کتاب زمان و دیگری

کتاب زمان و دیگری با عنوان اصلی Temps et l'autre نوشتهٔ امانوئل لویناس و ترجمهٔ سمیرا رشیدپور است. نشر نی این کتاب را زیر نظر «محمدمهدی اردبیلی» منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ هستی‌شناسی قرار گرفته، در باب زمان، دیگری و اخلاق است. اثر حاضر را پایه‌گذار فلسفهٔ اخلاقی نویسنده و تأثیرگذار بر اندیشهٔ مدرن دانسته‌اند. این کتاب به نقد و فاصله‌گیری از هوسرل و هایدگر به‌ویژه در مسئلهٔ زمان، تعریف زمان به‌عنوان رابطه‌ای با دیگری و امر متعالی، بازتعریف تعالی و پیوند آن با سوبژکتیویته تحت‌تأثیر دکارت، تحلیل مفهوم تنهایی و نشان‌دادن اهمیت دیگری در خروج از خودبسندگی سوژه پرداخته است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب زمان و دیگری اثر امانوئل لویناس

کتاب «زمان و دیگری» که نخستین‌بار در سال ۲۰۰۳ میلادی، در ایران در سال ۱۳۹۹ و چاپ دوم آن در ۱۴۰۰ منتشر شده، از متن فرانسه با عنوان «Die Zeit und der Andere» به پارسی برگردانده شده است. این کتاب شامل مجموعه‌ای از سخنرانی‌های یک فیلسوف آلمانی‌زبان در مدرسه‌ای فلسفی است. متن پیاده‌شدهٔ آن چهار سخنرانی بعدها به نسخهٔ اصلی کتاب «زمان و دیگری» بدل می‌شود که در سال ۱۹۷۹ میلادی در انتشارات «فَتا مورگانا» منتشر و در سال ۱۹۸۳ به‌وسیلهٔ انتشارات PUF بازنشر شد. این سخنرانی‌ها در سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۸ ارائه شده بود. کتاب حاضر یکی از مهم‌ترین آثار «امانوئل لویناس» است. ایده‌های اصلی این اثر در باب زمان، دیگری و اخلاق است. این اثر با نقد «هوسرل» و «هایدگر»، خوانشی متفاوت از زمان ارائه داده و برخلاف هایدگر که زمان را افق فهم هستی می‌داند، زمان را مرتبط با رابطه‌ای رازآلود میان سوژه و دیگری می‌بیند. نویسندهٔ این اثر زمان را نه امری فردی بلکه پیوندی با امر متعالی و نامتناهی در نظر می‌گیرد. لویناس تحت‌تأثیر رنه دکارت، نامتناهی را با دیگری پیوند می‌دهد و آن را عاملی برای شکستن خودبسندگی سوژه معرفی می‌کند. او برای نشان‌دادن جایگاه دیگری، تحلیل خود را با مفهوم تنهایی آغاز می‌کند و معتقد است که سوژه در انزوای خود به شناخت محدود می‌شود و تنها از طریق مواجهه با دیگری از این انزوا رها می‌شود. اثر حاضر پایه‌های فلسفهٔ اخلاقی لویناس را شکل می‌دهد و نقش اساسی در اندیشهٔ مدرن دربارهٔ سوژه، زمان و رابطه با دیگری دارد. تأثیر کتاب حاضر بر فلسفهٔ معاصر به‌ویژه در حوزه‌های اخلاق، پدیدارشناسی و متافیزیک را غیرقابل‌انکار دانسته‌اند.

خلاصه کتاب زمان و دیگری

کتاب «زمان و دیگری» زمان را به‌عنوان نوعی رابطه می‌بینید؛ رابطه با آنچه ذاتاً غیرقابل شبیه‌سازی است؛ یعنی امری کاملاً دیگر که تجربه نمی‌تواند آن را بازنمایی کند. زمان، رابطه‌ای است با امر نامتناهی که در برابر ادراک مقاومت می‌کند. این نامتناهی یا دیگری ناگزیر است که اشارهٔ ما را تاب بیاورد؛ گویی می‌توان آن را در قالب واژه‌ای معین کرد یا به‌عنوان یک شیء ساده نامید. نادیدنی‌بودن این دیگری صرفاً به‌دلیل محدودیت شناخت انسانی نیست؛ بلکه ناشی از نابسندگی بنیادین این شناخت در برابر نامتناهی است؛ یک پوچی که شاید در رخدادی همچون یک تلاقی نمود پیدا کند. ناممکن‌بودن این تلاقی صرفاً امری منفی نیست؛ بلکه معنایی دارد که در ساختار زمان به‌عنوان دیاکرونی یا گسستگی تجلی می‌یابد. زمان، همواره و پیوسته عرصهٔ عدم تلاقی است؛ رابطه‌ای مبتنی بر اشتیاق و انتظار، رشته‌ای ظریف‌تر از هر خط فرضی ایدئال که نه با دیاکرونی گسسته می‌شود و نه در منطق و روان‌شناسی رایج قابل تقلیل به سایر روابط انسانی است. «امانوئل لویناس» زمان را نه به‌عنوان نزولی از جاودانگی، بلکه به‌عنوان نوعی رابطه در نظر می‌گیرد.

