌های جسمانی و روانشناختی مختلفی را تجربه می‌کنند. با توجه به اهمیت آسیب‌های جسمانی و روانشناختی، لازم است تا روشی کارآمد و مطلوب برای مداخله و حل مشکلات آنها به‌کار رود. رهیافت آسیب شناسی اجتماعی به کودکان کار، پدیده کودکان خیابانی را آسیب و بیماری‌ای اجتماعی در نظر می‌گیرد. 

در جهان امروز اعم از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، شاهد افزایش نرخ پدیده کودکان کار هستیم. کودکانی که به علل و عوامل ناخواستهٔ اجتماعی، خانوادگی، فرهنگی و اقتصادی مجبور به ورود زودهنگام، به دنیای بزرگسالی هستند و می‌بایست خود را پرورش داده تا از خویشتن حمایت نمایند.

آنچه که بارزتر از دیگر علل در بررسی علت کار کودک، سهم بیشتری به خود اختصاص داده، وضعیت نا به‌سامان اقتصادی خانواده است و مشکل مالی و فقر، نقش تعیین‌کننده‌ای در زندگی کنونی و حتی آینده کودکان در بر داشته است.

مسئله کودکان کار، علاوه بر ابعاد انسانی، اخلاقی، اجتماعی و اقتصادی اش یک بعد مهم دیگر دارد که شاید در نگاه کسانی که از منظر سلامت به مسائل اجتماعی می‌نگرند، مهم‌ترین بعد این مسئله باشد. از این منظر، مسئلهٔ کودکان کار نه تنها یک معضل اجتماعی، بلکه یک مسئله بهداشتی قابل توجه است که طی آن زندگی بخشی از کودکان در معرض خطرات و تهدیدهای ریز و درشت قرار می گیرد.

یکی از شاخص‌هایی که در بهبود ویژگی‌های روان‌شناختی دانش‌آموزان تاثیر دارد میزان تاب‌آوری است. تاب‌آوری به معنای توانایی غلبه بر مشکلات و تبدیل آنها به فرصتی برای رشد و چهارچوبی ارزشمند برای تعامل با افراد و موقعیت‌های چالش بر انگیز زندگی است.

پژوهش‌های مختلف نشان دادند که برنامه آموزشی تاب‌آوری بر سلامت روان، بهزیستی روان‌شناختی، افزایش سطح کیفیت زندگی، افزایش احساسات مثبت، کنترل خشم، همچنین کاهش خشم و افسردگی، افزایش عزت نفس دانش‌آموزان، افزایش راهبردهای مقابله‌ای موثرتر، افزایش عوامل حفاظتی مانند عواطف مثبت، اعتماد به نفس، خودرهبری کاهش عواطف منفی و استرس و افسردگی، افزایش کنترل تکانه‌های خشم و تکانشوری، کاهش رفتارهای وابسته به خشم و کاهش خشونت خانوادگی موثر است. 

بر اساس یافته‌های پژوهش بین تاب‌آوری والدین با مشکلات روانشناختی دانش‌آموزان، یعنی مشکلات عاطفی، اضطرابی، بیش فعالی، رفتار مقابله‌ای و سلوکی رابطه منفی معنا داری وجود داشت. 

یادگیری مهارت‌های اجتماعی_ هیجانی متکی به آموزش تکنیک‌های خودکنترلی، شایستگی اجتماعی، تلقین، انگیزش و خود آگاهی در دانش‌آموزان استو یافته‌های پژوهشی نشان دادند که این تکنیک‌ها در کاهش مشکلات رفتاری و در جایگزینی افکار مثبت به جای افکار منفی در فرد موثر بوده اند. 

مهارت‌های اجتماعی_ هیجانی در میان بسیاری از مهارت‌ها و شایستگی‌های مورد نیاز دانش‌آموزان جهت آماده شدن برای دانشگاه و شغل جای گرفته است. 

بنابراین تهیه برنامه‌ای که باعث ارتقای مهارت‌های اجتماعی_ هیجانی دانش‌آموزان شود حائز اهمیت است. 

