کتاب گفتمان هراس

کتاب گفتمان هراس نوشتهٔ احمدرضا بردبار است و انتشارات دانشگاه خوارزمی آن را منتشر کرده است. این کتاب بررسی سیاست‌های دولت دوازدهم در برابر بحران کرونا (طرح پژوهشی) است.

درباره کتاب گفتمان هراس

نخستین و بیشترین تأثیر پاندمی‌ها بر سیاست خواهد بود. تأثیر وقایع طبیعی مانند سیل و زلزله و حوادث غیرمترقبه بر سیاست، کمتر مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی و علوم سیاسی بوده است. در نتیجه، به آثار بیماری‌ها و اپیدمی‌های فراگیر به‌مراتب کمتر توجه شده است. در ایران این معضل به‌علت فراگیرنشدن موضوعات بین‌رشته‌ای و جزیره‌ای عمل‌کردن محققان و یکنواختی ذهن‌ها و تسلط کلان‌روایت‌ها بیش‌تر به چشم می‌خورد. درحالی‌که در تاریخ ۲۰۰سالهٔ اخیر پاندمی‌ها و ورود آن‌ها به ایران، رابطهٔ پاندمی‌ها و سیاست رابطهٔ خاصی بوده است.

برخی از آن‌ها نقطه‌عطفی در تغییر ساختار حکومت، مؤثر در ایجاد نهادهای جدید، شروع تنظیمات یا اصلاحات جدی در ایران و تبدیل حکم‌فرمایی به حکمرانی یا از زاویه دیگر، ایجاد بحران‌های سیاسی و حتی انقلاب‌ها در ایران بوده‌اند. انقلاب مشروطه و انقلاب سفید که شبه‌انقلابی از لحاظ اجرای برنامه‌های جدید در ایران بودند، پس از برخی از این پاندمی‌ها به‌وقوع پیوست.

برخورد هر کشوری با این پاندمی‌ها به مفردات تمدنی آن، تعامل بین برهه‌های سرنوشت‌ساز، گذر نهادی، منطقه‌ای و جهانی هر کشور و تصادف‌ها و عوامل پیش‌بینی‌ناپذیر وابسته است. سه پاسخ متفاوتی که سه منطقهٔ جغرافیایی به پاندمی طاعون سیاه دادند، بروز واکنش‌های بسیار متفاوت در برابر اقتضائات این نقطه‌عطف بود. برای گذر نهادی در یک کشور، مسیر محتومی وجود ندارد، باید منتظر بزنگاه‌های تاریخی بود. در ایران نیز برخورد با‌ این پاندمی‌ها بسته به شرایط مذکور بوده است.

بنابراین، در کنار فرصت‌ها ممکن است به فاجعه‌هایی نیز برای نظام سیاسی و جامعه ختم شوند. اینکه این بحران ترومای تمدنی ایران است یا نه، به برخورد و توانمندی سیستم در برابر آن و انجام تغییرهای نهادی مهم از قبل آن بستگی دارد.

کرونا می‌تواند با به‌هم‌پیوستن چند عامل، توازن موجود در قدرت سیاسی و اقتصادی را به‌هم بزند. اختلاف‌های نهادی موجود در ایران، هم‌زمانی این بحران با دیگر بحران‌های اقتصادی، فشار حداکثری نظام بین‌الملل و اختلاف شدید بین نخبگان سیاسی و... ممکن است سبب بروز واکنش‌های بسیار متفاوت در برابر اقتضائات این نقطه‌عطف تاریخی شود و به‌جای گذر نهادی، سبب تعلیق در شرایط موجود یا بدتر ورود به یک فاجعه شود.

این کتاب حاصل انجام یک طرح پژوهشی از طرف دانشگاه خوارزمی است.

خواندن کتاب گفتمان هراس را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به مسئولان ایران و همهٔ افراد، سازمان‌ها و نهادهایی که به‌نوعی درگیر با بیماری کووید-۱۹ بوده‌اند پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب گفتمان هراس

«با شروع گسترش جهانی ویروس کووید-۱۹ در سراسر کره خاکی و به ویژه در کشور جمهوری اسلامی ایران، دولت با بحرانی جهانی روبه‌رو گشت که لازم بود برای این شرایط نوین، سیاست‌های ویژه‌ای برگزیند. هم‌زمانی گسترش ویروس کووید-۱۹ با روی کار بودن دولت دوازدهم در نظام جمهوری اسلامی ایران، این پرسش را مطرح کرده است که آیا سیاست‌های دولت دوازدهم در راستای مقابله با بحران کرونا به اندازه کافی پاسخگوی نیازهای جامعه ایرانی بوده است؟ این پرسش در معنایی دقیق‌تر، پرسش اصلی پژوهش را شکل داده است.

به زعم پژوهشگر، بحران کرونا در معنای خاص، توانسته است در اذهان عمومی به مثابه گونه‌ای گفتمان عمل نماید؛ گفتمانی که دولت‌های جهانی آن را به‌وجود آوردند و برای مقابله با آن چاره‌اندیشی کردند. مهم‌ترین ویژگی گفتمانی بحران کرونا، جنبه هراس‌آور آن بود. دولت‌ها تلاش کردند تا اپیدمی نوظهور را مهار کنند و هرچه سریع‌تر شرایط جوامع را به حالت عادی برگردانند؛ اما میزان موفقیت دولت‌ها در این راستا، جای پرسش است. از این رو، در این پژوهش تلاش شده است تا اقدمات دولت دوازدهم در راستای مقابله با بحران کرونا مورد بررسی و تحلیل علمی قرار گیرد.

سرانجام باید گفت که، پژوهش کنونی، دو گام اصلی در مسیر بررسی علمی خود پیش‌رو دارد. نخست، شناخت بحران کرونا به مثابه گفتمان هراس؛ و دوم، تحلیل سیاست‌های دولت در راستای مقابله با این گفتمان جهانی.

در پژوهش کنونی، دو متغیر اصلی وجود دارد که نیاز به بررسی و تحلیل علمی آن‌ها است؛ یکی، بحران کرونا، و دیگری، سیاست‌های دولت دوازدهم نظام جمهوری اسلامی ایران. در این پژوهش، بحران کرونا نقش متغیر مستقل و سیاست‌های دولت دوازدهم نظام جمهوری اسلامی ایران، نقش متغیر وابسته را دارد.»