غسان کنفانی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های غسان کنفانی
غسان فائز کنفانی (Ghassan Kanafani) یک سیاستمدار، مبارز، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی تمام‌عیار فلسطینی بود. او امروزه به‌عنوان یک رمان‌نویس برجسته در نسل خود و یکی از نویسندگان برجسته و بزرگ فلسطینی در جهان عرب شناخته می‌شود.
بیوگرافی غسان کنفانی
غسان کنفانی در ۹ آوریل ۱۹۳۶ در شهر عکا متولد شد. او در یک خانواده‌ی مسلمان سنی که طبقه‌ی متوسط جامعه بودند، به دنیا آمد و سومین فرزند خانواده بود. غسان پنج برادر با نامهای قاضی، مروان، عدنان، نعمان و حسن و دو خواهر با نامهای فیضه و سها داشت. پدر او، محمد فیض عبدالرزاق کنفانی، وکیل بود و مادرش عایشه السلیم نام داشت. کنفانی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه‌ی مبلغان کاتولیک فرانسوی در شهر یافا گذراند.
در سال ۱۹۴۸ زمانی که دوازده‌ساله بود، در جریان جنگ فلسطین و سرایت آن به عکا، کنفانی به‌همراه خانواده‌اش مجبور به ترک شهر و در نهایت ترک فلسطین و پناهندگی شدند. کنفانی و خانواده‌اش پس از فرار، در سوریه و شهر دمشق مستقر شدند. آن‌ها باید یک زندگی جدید را شروع می‌کردند و پول زیادی نداشتند. پدر خانواده یک دفتر وکالت کوچک راه‌اندازی کرد و درآمد این کار در کنار درآمد حاصل از کار پاره‌وقت پسرها، خانواده را می‌چرخاند. کنفانی شغل‌هایی چون کار در چاپخانه، توزیع روزنامه و کار در رستوران را تجربه کرد. روزها و شب‌ها درس خواند و بالاخره تحصیلات متوسطه‌ی خود را در سال ۱۹۵۲ در دمشق به پایان رساند و مدرک تدریس آژانس امداد و کار سازمان ملل برای پناهندگان فلسطینی را دریافت کرد. او به‌عنوان معلم هنر برای حدود هزار و دویست کودک آواره‌ی فلسطینی در اردوگاه پناهندگان مشغول به کار شد و در همین زمان نوشتن را شروع کرد و داستان‌های کوتاه برای بچه‌ها نوشت تا به آن‌ها کمک کند حس بهتری در موقعیت پیش‌آمده داشته باشند. در همین سال در رشته‌ی ادبیات عرب دانشگاه دمشق ثبت‌نام کرد. سال بعد با جورج حبش ملاقات کرد و این آشنایی او را به ورطه‌ی سیاست کشاند. حبش پل رابط بین کنفانی و فعالان سیاسی عرب بود که جنبش ملی‌گرایان عرب را تأسیس کرده بودند.
او در سال ۱۹۵۵ قبل از اینکه بتواند از پایان‌نامه‌اش که درباره‌ی نژاد و مذهب در ادبیات صهیونیستی بود دفاع کند، اخراج شد. دلیل اخراجش فعالیت‌های سیاسی او بود. در سال ۱۹۵۶ کنفانی به کویت رفت تا به کار تدریس مشغول شود. در این بازه‌ی زمانی کنفانی به ادبیات روسی روی آورد و در سال ۱۹۵۷ سردبیر روزنامه‌ی الراعی اردنی شد. این روزنامه به ملی‌گرایان عرب وابسته بود.
در سال ۱۹۶۰ کنفانی به بیروت رفت. جورج حبش عاملی بود که کنفانی به فلسفه و سیاست مارکسیستی علاقه‌مند شد. در سال ۱۹۶۱ با آنی هوور، معلم دانمارکی و فعال در حوزه‌ی حقوق کودکان، ازدواج کرد و صاحب دو فرزند با نامهای فائز و لیلا شد. او در سال ۱۹۶۲ سردبیر روزنامه‌ی ناصری المحریر شد و کار ویرایش ضمیمه‌ی هفتگی آن یعنی «فلسطین» را نیز انجام داد؛ همچنین در سال ۱۹۶۷ سردبیر روزنامه‌ی ناصری دیگر با نام الانوار شد و با نام مستعار در آن مقاله نوشت. کنفانی در همین سال به جبهه‌ی مردمی با هدف آزادی فلسطین پیوست و در تأسیس آن نقش ایفا کرد. بعد از مدتی سخنگوی این جنبش شد و فعالیت‌های رسانه‌ای آن را پیش برد. کنفانی همچنین یکی از همکاران مجله‌ی لوتوس شد. این مجله در سال ۱۹۶۸ تأسیس شد و مصر و اتحاد جماهیر شوروی از لحاظ مالی آن را تأمین می‌کردند. در سال ۱۹۶۹ نیز سردبیر مجله الهدف شد که مجله‌ی جنبش مردمی آزادی‌خواهانه‌ی فلسطین بود و تا سال ۱۹۷۲ در همین سمت باقی ماند. کنفانی همیشه در راه آزادسازی فلسطین گام برداشت و نوشته‌های سیاسی و کار روزنامه‌نگاری او تأثیر عمده‌ای بر اندیشه و استراتژی عرب در آن زمان داشته است.
