کتاب مقدمات زبانشناسی

کتاب مقدمات زبانشناسی نوشته‌ٔ مهری باقری است و نشر قطره آن را منتشر کرده است. 

درباره کتاب مقدمات زبانشناسی

شناخت زبان و ماهیت آن از موضوعاتی است که پیشینه‌ای بس قدیم داشته از قرن چهارم پیش از میلاد توجّه حکیمانی چون افلاطون و ارسطو را نیز به خود معطوف کرده بود. از عصر طلایی یونان تا عصر حاضر همواره محققان و پژوهندگان جهان به مطالعه زبان از جهات و جنبه‌های مختلف مشغول بودند و این فصل ممیز انسان از حیوان را در زمینه‌های گوناگونی چون دستور زبان، فلسفه و منطق، ادبیات، مخارج حروف، فقه‌اللغه و غیره بررسی کرده‌اند. در نتیجه همین تحقیقات مستمر و ممتد بود که در حدود یک قرن پیش علمی مستقل به نام «زبانشناسی» در میان علوم انسانی‌دیگر تکوین‌ یافت و با تحدید وظایف و تعیین روشها و دستورالعمل‌هایش جای خود را در میان دانش‌های نوین باز کرد.

زبانشناسی با استفاده از معیارها و ملاک‌های عینی و توصیفی، روش تحقیق خود را متمایز و مشخص نمود و نه تنها در پی شناخت ویژگی‌ها و مختصات «نطق» و یافتن قواعد کلی ساختار زبان و نحوه کاربرد آن برآمد، بلکه با توجّه به نقش اصلی زبان که وسیله برقراری ارتباط در یک جامعه است و همواره برای رفع نیازهای ارتباطی همزمان و متناسب با تغییرات و تحوّلات جامعه دستخوش تحوّل و دگرگونی می‌شود، یافتن علل تحوّل و قوانین ناظر بر دگرگونی‌های زبانی را نیز یکی از وظایف خود به شمار آورد. همچنین بدان سبب که قواعد کلی و عمومی حاصله از تحقیقات زبانشناسی عمومیت دارد و تمامی زبان‌های موجود در جوامع بشری را دربرمی‌گیرد، این علم انعکاسی وسیع و جهانی یافته به سرعت جای ممتازی برای خود در میان علوم انسانی باز کرد و دامنه مطالعات این دانش نوین به زمینه‌های مخلتفی از جمله: رابطه زبان و اندیشه، تفاوت زبان با وسایل دیگر ارتباطی، نقش زبان در حفظ سنّت و انتقال فرهنگ و تجارب بشری از نسلی به نسل دیگر، ارتباط صدمات و آسیب‌های مغزی با زبان، اختلال‌های گفتاری و گفتار درمانی، چگونگی فراگیری زبان، ترجمه‌های ماشینی و غیره کشیده شد.

بدین ترتیب دانش زبانشناسی نوین، به صورتی بی‌سابقه گسترش یافته شاخه‌ها و شعباتی متعدد از آن متفرع گشت از قبیل: روان‌شناسی زبان، جامعه‌شناسی زبان، عصب‌شناسی زبان، زبانشناسی رایانه (کامپیوتر)، زبان‌شناسی مردم شناختی، مهندسی ارتباطات و غیره. هر یک از این شاخه‌های جدید زبانشناسی کاربردی در زمینه‌ای مشخص رو به گسترش و تکامل نهاد به طوری که در مدتی کوتاه علم زبانشناسی به علوم زبانشناسی مبدّل گردید.

گسترش دامنه تحقیقات و پژوهش‌های زبانشناسی کاربردی از یکسو غور و بررسی در تمامی شاخه‌ها و شعبه‌های زبانشناسی را برای یک فرد دشوار و تقریباً ناممکن کرده است و از سوی دیگر دانستن اصول کلی و مبانی اصلی زبانشناسی را برای تمامی پژوهندگان آن دسته از علوم انسانی و اجتماعی که موضوع تحقیق‌شان با «زبان» ارتباط می‌یابد، اجتناب‌ناپذیر کرده است. از این رو، آگاهی از کلیاتی درباره مباحث عمده و خطوط اصلی این علم برای دانشجویان رشته‌های ادبیات و علوم انسانی امری ضروری است.

با توجّه به آنچه ذکر شد، کتاب مقدمات زبانشناسی برای آشنایی دانشجویان با مفاهیم کلی و اصول بنیادی زبانشناسی تألیف شده است و در تنظیم مطالب آن کوششی آگاهانه به عمل آمده است تا سرفصل‌ها و مباحثی که برای دروس «مقدمات زبانشناسی» و «زبانشناسی عمومی» تعیین و پیشنهاد شده است در بخش‌های این کتاب گنجانیده شود. همچنین در پایان هر مبحث پرسش‌هایی مطرح شده است تا دانشجویان بتوانند با پاسخ دادن به این پرسشها خود را بیازمایند.

خواندن کتاب مقدمات زبانشناسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دانشجویان رشتهٔ زبان‌شناسی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مقدمات زبانشناسی

«زبانشناسی همچنانکه از نام آن برمی‌آید دانش شناخت و بررسی زبان به طریقه علمی است. منظور از روش علمی آن است که ابتدا واقعیات و پدیده‌های عینی و محسوس زبانی گردآوری شده، طبقه‌بندی و فهرست‌بندی می‌شوند و از روی این فهرستها نتیجه‌گیری به عمل می‌آید. سپس نتایج و فرضیات به‌دست آمده به محک آزمایش زده می‌شوند تا در صورت درست یا غلط بودن به عنوان یک نظریه پذیرفته و یا مردود شناخته شوند. معمولا نظریه‌ای قابل پذیرفتن است که «جامع»، «مانع» و «اقتصادی» باشد.

منظور از «جامع» این است که تمام حقایق خود را توجیه نماید.

منظور از «مانع» این است که در آن هیچ‌گونه تناقض درونی یافت نشود.

منظور از «اقتصادی» این است که ساده و روشن و صریح یا به سخن دیگر مختصر و مفید باشد.

اگر نظریه‌ای از این سه معیار برخوردار نبود باید آن را رد و یا اصلاح کرد.

در مطالعات زبانشناسی آنچه اهمیت بیشتری دارد ارائه فرضیات نیست بلکه سنجش این فرضیه‌ها با پدیده‌های زبانی و توصیف آنهاست. البته علم تنها به توصیف پدیده‌ها و تدوین قوانین حاکم بر آنها بسنده نمی‌کند بلکه در پی یافتن علل و توضیح عوامل دخیل و مؤثر در تکوین و تغییر پدیده‌ها نیز برمی‌آید و زبانشناسی را می‌توان به این اعتبار «علم توصیف زبان» دانست.»