کتاب مشق اخلاق (دفتر اول)

پروردگار عالم جهنّم ندارد، بلکه اعمال آدمی جهنّم را می‌سازد؛

یکی از دعاهای انسان باید این باشد که خدایا: توفیق عطا فرما که به طور ناخودآگاه به واجبات اهمیّت دهم، از محرّمات پرهیز کنم، مکروهات را به جا نیاورم و به اندازهٔ ممکن نسبت به انجام مستحبّات، اهتمام ورزم. و خود نیز همّت و تلاش وافری در این زمینه داشته باشد تا انشاءالله موفّق شود.

جوانان عزیز، مراقب باشید گناه نکنید که گناه موجب سقوط آدمی است و ذلّت دنیا و آخرت را به همراه دارد. ولی اگر گناهی مرتکب شدید، فوراً توبه کنید و از خداوند رحمان و رحیم عذرخواهی نمایید که تأخیر توبه و اعراض از توبه، انتقام سخت الهی را نصیب انسان می‌کند. همچنین اجازه ندهید که گناه برای شما عادت شود و مراقب باشید در سرازیری معصیت واقع نشوید و از گناه روی گناه به شدّت پرهیز کنید.

آدم کسی است که وجدان اخلاقی، گذشت، دیگرگرایی و فداکاری در زندگی‌اش باشد؛ اگر آهِ مظلومی را بشنود، ناراحت شود، گریه کند، خوابش نبرد. به قول روایات: آدم کسی است که اگر دست بینوایی را گرفت، خوشحال شود و بنای زندگی‌اش این باشد که دیگرگرا باشد نه خودگرا.

خواجه عبدالله انصاری در مقام مناجات با خداوند، عقل را چه زیبا توصیف می‌کند که: خداوندا، آن را که عقل دادی، چه ندادی، و آن را که عقل ندادی، چه دادی!؟ یعنی اگر ما در کارهایمان تفکر و تعقّل و عاقبت‌اندیشی داشته باشیم. خواهیم توانست، خوب و بد را از همدیگر تمیز دهیم و با انتخاب خوبی‌ها و عمل به آن، به موفقیّت در دنیا و آخرت دست بیابیم.

در روایات ما، نداشتن و به کار نبستن عقل، از بالاترین مصیبت‌ها شمرده شده، و کسی که از عقل محروم مانده را شقی و بدبخت می‌خوانند؛ لذا نیروی عقل برای تأمین آتیهٔ جوان، برای دست‌یابی به علم، برای حقیقت‌یابی و حقیقت‌جویی، برای عاقبت به خیری و برای رسیدن به سعادت فردی و اجتماعی، بسیار مؤثّر، بلکه یک ضرورت شمرده می‌شود.

رسیدن به امنیّت دل، راهی جز رعایت تقوا و پرهیز از گناه ندارد. تلاش و کوشش و به کارگیری عقل و درایت، در این مسیر، شایسته است و لازم، امّا آنچه مهم‌تر ازهمهٔ تدبیرهای انسانی است، عنایت خداوند تبارک و تعالی است.

پروردگار عالم می‌فرماید: وقتی بنده‌ام در راه افتاد، وقتی اهمیّت به واجبات داد، وقتی که اهمیّت به مستحبات داد، به خصوص اگر به نماز و خدمت به خلق خدا، اهتمام نمود، من او را دوست خواهم داشت؛ یعنی عاشق او می‌شوم و وقتی من عاشق او شدم، دیگر چشم او چشم من، گوش او گوش من، دست او دست من و زبان او زبان من است. دعای او مستجاب می‌شود و هر چه از من بخواهد به او عطا می‌کنم.

نماز معلّم اخلاق انسان است؛ معلّمی که بر عکس دیگر معلّمان، همه‌جا حضور دارد، از این‌رو همه می‌توانند از او بهره ببرند. این معلّم به تدریج روح و اخلاق انسان را پاکیزه می‌کند و موجب نجات او از گمراهی و هدایت به سوی رستگاری می‌شود. نمازِ با حضور قلب، انسان را از ارتکاب گناهان کبیره و صغیره باز می‌دارد. نماز مانند فرشتهٔ نجات در شب اوّل قبر، عالم برزخ و روز قیامت به فریاد انسان می‌رسد. نماز بهترین وسیلهٔ تحصیل آسایش و آرامش روح و روان انسان در دنیا و برخورداری از نعمت‌های بهشتی در آخرت است.

آن جوانی که سر و کار با منبر و محراب نداشته باشد، شیطان انسی و جنی او را می‌بَرد، چه بردنی!