کتاب عشق و نماز

کتاب عشق و نماز نوشتهٔ رحمت‌الله شریعتی نجف‌آبادی است. این کتاب دربارهٔ چگونگی ارائهٔ چهره‌ای جذاب، متین و معقول از دین و مظاهر آن در دانشگاه است که اینجا به صورت خاص درخصوص نماز توضیحاتی ارائه می‌شود.

درباره کتاب عشق و نماز

محور کتاب عشق و نماز، عبادت و زیر مجموعهٔ آن، «نماز، نردبان تجلی عشق» است و آن به این معناست که صلات و نماز، وسیلهٔ نیل انسان به اتصاف و وصف‌شدن به جلوه و جذبه و رشحهٔ عشق و سرانجام، وصول به خود عشق است، لذا نماز وسیله است. نه هدف، به این ترتیب نباید وسیله، سد راه غایت بشود، پس باید از سخت‌گیری و وسواس جداً به دور بود، به عبارت بهتر، نماز معراج رسیدن به وادی طُوای طور محبت و تقرب است، چراکه خداوند می‌فرماید: فَاعْبُدْنی وَ اَقِمِ الصّلوهَ لِذکری؛ بنابراین ای موسی تنها مرا بپرست و نماز را برای یاد من بپادار. 

 این موضوع، بسیار فراگیر است، بنابراین عنوان عشق و نماز بیانگر جذابیت و متانت و عقلانیت مسئله است. نماز هم خلاصه و عصارهٔ آیین الهی است و هم از بارزترین مظاهر آن است. نماز به ویژه با جماعت و جمعه، ستون دین و از شعائر دین اسلام محسوب می‌شود. ذالک و من یعظّم شعائر الله فانها من تقوی القلوب.

اگر حقیقت نماز به مردم به‌ویژه به نسل جوان دانشجو ارائه شود، مورد پذیرش واقع می‌شود. نماز نیاز ذاتی و فطری آن‌ها و برای فعلیت و شکوفایی روح یعنی عقل و عشق و سجایای اخلاقی است. آن‌ها با آن قادرند به سعادت اصلی و اصیل خود که همان اتصال به ریشهٔ هستی است نایل آیند، به همین دلیل پیامبر (ص) فرمود: یا بلال اَرِحْنا بالصلوه؛ ای بلال ما را با اذان آرامش بده و راحت کن. (هر چه زودتر اذان را بگو و ما را راحت کن تا به نماز مشغول شویم). به بیان دقیق‌تر دلم را با اذان که مژدهء نماز است راحت بخش، زیرا لقمان (ع) فرمود: وقتی زمان نماز رسید، به سبب چیزی آن را تأخیر مینداز، نماز بخوان و از ناحیه آن استراحت بجوی، چرا که آن دَین است؛... صلِّها و استرح منها فانها دین.

عده‌ای تصور می‌کنند نماز جماعت عبارت است از مقداری موسیقی و بعد، بیان چند مسئلهٔ فقهی عامیانه، سپس قرآن و اذان رادیو و پس از آن اذان بلند گوش‌خراش موذن مسجد، آن هم با بلندگوی قوی و بالاخره اذان و اقامه و نماز طولانی امام جماعت و آخر، سخنرانی بعضاً تکراری و طبق خواست خودش. این جز خستگی و سرانجام، فرار، چیزی به بار نمی‌آورد، لذا لازم است در امر مذکور افراد و محل و زمان در نظر گرفته شود تا عالی‌ترین و جذاب‌ترین سلیقه اعمال شود.

چه کسی شایسته‌تر از امام جماعت و چه جایی بهتر از مسجد می‌توان پیدا کرد که نمازگزار را در عمق معانی و مفاهیم نماز فرو ببرد؟ پس در مسجد لازم است بیشتر سکوت باشد تا نمازگزار اگر خواست بتواند از قرآن و کتب دعا و مذهبی و درسی استفاده کند. علی (ع) می‌فرماید: هنگامی که نماز به جماعت می‌خوانی، نه با طولانی‌کردن نماز، مردم را بپراکن و نه آن که آن را تباه سازی، زیرا در میان مردم، بیمار یا صاحب حاجتی وجود دارد. آنگاه که پیامبر (ص) مرا به یمن فرستاده از او پرسیدم با مردم چگونه نماز بخوانم؟ فرمود: در حد توان ناتوان نماز بگزار و بر مؤمنان مهربان باش؛ و اذا قمتَ فی صلاتک للناس فلاتکونَنَّ منفّراً و لا مضیّعا...

شخص باید زیرک باشد و به مقتضای حال عمل کند، یعنی کارش کوتاه و تمام بلکه اَتمّ باشد. نقل شده است: پیامبر (ص) عده‌ای را تحت فرماندهی علی (ع) به جنگی فرستادند وقتی برگشتند رسول خدا (ص) از آن‌ها دربارهٔ علی (ع) پرسیدند. پاسخ دادند: کارش همه نیکو بود جز آنکه در تمام نمازهایش سوره توحید را می‌خواند. 

خواندن کتاب عشق و نماز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام مسئولان امور فرهنگی در مدارس و دانشگاه‌ها پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب عشق و نماز

عشق چیست و عاشق کیست؟

تا انسان عاشق نشود، عشق را درک حضوری نمی‌کند، لذا عاشق آن را با وجدان کشف می‌کند، پس عشق یافتنی است نه بافتنی. لفظ عشق مشکل ندارد. امور مرکب نیاز به تعریف دارند. صرف و خالص و بسیط از هر چیزی مثل عشق است که تحت اسم و رسم و لقب و وصف در نمی‌آید. سنایی چنین سروده است:

ای بی‌خبر از سوختـه و سوختنـی عـشـق آمـدنی بود نه آموختـنی

و مولوی نیز چنین انشاد کرده است:

گرچه تفسـیر زبان روشن‌تر اســت

لیک عشق بی‌زبان، روشن‌تر اسـت

عقل در شـرحش چو خـر درگـل بـجفت

شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت

و مفهوم آن هم یک امر ذهنی است، پس آن خود عشق نیست. زیبایی هم همین گونه است. شهید مطهری می‌فرماید: اساساً زیبایی درک‌کردنی است نه وصف‌کردنی. آنچه مهم است این که انسان باید به خود عشق برسد. اساساً انسان آن سان انسان است که به عرفان و کتمان آن نزدیک و از نسیان و عصیان به دور باشد.

لغت‌نویسان عشق را اینگونه معنا می‌کنند: در گذشتن از حد دوستی، اعم در پارسایی یا در فسق و آن مأخوذ از عَشَقَه است و آن نبات و گیاهی (گل پیچک) است که بر درختی بپیچد و آن را خشک کند و خود با طراوت باقی بماند، لذا اگر نباتِ عشقِ روح انسان، درخت تن او را احاطه کند، او را خشک و بی‌حرکت، نسبت به زرق و برق دنیا و صرفاً او را متوجه و بی‌قرار، در رابطه با محبوب و معشوق، می‌کند.