کتاب عقاید توصیفی؛ جلد اول

کتاب حاضر جلد اول از مجموعه عقاید توصیفی به قلم  روح‌الله بهشتی‌پور است که در مرکز نشر هاجر به چاپ رسیده است.

حوزه‌های علمیه شیعه، وارث میراث ماندگار علوم و معارف اهل‌بیت (ع) و پاسدار حریم و کیان شریعت و عقاید اسلامی‌اند. این رسالت خطیر، مسؤولیت عالمان دین‌باور را در عرصه تعلیم و تربیت، چند برابر کرده است. دغدغه‌های همیشگی عالمان متعهّد و طلاب و فضلای دلسوز نسبت به اصلاح و غنابخشی کمّی و کیفی شیوه‌ها، متون و الگوهای آموزشی، در راستای بالندگی، پویایی و کارآمدی نظام آموزشی حوزه، ضرورت بازنگری و اصلاح و تدوین متون بدیع و کارآمد را مورد تأکید قرار می‌دهد.

منزلت و رفعت جایگاه متون درسی در حوزه‌ها و بهره‌مندی از تراث گران‌سنگ و ذخایر ارزشمند متون قویم، از صلحای سلف و وزانت و اعتبار مؤلفان آنها ایجاب می‌کند که در اصلاح و تدوین متون درسی، اهتمام و دقت و تأمل شایسته مبذول شود. همچنین دگرگونی و تحول در گرایش‌ها، نیازها، انتظارات، شیوه‌ها و الگوهای تعلیم و تربیت، مسؤولیت متولیان و متصدیان امر آموزش وپژوهش و برنامه‌ریزی درسی را در حوزه افزون می‌سازد تا به صورت مستمر با ارائه روش‌ها و قالب‌های بدیع و با ارتقای محتوا به اصلاح و تدوین متون درسی، همّت گمارند.

ازاین‌رو مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران بر اساس ضرورت‌ها و نیازهای یاد شده، به اصلاح و تدوین متون درسی اقدام و ده‌ها جلد کتاب درسی را طراحی، تدوین و منتشر کرده است. در این فرایند سعی شده که با حفظ اصالت و غنای محتوایی گنجینه‌های ارزشمند بر جای مانده از عالمان گذشته، با کاربست تکنولوژی آموزشی و مراعات اصول، معیارها و الگوهای جدید، متونی متناسب با اهداف خود، در چارچوب برنامه‌ها و سرفصل‌های مصوب و سطح علمی و انتظارات فراگیران ارائه کند.

 درباره کتاب عقاید توصیفی جلد اول

حساس‌ترین و دشوارترین مسأله در حوزه شناخت، موضوع خداشناسی است. زیرا در خداشناسی سخن از کسی است که هرگز در برابر چشم‌های بینا ظاهر نمی‌گردد، ولی همین چشم‌ها نیز توان انکار او را ندارند. از سویی قلب هایی که او را شناخته‌اند نیز راهی به دیدن او نمی‌گشایند. جایگاه شناخت عقلی نیز در خداشناسی به همین صورت است؛ عقل‌ها تعریفی از ویژگی‌های او ندارند ولی با این حال از شناخت عقلی او به اندازه ضرورت، بی‌بهره نیستند.

عدم توجه به این ویژگی‌ها و پیچیدگی‌ها در شناخت خداوند، پیامدهای سنگینی را تحمیل نموده است. عده‌ای سر از «تشبیه» خداوند به مخلوقات درآورده‌اند و عده‌ای دیگر سخن از ناتوانی و سرانجام «تعطیل» شناخت خداوند رانده‌اند. در این بین فقط، خداشناسی «تنزیهی» از این آسیب‌ها در امان مانده است که از رسول خدا (ص) و اهل بیت مکرم او (ع)، صادر گردیده است.