مفاهیم محوری کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار از این قرار است:

کیفیت زندگی

کیفیت زندگی مفهومی گسترده است که دارای معانی گوناگون برای افراد و گروه‌ها مختلف است. برخی آن را به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه، برخی به عنوان رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی، رضایت‌مندی، خوب بودن، داشتن زندگی هدف مند (دارای معنی)، تحقق نیازها و یا عوامل عینی مانند درآمد و وضعیت سلامت دانسته اند. 

توانمندی‌های اجتماعی-هیجانی

به مهارت‌های شناختی، اجتماعی، هیجانی و رفتاری اطلاق می‌شود که افراد جهت انطباق اجتماعی موفق و رشد سالم و سازنده به آن‌ها نیاز دارند مثل توانایی برقراری ارتباط مناسب، گشودگی، انتقاد پذیری، رهبری کردن. 

تاب‌آوری

تاب‌آوری ظرفیت فرد برای مواجهه کارآمد با استرس و فشار، کنار آمدن با چالش‌های روزمره و توانایی رویارویی درایت مندانه، مطمئن، هدفمند، مسئولیت‌پذیرانه، همدلانه و امیدوارانه با چالش هاست. 

خواندن کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به روان‌شناس‌ها، مددکاران و فعالان امور تربیتی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تاثیر آموزش بر بهبود کیفیت زندگی دانش آموزان کار

«در رویکرد معاصر به دوران کودکی، بین کودک وبزرگسال از طریق قائل شدن نقش و مسئولیت اجتماعی برای یکی و عدم نیاز به مسئولیت‌پذیری دیگری تفاوت قائل می‌شویم. با وجود اینکه هیچ فردی در دوران کودکی نسبت به پذیرش مسئولیت‌های اجتماعی به ویژه مسئولیت‌های سنگینی همچون بر عهده داشتن شغل و کار ملزم نیست، اما در سطوح مختلف اجتماعی مشاهده می‌کنیم که برخی از کودکان درگیر فعالیت‌های اقتصادی و شغلی می‌شوند. (اسدپور، آزاد ۱۳۹۹)

بر اساس عهدنامه ۱۳۸ سازمان جهانی کار، به کودکان کمتر ازشانزده سال که دست به فعالیت اقتصادی می‌زنند، کودکان کار۴ گفته می‌شود. البته باید توجه داشت که ازنظر برخی کارشناسان این تعریف بسیار کلی بوده و شامل برخی ازجمله افرادی که در ازای کارشان پولی دریافت نمی‌کنند یا کارکنان پنهان ) مانند کودکان یا نوجوانان که خانه داری می‌کنند، نمی‌شود)‌. (علیزاده فرد، سرائی، ۱۳۹۸)

بر اساس تحقیقات، کودکان و نوجوانان کار آسیب‌های جسمانی و روان شناختی مختلفی را تجربه می‌کنند که ازجمله آنها می‌توان به کاهش سلامتی و افزایش احتمال بیماری، کاهش نمرات وموفقیت‌های تحصیلی، مشکلات روانی- اجتماعی ازجمله سوء استفادهٔ هیجانی و طرد شدن، انزوای اجتماعی اشاره نمود. (علیزاده فرد، سرائی، ۱۳۹۸)

کودکان کار در زمانی که جسم و روان آنها درحال رشد است، در بیشتر اوقات به کار درخیابان‌های شهرهای بزرگ، و محیط‌های نا امن و متشنج می‌پردازند، و در نتیجه فرصت‌هایی بس اندک برای رشد و تکامل عاطفی _ اجتماعی دارند. (فتحی آذر و همکاران، ۱۳۹۸).

پدیده کار اجباری کودکان و پیامدهای عاطفی – اجتماعی آن یکی از معضلات فراگیر در سراسر جهان به خصوص کشورهای در حال توسعه می‌باشد. (فتحی آذر و همکاران، ۱۳۹۸).

بر اساس گزارش سالانه سازمان بین المللی کار، در سراسر جهان ۲۱۸ میلیون کودک ۵ تا ۱۷ سال مشغول به کار هستند، در این آمار تقریبا ۷۳ میلیون از آنها مشغول به انجام مشاغل پر خطر می‌باشند. (سازمان بین المللی کار ۲۰۱۷). (فتحی آذر و همکاران، ۱۳۹۸).