در ۸ ژوئیه ۱۹۷۲ اسرائیل غسان کنفانی را در بیروت ترور کرد. موساد در ماشین او بمبی را کار گذاشت. کنفانی به‌همراه خواهرزاده‌ی ۱۷ساله‌اش، لامیس نجیم، با انفجار بمب کشته شدند. اسرائیل ادعا کرد که این ترور در جواب قتل‌عام فرودگاه لود بوده است. حمله‌ی تروریستی وحشتناک فرودگاه لود توسط اعضای ارتش سرخ ژاپن انجام شده بود و ۲۹ گردشگر در فرودگاه لود اسرائیل کشته شدند. اسرائیل ادعا می‌کرد که گروهی که کنفانی در آن فعالیت داشت در این حمله دست داشته‌اند. این دیدگاه هم وجود دارد که ترور کنفانی مدت‌ها قبل از این حمله برنامه‌ریزی شده باشد.
در آگهی ترحیم کنفانی در روزنامه‌ی دیلی استار لبنان آمده است: «او مبارزی بود که هرگز تیر شلیک نمی‌کرد، سلاحش خودکار بود و عرصه‌اش صفحات روزنامه.»
معرفی آثار و خط فکری غسان کنفانی
غسان کنفانی یک روزنامه‌نگار و مبارز بود و تفکرات سیاسی بسیار برجسته‌ای داشت؛ اما خود کنفانی معتقد بود که ادبیات روح شکل‌دهنده‌ی سیاست او بوده است. آثار کنفانی تاکنون به بیش از ۱۷ زبان ترجمه شده است.
او در سال ۱۹۵۷ اولین داستان خود را با نام «یک خورشید جدید» منتشر کرد. کتاب بعدی او با نام «مردانی در آفتاب» در سال ۱۹۶۳ از سوی منتقدان بسیار تحسین شد و به‌عنوان تحسین‌برانگیزترین اثر در داستان‌های مدرن عربی شناخته شد. بسیاری این اثر را بهترین کتاب کنفانی می‌دانند.
کتاب مردانی در آفتاب
کنفانی در کتاب مردانی در آفتاب یک داستان تمثیلی خلق کرده است. او با زبان عربی معیار این کتاب را نوشته است و در آن ماجرای سه مرد فلسطینی را روایت می‌کند که می‌خواهند از زادگاه خود به کویت فرار کنند. ابوقیس، اسد و مروان سه مرد از سه نسل مختلف هستند. آن‌ها در مخزن آب خالی یک کامیون مخفی می‌شوند و راننده یک سرباز سابق به نام ابوالخیزوران است که ناتوان شده است. آن‌ها در آخرین ایست بازرسی با مشکل روبه‌رو می‌شوند. گرمای درون مخزن آب بسیار زیاد است و باید دید عاقبت شخصیت‌ها به کجا می‌رسد. کنفانی این داستان را در راستای زندگی مصیبت‌بار فلسطینیان در هنگام کوچ و زندگی در اردوگاه‌های آوارگان نوشته است. هر کدام از شخصیت‌های این کتاب می‌توانند نماد چیزی باشند. ابوقیس، اسد و مروان نماد فلسطینی‌هایی هستند که به‌دنبال ساخت هویتی جدید در بیرون از مرزهای سرزمین مادری هستند و ابوالخیزوران می‌تواند نمادی از ناتوانی رهبری فلسطین باشد. در سال ۱۹۷۲ فیلمی بر اساس این داستان با نام المخدون (فریب‌خوردگان) توسط توفیق صالح ساخته شد.
کتاب آنچه برایتان مانده است
«آنچه برایتان مانده است» در سال ۱۹۶۶ روانه‌ی بازار شد. داستان این کتاب در اردوگاه پناهندگان در نوار غزه اتفاق می‌افتد. داستان درباره‌ی زنی به نام مریم و برادرش حمید است که در جنگ ۱۹۴۸ یتیم می‌شوند. پدرشان در جنگ کشته می‌شود و بچه‌ها از مادرشان جدا می‌شوند. خواننده در این کتاب شاهد زندگی پرفراز و نشیب این خواهر و برادر خواهد بود و داستانی از جنس زندگی در فضایی تاریک و سخت را می‌خواند.
