عالیه عطایی
زندگینامه و معرفی کتاب‌های عالیه عطایی
عالیه عطایی (Aliyeh Ataei) نویسنده و نمایشنامه‌نویس ایرانی‌افغانستانی است که در سال ۱۹۸۰ در منطقه‌ای مرزی در خراسان جنوبی چشم به جهان گشود. عالیه عطایی آثاری درباره‌ی وضعیت مردم افغانستان و همچنین مهاجرت منتشر کرده که با استقبال بسیار روبه‌رو شده است. از جمله این آثار می‌توان به کتاب «کورسرخی» اشاره کرد که در سال ۱۴۰۰ برای اولین بار منتشر شد.
بیوگرافی عالیه عطایی
عالیه عطایی نویسنده و نمایشنامه‌نویس ایرانی‌افغانستانی است که در آثارش اغلب به درون‌مایه‌های آوارگی، هویت و حافظه‌ی فرهنگی می‌پردازد و نشان‌دهنده‌ی ارتباط عمیق او با سرزمین‌های مرزی ایران و افغانستان است. او در سال ۱۹۸۰ در این منطقه‌ی غنی تاریخی و از لحاظ سیاسی پیچیده (در روستای درمیان در خراسان جنوبی) متولد شد، تجربه‌ای عمیق که آثار او را شکل می‌دهد. نوشته‌های او روایت‌های شخصی و مضامین سیاسی‌اجتماعی گسترده‌تر را روایت می‌کند و با این روایات تجربیات جوامع به‌حاشیه‌رانده‌شده و انعطاف‌پذیری زنانی را برجسته می‌کند که در شرایط دشواری زندگی می‌کنند.
عطایی دوره‌ی دبیرستان را در بیرجند تمام کرد و سپس برای تحصیل دوره‌ی کارشناسی به تهران رفت. او در رشته‌ی نمایشنامه‌نویسی در دانشگاه هنر تهران تحصیل و در آنجا هنر داستان‌نویسی خود را تقویت کرد. عالیه عطایی مدرک کارشناسی ارشد خود را نیز در همین رشته گرفت. او مدتی روی صحنه‌ی تئاتر بازیگری کرد؛ ولی در نهایت انتخابش نویسندگی و نمایشنامه‌نویسی بود.
درون‌مایه‌ی آثار عطایی
عالیه عطایی اغلب در آثارش هزینه‌های انسانی جنگ و مهاجرت را برجسته می‌کنند؛ به‌ویژه از طریق دریچه‌ی قهرمان‌های زن. او دیدگاهی متفاوت درباره‌ی انعطاف‌پذیری و بقا ارائه می‌دهند.
تجلیل عباس معروفی از عطایی
اولین داستانی که عطایی نوشت داستان سه مرد است که در حال بازی‌کردن هستند و دخترک ۱۰ساله‌ی یکی از آن‌ها در حال تماشایشان است. این داستان منتشر نشد؛ ولی عباس معروفی از آن تجلیل کرد. به گفته‌‌ی عطایی این تجلیل انگیزه‌ای بود برای اینکه کار نوشتن را ادامه دهد و اولین کتابش را منتشر کند.
رمان تحسین‌شده او «کورسرخی» (نام این کتاب به انگلیسی «سرزمین فراموش‌شده» است.) به بررسی هویت‌های پراکنده مردمانی می‌پردازد که در حاشیه ملت‌ها و فرهنگ‌ها زندگی می‌کنند. این رمان به فرانسوی نیز ترجمه شده است و به دلیل نمایش روشنگرانه خود از زندگی مرزی، شهرت بین المللی به دست آورده است. عطایی علاوه بر رمان، مقالات و داستان‌های کوتاه منتشرشده، در مجلات ادبی داخلی و بین‌المللی نیز می‌نویسد.
مروری بر کتاب‌ها و آثار عالیه عطایی
عالیه عطایی از زمان شروع فعالیتش در عرصه‌ی نویسندگی آثار متعددی را به صورت مقاله، داستان کوتاه، رمان و همچنین کتاب‌هایی با همکاری برخی نویسندگان دیگر منتشر کرده است. او با نشریه‌هایی مثل نشریه‌ی «داستان» همشهری و نشریه‌ی «ناداستان» همکاری داشته است.
کتاب مگر می‌شود قابیل، هابیل را کشته باشد؟
اولین اثر منتشرشده از عالیه عطایی کتاب «مگر می‌شود قابیل، هابیل را کشته باشد؟» است که برای اولین بار در سال ۱۳۹۱ منتشر شد. این کتاب مجموعه‌ی داستانی است که در سه بخش مجزا از هم روایت می‌شود و مراحل رشد و بلوغ شخصیت‌های اصلی را در سه دوره‌ی زندگی به تصویر می‌کشد.
بخش اول «چشم‌های سیاه» نام دارد. این بخش با حال و هوای نوستالژیک و روایتی کودکانه آغاز می‌شود. راوی، که در حال بازگشت به خاطرات کودکی است، تلخی‌های گذشته را از دیدگاهی ساده و شادمانه روایت می‌کند. حس سرخوشی کودکانه بر شیوه‌ی بازخوانی اتفاقات حاکم است و به نوعی معصومیت دوران کودکی را به تصویر می‌کشد.
در بخش دوم، «مگر می‌شود هابیل قابیل را کشته باشد»، راوی به ابتدای دوران بلوغ وارد می‌شود و دنیای اطراف را از منظر ذهنی پرشور و ناپخته‌ی خود بازتاب می‌دهد. نگاه کودکانه، جای خود را به نگاهی پرسشگر و همراه با اندکی اضطراب و مالیخولیا می‌دهد. شخصیت‌ها مدرن‌تر هستند و تمرکز بیشتری بر فرم داستان‌ها وجود دارد.