بارزترین خصوصیت کودکان کار فقر ومشکلات مالی خانواده آنهاست؛ که کودکان را نیز درگیر کرده است همچنین فقدان رابطه منظم و مستحکم با خانواده و حتی اغلب رابطه‌ای با خانواده به کل ندارند و عدم بهره گیری از آموزش و تحصیل و همچنین مشکلات رفتاری، که حاصل مشاهده روزانهٔ خشونت‌ها درگیری‌ها و ... بوده که با روحیهٔ کودکانه آنها به هیچ وجه سازگار نمی‌باشد و آنها از ابتدا ضد اجتماع تربیت می‌شوند و فقدان احساس امنیت و روابط امن عاطفی. (شیشه گران، ۱۳۹۷).

کودکان کار به دلیل شرایط خاص زندگی خود مجبور به کار کردن هستند و همین امر منجر به ایجاد تغییرات مثبت و منفی در خودپنداری آنها نسبت به سایر همسالان خود شده است. از جمله ویژگی‌های شاخص خودپنداری در این کودکان می‌توان آگاهی از توانمندی به صورت احساس مسئولیت در قبال خانواده و استقلال مالی، برقراری تعامل با دیگران و تشکیل گروه‌های حمایتی در عین رقابت با یکدیگر، تاثیر پذیری ابعاد بیرونی و درونی پنداشت از خود با متغیرهای مختلف، انعطاف پذیری و تاثیرپذیری با آموزش، پذیرش و سازگاری با وضعیت موجود و همچنین عدم شناخت راهکارهای مقابله با آسیب می‌توان اشاره کرد. (طبرسی و همکاران، ۱۳۹۶).

یکی از معضلات جوامع در حال توسعه پدیده کودکان کار می‌باشد. کودکان کار خیابانی به افراد زیر ۱۸ سال اطلاق می‌شود که برای ادامه بقای خود مجبور به کار و یا زندگی در خیابان هستند. این کودکان با هدف کسب درآمد برای کمک به خانواده و یا تامین مخارج شخصی و گذراندن زندگی مجبور به کار کردن می‌باشند. (طبرسی و همکاران، ۱۳۹۶).

در ایران آمارها دربارهٔ تعداد کودکان کار خیابانی نامعتبر و متفاوت است. به طوری که در برخی آمارها حدود ۲۰ هزار کودک کار خیابانی تنها در شهر تهران گذارش شده است. اجبار کودکان به کار موجب آسیب به سلامت فیزیکی، جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی آنها می‌شود. (طبرسی و همکاران ۱۳۹۶)

کودکان و نوجوانان در جریان تحول، انواع گوناگون و طیف وسیعی از افسردگی را تجربه می‌کنند و گاه این افسردگی انچنان شدت دارد، که زندگی روزمره آن‌ها را دشوار می‌کند. شواهد نشان می‌دهند که سطوح بالای افسردگی با کاهش تاب‌آوری در وظایف همراه است. خصوصا در وظایفی که نیازمند فرایندهای شناختی هستند. (کرباسدهی و همکاران، ۱۳۹۸).

تاب‌آوری روان شناختی به عنوان یک فرایند، توانایی سازگاری موفقیت آمیز با شرایط تهدید کننده و سازگاری مثبت در واکنش به شرایط گوناگون است به طوری که تاب‌آوری باعث می‌شود تا دانش‌آموزان بتوانند به سازگاری بهتری در موقعیت هادست پیدا کرده و در رویارویی با مشکلات، تعادل زیستی – روانی خود را حفظ کنند. (کرباسدهی و همکاران، ۱۳۹۸).

یکی از سازه‌هایی که در دوران کودکی به احتما زیاد موجب تداوم رشد مثبت و سازگارانه در ابعاد مختلف وجودی می‌شود، تاب‌آوری است. تاب‌آوری سازه‌ای تعاملی بین نظام‌های زیستی، روانشناختی، اجتماعی و زیست محیطی است که به افراد در هنگام به چالش کشیده شدن توسط یک یا چند عامل تهدید کننده و استرس زا، کمک می‌کند. (رحیمی و همکاران، ۱۳۹۸).»