کتاب ام سعد
در سال ۱۹۶۹ غسان کنفانی در کتاب «ام سعد» دیدگاه انقلابی خود را منعکس می‌کند. او در این کتاب مادری را خلق می‌کند که پسرش را تشویق می‌کند تا به‌عنوان یک فدایی مقاومت اسلحه دست گیرد و این سرنوشت را انتخاب کند، با آگاهی از اینکه در این مسیر بین مرگ و زندگی ناچار به انتخاب خواهد شد.
کتاب بازگشت به حیفا
کتاب بعدی کنفانی یعنی «بازگشت به حیفا» در سال ۱۹۷۰ منتشر شد. بازگشت به حیفا داستان یک زوج فلسطینی به نام سعید و صفیه را روایت می‌کند. آن‌ها نزدیک به دو دهه است که در شهر رام الله فلسطین که تا قبل از آن تحت مدیریت اردن بود زندگی می کنند. رام الله و بقیه‌ی کرانه باختری در جنگ شش‌روزه فتح می‌شود. این زوج مجبور می‌شوند پسر پنج ماهه‌ی خود را در سال ۱۹۴۸ در حیفا بگذارند. این پسر به‌عنوان یک یهودی اسرائیلی بزرگ می‌شود. اکنون این زوج باید با این واقعیت روبه‌رو شوند. این پدر و مادر می‌خواهند به حیفا که اکنون جزو خاک اسرائیل محسوب می‌شود بازگردند. کنفانی در این کتاب به دو تاریخ مهم اشاره می‌کند، یکی ۲۱ آوریل ۱۹۴۸ و دیگری ۳۰ ژوئن ۱۹۶۷. کنفانی در این کتاب نیز شخصیت‌های داستان را به نمادی برای بیان نظر خود بدل کرده است. سعید شاید نماد فلسطینی‌های بی‌اراده‌ای است که به میهن خود خیانت کرده و فرار را بر قرار ترجیح دادند و حالا باید با نتیجه‌ی تصمیم خود روبه‌رو شود.
سایر کتاب‌های کنفانی
پس از مرگ غسان کنفانی، چندین رمان و اثر ناتمام یافت شد. از دیگر آثار کنفانی که در ایران ترجمه شده است می‌توان به «سرزمین پرتقال‌های غمگین»، «تا هر وقت که برگردی»، «قصه‌ها»، «نمایشنامه‌ها»، «قندیل کوچک» و «نامهای به رام الله» اشاره کرد.
سرزمین پرتقال‌های غمگین از دوازده داستان کوتاه تشکیل شده است که در فرم و محتوا بسیار استاندارد هستند. او در این داستان‌ها همچنان به درد و رنج مردم فلسطین می‌پردازد و سعی دارد این درد و رنج را از زوایای گوناگون نشان دهد. نمایشنامه‌های کنفانی در کتاب نمایشنامه‌ها و توسط موسسه فرهنگی هنری جهان کتاب گردآوری شده است. کتاب قندیل کوچک که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چاپ کرده است اثری به‌جای‌مانده از غسان کنفانی برای کودکان و نوجوانان است. او در این کتاب مفهوم یکپارچگی و اتحاد را در قالب داستان بیان کرده است. کتاب نامهای به رام الله شامل هفت داستان کوتاه و یک داستان بلند از غسان کنفانی است. کنفانی در کتاب قصه‌ها از داستان زندگی‌اش می‌گوید و این آخرین اثر او بود که قبل از مرگش چاپ شد.
سبک نگارش و مضامین نوشته‌ها
غسان معتقد بود که برای درک تفکر انقلابی آینده‌نگر باید به سراغ شهروندان فلسطینی ساکن در سرزمین مادری رفت و در شعر و سیاست آن‌ها آینده‌ی فلسطین را یافت. او همواره در کتاب‌هایش از مردمان فلسطین نوشت و شخصیت‌های مختلفی را خلق کرد تا دیدگاه آن‌ها را به جهانیان نشان دهد. او در بسیاری از داستان‌های خود مشکلات پیچیده‌ای را به تصویر کشید که فلسطینی‌ها مجبور بودند با آن‌ها مواجه شوند. کنفانی اولین کسی بود که مفهوم ادبیات مقاومت را برای نوشته‌های فلسطین به کار برد. برخی معتقدند او در نوشته‌هایش بسیار متأثر از ادبیات روسیه و نظریه‌های سوسیالیستی بوده است.