بخش آخر با نام «خراب می‌شود»، شامل سه داستان نیمه‌بلند مرتبط به هم است که پایان رابطه‌ای عاشقانه را بررسی می‌کند. راوی در اینجا بالغ شده و درگیر واقعیت‌های تلخ و رنج‌های حاصل از شکست عاطفی است. داستان‌ها از دیدگاه چند شخصیت روایت می‌شوند و ساختاری پیچیده‌تر دارند.
کتاب کافورپوش
عالیه عطایی کتاب «کافورپوش» را در سال ۱۳۹۴ برای اولین بار منتشر کرد. در این کتاب نویسنده داستان مرد جوانی را روایت می‌کند که به دنبال یافتن خواهر دوقلویش است. در مسیر پیدا کردن خواهر، مرد جوان حقایق عجیبی را در می‌یابد. عالیه عطایی برای نگارش این کتاب جوایز ادبی مختلفی دریافت کرده است.
کتاب چشم سگ
کتاب سوم عالیه عطایی کتاب «چشم سگ» است که در سال ۱۳۹۸ برای اولین بار منتشر شده است. این کتاب نیز مجموعه داستان است و برخی داستان‌های آن مانند «شبیه گالیله» جوایز ادبی مختلفی دریافت کرده‌اند. این کتاب هفت داستان کوتاه دارد و درباره‌ی مهاجرت و رفت‌وآمد مهاجران به ویژه مهاجرانی است که بین ایران و افغانستان در تردد هستند. این هفت داستان عبارتند از: «شبیه گالیله»، «پسخانه»، «شب سمرقند»، «ختم عمه هما»، «سی کیلومتر»، «اثر فوری پروانه» و «فیل بلخی».
کتاب کورسرخی
آخرین اثر منتشرشده از عالیه عطایی کتاب مشهور و تقدیرشده‌ی او «کورسرخی» است که علاوه بر شهرت ملی شهرت بین‌المللی نیز دارد. این کتاب به زبان‌های مختلفی از جمله انگلیسی و فرانسوی نیز ترجمه شده است. کورسرخی را برای اولین بار نشر چشمه در سال ۱۴۰۰ منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از نُه جستار است که نویسنده در آن‌ها تجربیات تلخ و گزنده‌ای از جنگ، مرز‌نشینی و خشونت‌های ناشی از اشغالگری و افراط‌گرایی در افغانستان را روایت می‌کند. این اثر تأثیرات جنگ بر زندگی روزمره‌ی مردمان افغانستان را بررسی می‌کند و نویسنده در تلاش است از میان صدها داستان واقعی، نُه روایت را برای نمایش زخم‌های جنگ و تأثیرات عمیق آن بر جامعه انتخاب کند. عطایی در این کتاب از فرمی جستاری استفاده و سعی کرده است به‌واسطه‌ی سبک نوشتاری خاص خود، به درک بهتر روابط انسانی و پیچیدگی‌های زندگی مردمان افغانستان در مواجهه با تراژدی‌های جنگ و خشونت کمک کند.
علاوه بر این آثار ارزشمند، عالیه عطایی در نگارش گروهی آثاری همچون کتاب «داستان زنان افغانستان»، کتاب «زیر آسمان کابل» و کتاب «کسی خانه نیست» نیز فعالیت داشته است.
افتخارات و جوایز عالیه عطایی
داستان‌های کوتاه و مقالات عالیه عطایی در مجلات ادبی آمریکایی، فرانسوی و ایتالیایی از جمله Internazionale ،Guernica ،Kenyon Review و Massachusetts Review و بسیاری دیگر ترجمه و منتشر شده‌اند.
مقاله‌ی او، «لکه‌ها»، که در Southeast Review به نمایش درآمد، نامزد جایزه پوشکارت شد که نمونه‌ای از توانایی او در بافتن داستان‌های کاملاً شخصی با جذابیت جهانی است.
علاوه بر نویسندگی عالیه عطایی در جشنواره‌های مختلف داوری آثار را نیز بر عهده داشته است.
داوری جایزه‌ی ادبی هزار و یک شب (در سال ۱۳۹۳)
داوری جایزه‌ی ادبی قند پارسی (در سال ۱۳۹۶)
داوری جایزه‌ی احمد محمود (در سال ۱۳۹۹)
داوری جایزه‌ی فرشته (در سال ۱۳۹۹)
عالیه عطایی در طی دوران فعالیت خود، جوایز متعددی نیز دریافت کرده است:
در سال ۱۳۹۳ منتخب دریافت جایزه‌ی مهرگان ادب به خاطر کتاب «کافورپوش» شد. در همان سال جایزه‌ی «واو» برای اثر متفاوت به «کافورپوش» تعلق گرفت.
در سال ۱۳۹۴ جایزه‌ی اصلی داستان تهران بابت داستان «سی کیلومتر» از کتاب «چشم سگ» به عالیه عطایی اهدا شد.
در سال ۱۳۹۷ داستان «شبیه گالیله» از همین کتاب جایزه‌ی بخش اصلی داستان تهران را دریافت کرد.
در سال ۱۴۰۰ جایزه‌ی ادبی مشهد بابت کتاب «چشم سگ» به عالیه عطایی اهدا شد.
در همین سال کتاب «کورسرخی» نیز جایزه‌ی اصغر عبداللهی را از آن عالیه عطایی کرد.
آخرین جایزه‌ی اهدایی به عالیه عطایی تا به امروز جایزه‌ی ادبی «ما» بوده است که در سال ۱۴۰۱ برای کتاب «کورسرخی» به عطایی تعلق گرفت.
