کتاب نمط هشتم؛ بهجت و سعادت

کتاب نمط هشتم؛ بهجت و سعادت نوشتهٔ رحمت الله شریعتی نجف آبادی است و انتشارات آیینه هستی آن را منتشر کرده است. این کتاب ترجمه و شرح کامل و تطبیقی نمط هشتم اشارات و تنبیهات ابن‌سیناست.

درباره کتاب نمط هشتم؛ بهجت و سعادت

معرفت حقایق از دو طریق فکر و استدلال و طریق کشف و شهود میسر است. محیی‌الدین‌ بن عربی آن دو را بارها متذکر شده است. البته باید تفطن داشت آن دو راه، در نگاه دقیق است ولیکن در نگاه اَدقّ، آن ثنویت به توحید تبدیل می‌شود. صدرالدین قونوی، در آغاز قائل به دو طریق برهان و استدلال، و عرفان و عیان و کشف گردیده، آن‌گاه بساط دوئیت را جمع کرده و راه را منحصر به طریق کشف و عیان دانسته است، زیرا طریق تعقل از تباهی و خلل خالی نیست و بر فرض پذیرش آن، تمام نیست. عین قسمتی از عبارتش چنین است: «... قد استبان انها لا تصفو عن خلل و علی تسلیمه لایتم».

او در این خصوص از دلایلش را اختلاف نظر حکما می‌داند که به نظر صحیح نمی‌آید، زیرا عرفا هم اختلاف دارند. علاوه بر آنکه بسیاری از مسائلی که در عرفان نظری مطرح می‌شود، بر اساس تعقل دور از تعلق است. افزون بر آن اقامه دلیل بر ردّ مبانی علوم نظری، با سلاح دلیل و عقل به جنگ دلیل و عقل رفتن است.

آنچه صحیح است گفته شود اینکه کلام در تمیز میان دو نحو ارتزاق «لأکَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم» است، یعنی میان برهان و عرفان مراتب وجود دارد، نه تضاد.

نکوهش عقل نظری، نوعی دعوت اهل نظر به مقامات عالی‌تر و عرفان عملی است، همچنان‌ که در عرفان عملی همین اعتراض به کسانی که فقط به عرفان نظری اکتفا می‌کنند وجود دارد. در عین حال نباید گفت جز عرفان عملی همه باطل‌اند. آنچه صحیح است اینکه مشاهده، فوق طور عقل است: «هذا طور وراء طور العقل» و «من لم یذق لم یدر» و «لیس‌الخبر کالعیان».

خروجی تمام علوم، مخصوصاً فلسفه و عرفان نظری، توحید است، لذا هیچ دانشمندی حق ندارد علوم دیگر را، چه در حال حاضر باشد چه در گذشته، تخطئه کند و الا دیگران نیز، چه اکنون و چه آینده، آن‌ها را ردّ می‌کنند که ثمرهٔ آن رکود دانش است. پس هر علمی به جای خویش نیکوست. هیچ‌کسی قادر نیست به حاقّ و کنه و بنه حقایق پی‌برده، علم را به سر حد تمام و کمال برساند.

ابن سینا در وقت وفات، اعتراف به عجز و قصور عقل نظری در کشف غطاء از جمال حقیقت داشته و سروده است: نموت و لیس لنا حاصل سوی علمنا أنه ما علم .

او در تأیید عرفان گفته است: مَن احبّ أن یتعرفها (لجّة المعرفة) فلیتدرج الی أن یصیر من اهل المشاهدة دون المشافهة و من الواصلین الی العین دون السامعین للاثر و در عین حال گفته است: من آثرالعرفان للعرفان فقد قال بالثانی ، یعنی عرفان هدف اصلی و بالذات نیست، بلکه واجب تعالی هدف اصلی است.

شیخ‌الرئیس یگانه عارفی است که معارف دقیق عرفانی را در نمط هشتم و نهم و دهم اشارات چنان برهانی کرده است که هر متوغل در عرفان انگشت حیرت به دندان می‌گیرد و بازگفته است: العارف هَشّ بَشّ بسّام.

عین فرازی از نوشتار حسن حسن‌زاده آملی چنین است: بدان که نمط‌های چهارگانه «اشارات وتنبیهات»، یعنی نمط سوم در علم نفس و هشتم در بهجت و سرور و نهم در مقامات نفس عارف بالله و دهم در صدور آیات شگفت‌ از نفس، باید مورد اعتنا و اهتمام فراوان قرار گیرد و در عِداد صحف کریمه‌ای که در معرفت نفس تدوین شده محسوب شود...

قسم به جان خودم آن کس که فهم مطالب تمهید القواعد و شرح قیصری بر فصوص الحکم و مصباح الانس و «اشارات و تنبیهات» و شفاء و اسفار و فتوحات مکیه روزی‌اش نشده، فهم تفسیر انفسی آیات قرآنی و جوامع روایی روزی‌اش نمی‌شود... .

برای پی‌بردن به مطالب نمط هشتم کافی است خواننده به فهرست مطالب مراجعه کند.

کتاب نمط هشتم؛ بهجت و سعادت دربارهٔ «بهجت و سعادت» است که در مقدمهٔ آن، معنا شده و شرح داده شده است.

هرکسی می‌خواهد به شادی و آرامش و طمئنینة نفسانیِ کامل و ابدی و سعادت و نیکبختیِ مطلق و دائمی در دنیا و آخرت نایل و واصل شود و این اثر و ثمر، عهده‌دار توضیح در این‌باره از منظر قرآن و احادیث و روایات و عرفا و حکما و علما و... است.

لذا لازم و ضروری است که انسان اول به مفهوم صحیح و مصداق درست آن‌دو پی ببرد تا در این خصوص به اشتباه و خطا در معنا و واقع گرفتار نشود. رحمت الله شریعتی نجف آبادی هر سه نمط را که در باب عرفان است و هفت نمط دیگر که در خصوص طبیعیات و الهیات است را منتشر کرده است.

خواندن کتاب نمط هشتم؛ بهجت و سعاد را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ تصوف و عرفان پیشنهاد می‌کنیم.