سبک ادبی غسان کنفانی روشن و سرراست است. او از تکنیک‌های مدرنیستی در نوشته‌هایش استفاده می‌کند و این یک پیشرفت در داستان عربی محسوب می‌شد. قلب او همیشه برای فلسطین و آزادی آن تپید و همواره در داستان‌هایش به آرمان فلسطین متعهد بود. او در آثار خود چه داستان کوتاه، رمان، نمایشنامه و چه مقالات روزنامه و مطالعات تحلیلی خود تاثیر عمیقی بر هموطنانش گذاشت. او همواره درخواست خود را به جهان برای عدالت برای فلسطین نشان داد.
غسان کنفانی چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟
داستان آنچه برایتان مانده است در سال ۱۹۶۶ برنده‌ی جایزه‌ی ادبی لبنان شد. این جایزه را انجمن دوستان کتاب در بیروت به کنفانی اهدا کردند؛ همچنین کنفانی جایزه‌ی کویت را به‌خاطر داستان کوتاه‌های خود دریافت کرد.
فیلمی با اقتباس از اولین رمان او یعنی مردانی در آفتاب در سال ۱۹۷۳ ساخته شد. این فیلم به کارگردانی توفیق صالح مصری و تهیه‌کنندگی موسسه عمومی فیلم در دمشق ساخته شد و در سال ۱۹۷۳ برنده‌ی جایزه‌ی طلایی جشنواره کارتاژ برای سینمای عرب و آفریقا شد. بسیاری از منتقدان این فیلم را یکی از برجسته‌ترین فیلم‌های سیاسی سینمای جهان می‌دانند و این فیلم در فهرست ۱۰۰ فیلم مهم سینمای عرب جایگاه دهم را از آن خود کرده است.
پس از مرگ کنفانی جایزه‌ی اتحادیه‌ی جهانی روزنامه‌نگاران دموکراتیک در سال ۱۹۷۴ و جایزه‌ی سالانه‌ی ادبی لوتوس از طریق اتحادیه‌ی نویسندگان آسیایی و آفریقایی در سال ۱۹۷۵ به او تعلق گرفت.
در سال ۱۹۹۰ سازمان آزادی‌بخش فلسطین مدال اورشلیم برای فرهنگ، هنر و ادبیات را به غسان کنفانی اعطا کرد.
نظرات افراد مشهور درباره غسان کنفانی و آثارش
«نوشته‌های او الهام‌بخش نسل‌های فلسطینی و کسانی است که با آرمانشان همبستگی دارند.» لوئیس برهونی، پژوهشگر سیاسی، موسیقیدان و نویسنده‌ی آثاری چون موسیقی فلسطین در تبعید
«مجموعه آثار غسان کنفانی یکی از برجسته‌ترین روشنفکران و رهبران فلسطین. من نمی‌توانم مجموعه‌ای بهتر برای راهنمایی هر کسی که امروز به دنبال نقش اخلاقی در مبارزه برای آزادی فلسطین است، بیندیشم. تلفیقی از انسان‌گرایی، جهان‌شمولی و تعهد به فلسطین در آثار کنفانی وجود دارد که برای همیشه به ما الگویی در مبارزه برای فلسطین آزاد خواهد بود.» ایلان پاپه، مورخ و نویسنده
«آثاری قدرتمند از شناخته‌شده‌ترین روشنفکر مبارز فلسطینی درباره‌ی موضوعاتی که امروزه نیز مرتبط هستند کنفانی را در میان باهوش‌ترین و چابک‌ترین روشنفکران ضد استعماری و انقلابی قرن بیستم قرار می‌دهد.» استفان شیهی، نویسنده
«در برهه‌ی تاریخی کنونی که پروژه‌ی استعماری شهرک‌نشینان صهیونیست راهی جز ریشه‌کنی کامل موجودیت مادی و سیاسی فلسطین‌ها ندارند تا مانع مقاومت آن‌ها شوند، مطالعه‌ی آثار نظری و سیاسی غسان کنفانی اهمیت می‌یابد. این مجموعه کتاب‌ها برای انقلابی‌هایی که آرزوی رهایی دارند، مهم و ضروری است.» لنا معری، عضو گروه علوم اجتماعی و رفتاری موسسه مطالعات زنان دانشگاه Birzeit
«بیش از پنجاه سال پس از ترور، غسان کنفانی به آموزش فلسطینی‌ها و دفاع از فلسطین ادامه می‌دهد. مجموعه آثار او از لحاظ سیاسی نشان می‌دهد که او به اندازه‌ی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به امروز نیز مرتبط است.» غسان ابوسطح، جراح