چرا باید کتاب زمان و دیگری را بخوانیم؟

این کتاب نخستین صورت‌بندی جامع فلسفهٔ متافیزیکی و اخلاقی «امانوئل لویناس» است که نه‌تنها اندیشهٔ او را به‌روشنی بیان کرده، بلکه بر یکی از مسائل اساسی فلسفهٔ مدرن و معاصر، یعنی معنا و نقش زمان تمرکز کرده است. این جلد شامل دو مقالهٔ مهم از لویناس دربارهٔ زمان، یعنی «قدیمی و جدید» (۱۹۸۰) و «دیاکرونی و بازنمایی» (۱۹۸۳) است که به فهم عمیق‌تر اندیشه‌های او کمک می‌کند.

کتاب زمان و دیگری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب را به دوستداران هستی‌شناسی، فلسفه و افرادی که مایلند دربارهٔ رابطهٔ میان زمان و دیگری و اخلاق بخوانند، پیشنهاد می‌کنیم.

درباره امانوئل لویناس

«امانوئل لویناس» (Emmanuel Levinas)، این متفکر فرانسوی لیتوانیایی‌تبار و ملقب به «فیلسوف دیگری» در سال ۱۹۰۶ میلادی در لیتوانی به دنیا آمد. در ۱۹۲۳ وارد دانشگاه استراسبورگ در پاریس شد. در ۱۹۲۷ در رشتهٔ فلسفه لیسانس گرفت و در سال ۱۹۲۹ اولین اثرش را منتشر کرد؛ مقاله‌ای در مرور جلد اول ایده‌های «هوسرل» در یک نشریه. او رسالهٔ دکترای خود را با عنوان «نظریهٔ شهود در پدیدارشناسی هوسرل» تکمیل و از آن دفاع کرد و در ۴ آوریل ۱۹۳۰ به‌خاطر این رساله جایزه‌ای از انستیتوی فلسفه دریافت کرد. رسالهٔ لویناس در همین سال منتشر شد؛ کتابی که ژان‌ پل سارتر را با پدیدارشناسی آشنا کرد. این سرآغاز مکتوبات لویناس است. لویناس در سال ۱۹۹۵ میلادی درگذشت.

نخستین متنی که از لویناس به پارسی منتشر شد، مصاحبه‌ای با «رامین جهانبگلو» بود که در سال ۱۳۷۳ در مجلهٔ «کیان» به چاپ رسید. جهانبگلو در مقدمهٔ این مصاحبه تلاش کرد توضیحاتی دربارهٔ اصول فلسفی لویناس ارائه دهد، اما این توضیحات چندان عمیق و دقیق نبود. در دههٔ ۱۳۸۰ توجه بیشتری به ترجمه و شرح آثار لویناس جلب شد. تا سال ۱۴۰۳ تنها کتاب به قلم لویناس که به پارسی ترجمه شده، «زمان و دیگری» است که «مریم حیاط‌شاهی» آن را از آلمانی به پارسی برگردانده است. امانوئل لویناس بیش از هر متفکری به بررسی مفاهیم غیریت، دیگری و رابطهٔ اخلاقی پرداخته است. او ابتدا تحت‌تأثیر هوسرل و هایدگر بود، اما به‌تدریج از آن‌ها فاصله گرفت و فلسفهٔ خاص خود را پایه‌گذاری کرد که بر تقدم اخلاق بر هستی‌شناسی تأکید دارد. دو اثر برجستهٔ او «تمامیت و نامتناهی» (۱۹۶۱) و «ماسوای هستی» یا «فراسوی وجود» (۱۹۷۴) اندیشه‌های او را دربارهٔ مسئولیت اخلاقی در برابر دیگری توضیح می‌دهد؛ همچنین او به مضامین دینی و یهودیت توجه داشت و الهاماتی از آن‌ها در فلسفه‌اش یافت می‌شود. آثار او به‌ویژه از طریق نقد ژاک دریدا در «خشونت و متافیزیک» مورد توجه بیشتری قرار گرفت و بر فلسفهٔ اخلاق، پدیدارشناسی و الهیات تأثیر عمیقی گذاشت. امانوئل لویناس یکی از چهره‌های برجستهٔ فلسفهٔ قرن بیستم بوده است. کتاب «زمان و دیگری» یکی دیگر از مکتوبات او است. فلسفهٔ اصلی لویناس در همین کتاب شکل گرفته است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