ازاین‌رو بنا به دعوت اداره کل برنامه‌ریزی و تدوین متون تحصیلی مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، برای تدوین کتاب عقاید توصیفی جلد اول، تلاش شده است تا این نوع خداشناسی، برای نخستین بار تحت نظارت و ارزیابی علمی این مرکز و با توجه به سطح فراگیرانش، در مرحله آشنایی، به صورت توصیفی، در قالب کتاب آموزشی و رعایت عناصر آن و بر اساس منابع دست اول معتبر، ارائه گردد.

این اثر از چهار بخش ترتیب یافته است:

بخش نخست به «مباحث مقدماتی علم اصول عقاید» پرداخته شده است. ازاین‌رو در این بخش، به مسائلی چون تعریف، موضوع، قلمرو، فایده، روش و تبیین جایگاه عقل و نقل در علم عقاید و کلام پرداخته شده است.

بخش دوم «انسان شناسی» در سه فصل مورد بحث قرار گرفته است. زیرا انسان به عنوان فاعل شناسای خداشناسی، تا خود و ابزارهای شناختی خود را نشناسد، نمی‌تواند به گفتگو از شناخت خدا بپردازد. ازاین‌رو فصل اول به شناخت انسان اختصاص داده شده است، و این که تحقق شناخت صحیحی از خدا، نبوت و معاد بر شناخت صحیحی از انسان استوار گردیده است. فصل دوم نیز به فطرت، اختصاص داده شده است و این که انسان و حیوان در روح حیوانی و حرارت غریزی و شناخت فطری خداوند مشترک می‌باشند. تفاوت شناخت فطری انسان برخواسته از وجود روح ایمان و عقل می‌باشد و این که اساس مسأله اعتقاد، استوار بر عقل می‌باشد از این جهت هر چند منشأ خداشناسی فطری است اما اعتقاد به خداوند به اختیار انسان است.

در فصل سوم نیز به مسأله اختیار که از مهم‌ترین مباحث انسان شناسی است پرداخته شده است. و این که اختیار به معنای گزینش میان دو گرایش متضاد در انسان است. نظام جزا و پاداش و نظام تعلیم و تربیت با وجود اختیار انسان و وجود هر دو گرایش فطری و غریزی معنا پیدا می‌کند. شناخت و تربیت این دو دسته از استعدادها، مقدمه ساز شناخت خداوند می‌باشد.

بخش سوم، «خداشناسی» در سه فصل مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل نخست به ضرورت خداشناسی پرداخته شده است. در فصل دوم به فواید و اثرات خداشناسی، همچون تنظیم تعادل روانی، ایجاد احساس مسئولیت اجتماعی و مسأله آرامش پرداخته شده است. در فصل سوم نیز به راه‌های ساده خداشناسی اشاره شده است. ساده‌ترین راه خداشناسی توجه به پیام‌های فطرت، هنگام قطع تعلقات نفسانی و تذکرات وجدانی است. این راه افزون بر شناختی از خدا، شناختی از برخی صفات الهی را نیز به دنبال دارد. یکی از جهات سادگی این راه بی‌نیاز بودن آن از استدلال است. در همین فصل راه دیگری که برای خداشناسی معرفی شده برهان نظم است. و این که هماهنگی در هستی، نشان دهنده یگانگی خداوند نیز هست.

بخش چهارم این کتاب به مهم‌ترین، «صفات خداوند» اشاره شده است. در فصل نخست، به صفات ذات پرداخته شده است. اثبات صفات ذات، عقلی است. این صفات، برای تحققشان وابسته به عالم خارج نیز نیستند. در فصل دوم نیز به صفات فعل پرداخته شده است. صفات فعل از ارتباط ذات الهی با مخلوقات، انتزاع می شود. برای تبیین عقلی این صفات، لازم است مبنای حسن و قبح مورد ارزیابی قرار گیرد از این رو پیش از بررسی صفت عدل، به بررسی تفصیلی حسن و قبح پرداخته شده است.

خواندن مجموعه کتاب عقاید توصیفی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دانشجویان، علاقه‌مندان و طلاب علوم دینی مخاطبان این کتاب‌اند.