کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم

کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم نوشتهٔ محمد محمد داوود و ترجمهٔ دکتر مینا جیگاره، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرای دانشگاه تهران است. انتشارات نظری این کتاب را منتشر کرده است. 

درباره کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم

کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم تفاوت معنایی واژگان قرآنی را توضیح می‌دهد و همچنین وجوه تمایز کلمات آن را با معنی و روش‌های مشابه شرح می‌دهد. توجه به تفاوت‌های معنایی، منشأ باستانی در زبان عربی دارد، اما در زبان‌شناسی نوین، از طریق نظریهٔ تحلیل ساختاری، ویژگی‌های متمایز میان معنای واژه‌ها به صورت کاملاً دقیق مشخص می‌شود.

خواندن کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم را به دانشجویان رشتهٔ زبان و ادبیات عرب و پژوهشگران علوم قرآنی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب موجز الفروق‌ الدلالیه فی القرآن الکریم

الحمدللّه والصلاة و السلام علی رسول اللّه و علی آله الطیبین الطاهرین و علی مَن اتّبع هداه.

هذا الکتاب الذی یحمل عنوان «موجز الفروق الدلالیة فی القرآن الکریم» هو ملخص الکتاب القیّم «معجم الفروق الدلالیة فی القرآن الکریم» للدکتور محمد محمد داود.

لقد اخترنا فی هذا الملخص ما رأیناه لازماً لطلابنا الأعزاء فی أقسام اللغة العربیة و آدابها.

کتاب معجم الفروق یزید علی 600 صفحة، و قد یصعب تناوله علی طلابنا، و لذلک رکزّنا فی هذا الملخّص علی تقدیم ما یرتبط بالفروق بین معانی مفردات القرآن الکریم، مع مراعاة الإیجاز و الانتقاء.

و فی فهرس المصادر اخترنا الأهم فی نظرنا، و لم نلزم أنفسنا بذکرها فی هوامش کل صفحة، بل أشرنا أحیاناً لذلک.

و فی الأخیر لئن وفّقتُ فی هذا العمل لخدمة القرآن فما توفیقی إلاّ باللّه علیه توکلت و إلیه أنیب.

الدکتورة مینا جیگاره

مقدمة المؤلف

 هذا معجم للفروق الدلالیة بین الکلمات القرآنیة لبیان الملامح الفارقة بین الألفاظ متقاربة المعنی و الصیغ و الأسالیب المتشابهة، یعتمد فی مادته علی القرآن الکریم.

 الاهتمام بالفروق الدلالیة و إن کانت له أصول قدیمة فی العربیة إلّا أنّ الدرس اللغوی الحدیث قد أسهم من خلال نظریة التحلیل التکوینی فی تحدید الملامح الممیزة بصورة دقیقة بین دلالة الکلمات متقاربة المعنی.

تقتضی الأمانة العلمیة أن أقرر أن استنباط الفروق الدلالیة بین الکلمات متقاربة المعنی لون من الاجتهاد یخطئ فیه المجتهد و یصیب، فما کان من صواب فهو من فتح اللّه العلیم و توفیقه. و ما کان من خطأ فهو منّی أستغفراللّه منه.

و أما أنواع الفروق الدلالیة فی هذا المعجم فهی:

۱-‌ الفروق الدلالیة بین معانی الکلمات:

 من حیث توسیع و تعمیم المعنی:

نحو: (الخشیة- الخوف)، حیث تمتاز الخشیة بلمح العلم بموجبات الخوف، و أن فیها انقیاداً و امتثالاً، بینما الخوف معنی عام لیس فیه هذان الملمحان...

 من حیث تضییق و تخصیص المعنی:

و ذلک کالفرق بین (الغیث و المطر) فی الاستعمال القرآنی، حیث إنهما فی الاستعمال اللغوی العادی مترادفان، بینما خصّص القرآن الکریم (الغیث) فی سیاقات النفع و الخصب و الخیر، و خصّص (المطر) فی سیاقات العذاب و النکال...

 من حیث التضاد:

فقد تُدرک الفروق الدلالیة بین مفردة و أخری عن طریق التضاد، نحو الفرق بین التمام و الکمال، فالتمام یأتی لنفی ضده و هو النقص، و یأتی الکمال لنفی ضده و هو العیب.

۲-‌ الفروق الدلالیة بین الأبنیة الصرفیة المتشابهة:

قد تکون الفروق الدلالیة ناشئة عن اختلاف الصیغ الصرفیة للکلمات مثل: (قَسَطَ، أَقْسَطَ) فصیغة الفعل المجرد (قَسَطَ) تعنی الظلم، بینما تُستعمل صیغة الفعل المزید بالهمزة (أقسط) بمعنی العدل.

و نحو: (سِخریاً، سُخریاً) فالسِخریّ: السُخریة و الهزء، و السُّخری: السُخرة و الاستعباد.

۳-‌ الفروق الدلالیة بین التراکیب المتشابهة:

مثل ترکیب الفعل مع حرف الجر، و من ذلک: (أنزل إلی/ أنزل علی)، (فَرّ مِن/ فَرّ إلی) ...

۴-‌ و أما فی القسم الترکیبی (الخاص بالأسالیب)

فقد رتبت علی النحو التالی:

أ-‌ الفواصل القرآنیة متشابهة المعنی.

ب- تنوع أسالیب النظم القرآنی.

ج- التقدیم و التأخیر.

... و فی الأخیر لا یفوتنی أن أعلن عن متعتی الخاصة فی رحلتی مع الفروق الدلالیة بین الکلمات و الأسالیب القرآنیة، فإن اکتشاف الملمح الممیز الفارق بین دلالة کلمتین أو أکثر أشبه باکتشاف کنز یزیدک سروراً و بهجة و رضاً.