«امانوئل لویناس» مدال نقرهٔ مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه (CNRS) را دریافت کرده است. این جایزه به پاس دستاوردهای علمی برجستهٔ او در حوزهٔ فلسفه به او اهدا شد. جایزهٔ بالزان (Balzan Prize) در سال ۱۹۸۹ میلادی به‌دلیل سهم مهم او در توسعهٔ فلسفهٔ اخلاقی و پدیدارشناسی به او تعلق گرفت و جایزهٔ هانری برگسون از آکادمی علوم اخلاقی و سیاسی فرانسه به‌دلیل تأثیر عمیق اندیشه‌های او بر فلسفهٔ معاصر و بازتعریف جایگاه دیگری در اندیشهٔ اخلاقی به او داده شد؛ همچنین یک دکتری افتخاری از دانشگاه فرایبورگ در ژنو و دانشگاه کاتولیک لوون به پاس نقش برجسته‌اش در فلسفه و اخلاق به ا. اهدا شده است.

نظر افراد یا مجله‌ها درباره این کتاب چیست؟

- مجلهٔ Philosophy Today این کتاب را یکی از تأمل‌برانگیزترین آثار در باب رابطهٔ میان سوژه و دیگری توصیف کرده و آن را نقطهٔ عطفی در نقد متافیزیک سنتی دانسته است.

- «ژاک دریدا» و فیلسوفان پساساختارگرا که تحت‌تأثیر لویناس قرار گرفته بودند، این اثر را چرخشی اساسی در تفکر غربی دانسته و آن را نقدی جدی بر متافیزیک مبتنی بر خودبنیادی سوژه دانسته‌اند.

- دانشگاه کمبریج (Cambridge Companion to Levinas) این کتاب را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نوشته‌های اولیهٔ لویناس معرفی کرد که بعدها در کتاب «تمامیت و نامتناهی» بسط بیشتری یافته است.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

‏‫کتاب حاضر توسط مترجمان و ناشران متفاوت در سال‌های متفاوت منتشر شده است.‮‬ از این میان می‌توان به ترجمهٔ «مریم حیاط‌شاهی» (از آلمانی) از این اثر که توسط شرکت نشر نقد افکار‏‫ و در سال ۱۳۹۱ منتشر شد، اشاره کرد.‬

بخشی از کتاب زمان و دیگری

«در میانهٔ اضطراب‌های پاسکالی، کیرکگوری، نیچه‌ای و هایدگری، ما همچون بورژواهای وحشتناک رفتار می‌کنیم. یا (شاید هم) دیوانه‌ایم. هیچ‌کس دیوانگی را به عنوان راه رستگاری پیشنهاد نمی‌دهد. دلقک، (شخصیت) دیوانهٔ تراژدی‌های شکسپیر، همان کسی است که با صراحت بی‌ثباتیِ جهان و پوچی وضعیت را احساس می‌کند و از آن حرف می‌زند. او شخصیت اصلی تراژدی نیست. دلقک مشکلی ندارد که رفع کند. او در جهان پادشاهان، شاهزاده‌ها و قهرمانان همان گشودگی‌ای است که این جهان از طریق آن درنوردیده می‌شود، از طریق همین کوران‌های از سر دیوانگی. (در حقیقت) این طوفان نیست (بلکه همین کوران‌های از سر دیوانگی است) که چراغ‌ها را خاموش می‌کند و پرده‌ها را برمی‌افکند. بیهوده داریم هبوط، زندگی روزمره، حیوانیت، تنزل و ماتریالیسم نکبت‌بار را توصیف می‌کنیم، (این‌ها) مجموعهٔ دلمشغولی‌هایی هستند که روزهای بلندمان را پر می‌کنند و ما را از تنهایی درمی‌آورند تا ما را در ارتباط با همنوعانمان قرار دهند، در هر صورت، این دلمشغولی‌ها به هیچ وجه سطحی و سبکسرانه نیستند. می‌توانیم فکر کنیم که زمانِ اصیل، اصالتاً نوعی برون‌خویشی است، ما ساعت مچی می‌خریم؛ علی‌رغم برهنگی اگزیستانس، باید تا جایی که ممکن است آبرومندانه لباس بپوشیم، و وقتی کتابی دربارهٔ اضطراب می‌نویسیم، آن را برای کسی می‌نویسیم و از خلال تمام رویه‌هایی گذر می‌کنیم که (فرایند) نوشتن را از (فرایند) انتشار جدا می‌کنند و گاهی همچون تاجرِ اضطراب رفتار می‌کنیم (یعنی از اضطراب کاسبی هم می‌کنیم). (همچون) کسی که محکوم به مرگ است و سر‌و‌وضع خود را (چه‌بسا بیهوده) در آستانهٔ سفر آخرت مرتب می‌کند، (پیشنهاد) آخرین سیگار را می‌پذیرد و پیش از تیرباران شدن کلامی معنادار (برای گفتن) می‌یابد.»