کتاب پسا اسلام گرایی

کتاب پسا اسلام گرایی نوشتۀ ابوبکر علی (کاروانی) و مولود بهرامیان است. کتاب پسا اسلام گرایی را انتشارات چراغ اندیشه منتشر کرده است.

درباره کتاب پسا اسلام گرایی

مدتی است «دوران پسا اسلام‌گرایی» مانند یک مفهوم در مراکز اندیشه و آکادمیک غرب و منطقه به کار گرفته می‌شود. نگارنده نیز جهت واکاوی و سخن‌گفتن در باب گذار از آموزه اسلام سیاسی و پیدایش شکلی جدید از اسلام‌گرایی، در نوشتارهای خود آن را مرحله پیدایش احزاب دارای پیش‌زمینه اسلامی نام نهاده است. اشاره مهم این مدل از حزب سیاسی و اسلام‌گرایی، همچنان که در کتاب حاضر روشن شده است، پذیرش مدل دولت ملی مدرن و دست شستن از رؤیای جهان شهری امپراطوری است؛ درعین‌حال مبارزه با آسیب‌های دولت مدرن از طریق پذیرش اندیشگی دموکراسی و بنیان نهادن حکمرانی مدنی و قانون سالار معاصر است. از دیدگاه نگارنده، آنچه به اتحاد دولت‌های مسلمان یا خود مسلمانان مربوط است باید از طریق سازوکارهای معاصر مانند اتحادیه اروپا انجام شود که در جای خود به آن اشارت رفته است. در مدل پیشنهادی نگارنده، استقلال دولت و ملت‌ها و همکاری میان آنها تحقق‌یافته و جهتی عقلانی به مسئله تلاش برای اتحاد کشورها و اندیشه وحدت داده می‌شود.

لازم است اشاره کنم که جستار پیش رو، بیشتر جنبه نظری دارد؛ به عبارتی دیگر بیشتر به ادبیات و سویه تئوریک موضوع بها می‌دهد و تنها به‌اندازه‌ای که تجربه عملی زمامداری دو نمونه «حزب عدالت و توسعه ترکیه» و «حزب آزادی و عدالت مصر» اجازه می‌دهد، به موضوع پرداخته می‌شود؛ درعین‌حال، به‌هیچ‌وجه کلیت آنچه در مرامنامه و اساسنامه این دو حزب آمده است، دیدگاه مختار نگارنده نیست؛ بلکه صرفاً به نکات و مسائلی اشاره نموده است که در نیل به اهداف پژوهش ما را یاری نموده و در ایضاح بیش‌تر مفاهیم و اهداف مددکار ما بوده‌اند. در سایر موارد، نویسنده با نگرشی انتقادی به تجربه عملی و کنش‌های سیاسی آن دو می‌نگرد. بنا بر آنچه گفته شد، آنچه به حزب آزادی و عدالت مصر مرتبط است به علت کودتای نظامی و ساقط نمودن قدرت سیاسی‌شان از طریق زور و به پایان رساندن حیات سیاسی و دموکراسی در این کشور، نمی‌توان در باب میزان پایبندی و التزامشان به شعارها و میزان موفقیتشان داوری کرد؛ بلکه آنچه می‌توان آن را مورد مداقه قرار داد و از آن بهره جست تجربه سیاسی این حزب و جماعت اخوان‌المسلمین مصر است. جریانی که به علت انسداد حیات سیاسی مصر در ده‌ها سال گذشته، و نیز طبیعت تبلیغی - سیاسی‌اش در کنشگری سیاسی، تخصص چندانی. حزب عدالت و توسعه ترکیه نماد پیدایش حزب دارای پس‌زمینه اسلامی به شمار می‌رود. حزبی که در چارچوب مشروعیت دولت و سازوکارهای دموکراسی و قانون متعارف، زمامداری درازمدت داشته و می‌توان درباره مدل حکمرانی‌اش داوری کرد: به نظر نویسنده، آزمون زمامداری این حزب با طلیعه‌ای درخشان و موفق آغاز شد؛ به‌گونه‌ای که به‌عنوان الگویی در راستای آشتی میان اسلام و دموکراسی و مدرنیته و عقلانیت میانه‌رو در منطقه به شمار می‌رفت. این وضعیت تا سال ۲۰۱۳ و تا حدودی ۲۰۱۵ ادامه یافت؛ اما ازآن‌پس و به‌ویژه پس از کودتای ۲۰۱۶، احساس می‌شود این حزب در ابعاد مختلف از اصول و تجربه پیشین خود عدول کرده و نوعی از اقتدارگرایی در درون حزب و قدرت سیاسی‌اش رخ نموده است. ائتلاف و هم پیمانی با حزب حرکت ملی «م ... پ» و جبرهای سیاسی و جهت‌گیری اندیشه‌های رهبری حزب کاری کرد که بخشی از مهم‌ترین رهبران سیاسی این حزب، از آن کناره‌گیری و پاره‌ای از آنان، حزب جدید تأسیس کردند.

