کتاب ادبیات مشروطه

کتاب ادبیات مشروطه؛ از ناسیونالیسم تا ممالک محروسه ایران نوشتهٔ باقر صدری نیا است و نشر خاموش آن را منتشر کرده است. این کتابْ ادبیات دوران مشروطه را با تمام فراز و فرودش بررسی می‌کند.

درباره کتاب ادبیات مشروطه

نهضت مشروطه‌خواهی در ایران رخدادی شگرف و دوران‌ساز بود؛ نقطهٔ ختامی بر دوره‌ای نهاد و سرفصل دوران نوآیینی را در دفتر تاریخ پرفرودوفرازِ این سرزمین گشود. ایران با انقلاب مشروطه، عزم نهایی خود را برای ورود به عصر جدید، استقرار آزادی، عدالت، حاکمیت مردم و پی‌ریزی بنیان حکمرانی مطلوب اعلام داشت. دریغا که روند حادثه‌ها این جنبش را از دست‌یابی به اهداف و آرمان‌های خود مانع آمد.

در پرتو نهضت مشروطیت بود که اندیشه‌های تازه‌ای به سپهر تفکر ایران راه یافت و افق‌های نوینی در برابر نگاه فرهیختگان ایرانی گشوده شد و متعاقب آن، بسیاری از ساحت‌های اندیشه، فرهنگ، ادبیات و جامعه نیز دستخوش تحول شد و این بی‌گمان دستاورد اندکی نبود. بر اثر این اندیشه‌ها و الزامات نوپدید بود که ادبیات ایران هم به‌تدریج از موازین و معیارهای عصر سنت فاصله گرفت و پذیرای دگرگونی در صورت و محتوا شد و بدین‌گونه بود که ادبیات نوآیین مشروطه سامان یافت.

هریک از دوازده مقاله‌ای که در کتاب ادبیات مشروطه گرد آمده، مطالعه و بررسی گوشه‌ای از ادبیات و مسائل عصر مشروطه را به عهده گرفته است و ناسیونالیسم به مثابۀ رشتهٔ باریکی تقریباً همهٔ آن‌ها را به‌نوعی به یکدیگر پیوند داده است. مقالات این مجموعه در یک دورهٔ تقریباً سی‌ساله نوشته شده و به‌تفاریق در مجلات و مجموعه‌های گونه‌گون نشر یافته است.

 «ادبیات مشروطه»، «تجدّد ادبی»، «اندیشهٔ عدالت اجتماعی در شعر عصر مشروطه» و «پژوهشی در باب اصطلاح ممالک محروسهٔ ایران» نام چند مقاله از کتاب باقر صدری نیا است.

خواندن کتاب ادبیات مشروطه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران و دانشجویان زبان و ادبیات فارسی و علاقه‌مندان به تاریخ مشروطه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ادبیات مشروطه

سه تابلوی مریم میرزادهٔ عشقی (مقتول ۱۳۰۳ ش.). عشقی از جمله شاعران این دوره بود که در عرصهٔ شعر نیز مانند سیاست، دل در گرو انقلاب داشت. او علاوه‌بر کوشش برای رسیدن به اسلوب تازه، در مواردی به نظریّه‌پردازی نیز اهتمام ورزیده است (نک: میرزاده عشقی، ص ۱۶۳-۱۶۴). عدول از طرز قافیه‌آرایی متقدّمان، عدم پای‌بندی به رعایت تساوی تعداد مصرع‌ها در بندهای شعر و بهره‌گیری از برخی ویژگی‌های رمانتیسم، از جمله شگردهای او برای دست‌یابی به اسلوب تازه است. در میان این قبیل سروده‌های او سه تابلوی مریم از اعتبار خاصّی برخوردار شده است. عشقی خود این شعر را دیباچهٔ انقلاب در ادبیّات نامیده و مدّعی شده است که با سرودن آن «موفق به ایجاد یک طرز نو و مرغوبی در اشعار زبان فارسی شده است» (همان، ص ۱۶۳). این شعر که به سال ۱۳۰۲ ش. در قالب مخمّس سروده شده است، با گسست از سنّت، شعر فارسی را یک گام به شعر نو نزدیک کرده است (کریمی حکّاک، ص ۱۳۸۲). عشقی در این شعر، با تصویرسازی و نحوهٔ بیان تخیّل شاعرانهٔ مأخوذ از مکتب رمانتیسم، اثری بیش و کم متفاوت با هنجاری‌های جمال‌شناختی رایج روزگار پرداخته است و از همین رو، نیز او را اوج نوع رمانتیسم در آغاز قرن شمسی حاضر تلقّی کرده‌اند (شفیعی کدکنی، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، ص ۵۰). سه تابلوی مریم عشقی را می‌توان واپسین شعر رمانتیک اجتماعی در پایان عصر مشروطه به شمار آورد (نک: صدری‌نیا، ص ۲۰۹).

افسانۀ‌نیما. «افسانهٔ» نیما را باید حدّفاصل کوشش‌های پراکنده و نه‌چندان موفق پیشروان تجدّد در حوزهٔ شعر فارسی و ظهور طرز تازه‌ای محسوب داشت که نخستین طلیعه‌های آن پانزده سال بعد با شعر «ققنوس» نیما پدید آمد و شعر نو یا شعر آزاد نیمایی نامیده شد. این شعر که اولین بار در سال ۱۳۰۱ ش. انتشار یافت، متشکّل از بندهای پنج مصراعی است و بر وزن «فاعلن فاعلن فاعلاتن» سروده شده است. «افسانه» در عین‌حال که منظومه‌ای غنایی است، با نمونه‌های دیگر شعر غنایی تفاوت آشکاری دارد. این شعر از حیث نوع نگاه شاعر به طبیعت و زندگی و برخورداری از نوعی رمانتیسم انزواجویانه و معترض، تخیّل بدیع، وزن و آهنگ کم‌سابقه، اثری مهم شناخته شده است. از حیث مکالماتی نیز که در خلال این منظومه آمده است، می‌توان آن را گامی به سوی دست‌یابی به شعر نمایشی محسوب داشت (نک: آرین‌پور، ج ۲، ص ۴۷۲-۴۷۴؛ شفیعی کدکنی، همان، ص ۱۱۰؛ پورنامداریان، ص ۷۶-۷۷). «افسانه» با اینکه از سبک معمول انحراف کلّی ندارد و از حیث مضمون چندان پخته و مرغوب نیست، و با وجود سکته‌های وزنی، مجموعاً اثری است بدیع و سرشار از تخیّل (نک: آرین‌پور، همان‌جا).