خواندن کتاب پسا اسلام گرایی را به چه کسی پیشنهاد می کنیم؟

علاقه‌مندان به مطالعه درمورد تأثیر اسلام در سیاست دیگر کشورها و دموکراسی و مدرنیته می‌توانند این کتاب را مطالعه کنند.

بخش‌هایی از کتاب پسا اسلام گرایی

می‌توان به‌جرئت مدعی شد از اواخر دهه هشتاد و نود قرن بیستم و اوایل هزاره سوم، مدلی از اسلام‌گرایی و احزاب اسلامی آغاز شد. پیدایش نظم نوین جهانی در پایان دهه هشتاد و آغاز دهه نود قرن گذشته، با همه ابهام مفهومی که با خود به میان آورد، اشاره به آغاز مرحله‌ای جدید از روابط بین‌الملل و سرآغاز فصلی نوین بود. گرچه مطرح‌شدن موضوع نظم نوین جهانی از سوی غرب به‌ویژه ایالات متحده امریکا در اساس با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و انحطاط امپراتوری‌اش، پیمان ورشو و ازمیان‌رفتن بلوک سوسیالیستی شرق به‌عنوان رقیب ایدئولوژیک سیاسی و نظامی و اقتصادی نظام سرمایه‌داری و لیبرالیسم و بطور عام الگوی سیاسی، اقتصادی و تمدنی‌اش مرتبط بود، ولی طلیعة فصلی مهم در خاورمیانه شد که این مهم، در جنگ دوم خلیج‌فارس برجسته شد. فروپاشی بلوک سوسیالیستی شرق، ایجاد تحولات به سود گسترش بیشتر لیبرالیسم و پیامدهای سیاسی آن یعنی دموکراسی را به دنبال خود آورد؛ اما در خاورمیانه بنا به علت‌هایی این تحولات تا دهه دوم قرن جدید به تأخیر افتاد؛ با وجود این، جنگ و آثار فکری و صف‌بندی سیاسی و مشروعیت رژیم‌های سیاسی، آغاز ایجاد تکانه‌های جدی در وضعیت ایستا و مولد سیستمی بود که منطقه پس از جنگ جهانی اول با آن دست‌به‌گریبان بود. استبداد داخلی با حمایت خارجی، ریشه نیرومندی در دل این خاک مستعد، داشت. نیمه دوم دهه هشتاد بر اثر سیاست آزادسازی و بازسازی اصلاح‌طلبانه میخائیل گورباچف و هویدا شدن بیشتر سیمای راستین کمونیسم بود که بیش از یک‌صد سال برای میلیون‌ها انسان بیزار از بی‌عدالتی و نابرابری و تشنه پایان یافتن بهره‌کشی از انسان به دست خود، دریچه‌ای نو و درعین‌حال آغازین، بر روی اندیشه و اندیشه‌ورزی بسیاری از افراد و گروه‌ها، از جمله اسلام‌گرایان گشود؛ چرا که فضای بسته و خفقان موجود ناشی از کشمکش‌های ایدئولوژیک و سیاسی و بلوک‌بندی‌های نظامی و سیاسی و پیامدهای آن‌ها، نوعی انسداد اندیشگی، به‌ویژه در اندیشه سیاسی را به وجود آورده بود.