کتاب متن، ترجمه، و شرح اصول کافی کتاب اول (العقل‌ و الجهل)

امام صادق علیه‌السّلام فرمودند: «لَیسَ العِلم بِکثرَةِ التَّعَلُّم، بَل هُوَ نورٌ یقذِفُهُ الله تعالیٰ فی قَلبِ مَن یریدُ الله أن یهدِیه...» «علم به زیادی یادگیری نیست، بلکه علم نوری است که خدای متعال در قلب آن کس که بخواهد هدایتش کند، می‌اندازد.»

شدیدترین عذاب برای عالمی است که به علمش عمل نکند.

امیرالمؤمنین علیه‌السَّلام فرمودند: کسی که برایم ثابت شود، در او یک ویژگی مثبتی هست، او را به خاطر آن یک ویژگی تحمّل می‌کنم، و نداشتن دیگر ویژگی‌ها را نادیده می‌گیرم. ولی بی‌عقلی و بی‌دینی را نادیده نمی‌گیرم، زیرا جدایی از دین، جدایی از آسایش است، و زندگی با اضطراب شیرین نیست. و هم‌چنین کسی که عقل ندارد، زندگی ندارد و جز با اموات قابل مقایسه نیست.

ای هشام، کسی که بخواهد بدون مال بی‌نیاز باشد، و بخواهد قلبش از حسادت آزاد شود، و بخواهد در دینش سالم بماند، باید در راز و نیازش با خدا زاری کرده از خدا بخواهد که عقلش را کامل گرداند. زیرا کسی که عاقل شود، به آن چه برایش کافی است قانع خواهد بود، و کسی که به آن چه برایش کافی است قانع شود، بی‌نیاز خواهد بود. و کسی که به آن چه برایش کافی است قناعت نکند، هرگز بی‌نیازی را نخواهد چشید.

امامت را بشناس؛ پس هنگامی که او را شناختی، تقدّم و تاخّر در ظهور به تو زیان نخواهد رسانید.

دوای تو در توست ولی تو آن را درنمی‌یابی و درد تو از توست ولی تو آن را نمی‌نگری.

اوّلین و بزرگ‌ترین و برترین آفریدهٔ خدای متعال، حقیقت عقل است.

امام صادق علیه‌السَّلام از امیرالمؤمنین علیه‌السَّلام نقل کردند که ایشان فرمودند: خودشیفتگی فرد، نشانهٔ کم عقلی اوست.

ابتدای علم و معرفت‌آموزی در مکتبِ الهی ـ اجمالاًـ تذکریافتنِ انسان در پرتو عقل، به خالقیتِ حق تعالی و حضورِ اوست؛ که او هست، اگر چه، نتوان گفت که او چیست!

ای‌هشام، هرچیزی راهنما و نشانه‌ای دارد، و راهنمای عقل تفکّر و راهنمای تفکّر سکوت است. و هر چیزی مرکبی دارد و مرکب عقل فروتنی است.

تفکّر، حیات دل بینا است، همان طور که رهرو در تاریکی با نور راه می‌پیماید

(امیرالمؤمنین علیه‌السّلام) در بیان دیگری همین معنا را بیان فرموده‌اند: «مَا حَقَّرَ نَفْسَهُ إلَّا عَاقِل، مَا نَقَّصَ نَفْسَهُ إلَّا کامِل.‌» هیچ کسی خود را خُرد نمی‌شمارد مگر آن که عاقل باشد، و هیچ کسی خود را ناقص نمی‌داند مگر آن که کامل باشد.

در میان انبیا علیهم‌السّلام، انبیای بنی‌اسرائیل افضل از بقیه‌اند، و در میان آنان حضرت موسی علیه‌السّلام افضل از بقیه می‌باشند. و فضلیت آن‌حضرت به تکلّمش با خدای متعال؛ حال اگر کسی در قرائت و یا تلاوت قرآن مجید، آن را "کلام الله" بیابد، و خدای متعال را متکلّم به آن وجدان کند، در حقیقت، به عنایت الهی، در مرتبهٔ کلیم اللّهی واقع شده و از مصادیق حدیث نبوی «عُلَمَاءُ أُمَّتِی کأنْبِیاءِ بَنِی إسْرَائِیل» گردیده است.

مشکل عمده در تفهیم نشدن معارف الهیه، کم دانستن نیست، بلکه کم عمل‌کردن است. فرمایش خدای متعال، فصل الخطاب در این امر است: (اتَّقوا اللهَ، و یعَلِّمُکمُ اللهُ) خدای را پاسداری کنید، تا خدای تعلیمتان فرماید.

الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ السَّیَّاری عَنْ أبی‌یَعْقُوبَ الْبَغْدَادی قَالَ: قَالَ ابْنُ‌السِّکیتِ لِأبِی‌الْحَسَنِعلیه‌السّلام: لِمَاذَا بَعَثَ اللهُ مُوسَی‌بْنَ عِمْرَانَ علیهماالسّلام بِالْعَصَا وَ یَدِهِ الْبَیْضَاءِ وَ آلَةِ السِّحْرِ وَ بَعَثَ عِیسیٰ‌بِآلَةِ الطِّبِّ وَ بَعَثَ مُحَمَّداًصلَّی‌الله‌علیه‌وآله‌وعَلیٰ‌جَمِیعِ‌الْأنْبِیَاءِ بِالْکلامِ وَ الْخُطَبِ؟ ابن سکّیت گوید: از امام هادی علیه‌السَّلام پرسیدم: چرا خدا موسی بن عمران علیه‌السَّلام را با عصا و ید بیضا و ابزار سحر مبعوث کرد، و عیسی را با ابزار طبابت و محمّد که صلوات خدا بر او و خاندان او و بر تمام انبیا باد، با کلام و خطابه؟ فَقَالَ أبُوالْحَسَنِ علیه‌السّلام: إنَّ اللهَ لَمَّا بَعَثَ مُوسیٰ علیه‌السّلام کانَ الْغَالِبُ عَلیٰ أهْلِ عَصْرِهِ السِّحْرَ فَأتَاهُمْ مِنْ عِنْدِ اللهِ بِمَا لَمْ یَکنْ فی وُسْعِهِمْ مِثْلُهُ وَ مَا أبْطَلَ بِهِ سِحْرَهُمْ وَ أثْبَتَ بِهِ الْحُجَّةَ عَلَیْهِمْ. امام هادی علیه‌السَّلام فرمودند: وقتی خدا موسی علیه‌السَّلام را برانگیخت، آن چه بر مردم آن زمان غلبه داشت، سحر و جادو

و آخرُ دَعوانا أنِ الحَمدُ لِلّٰه ربِّ العالمین وَ صَلَّی اللهُ عَلیٰ سَیدنا وَ نَبینا مُحمّدٍ وَ آلهِ الطّاهِرین.

اسحاق‌بن‌عمّار نقل می‌کند که به امام‌صادقعلیه‌السَّلام عرض کردم: فدایتان شوم، همسایه‌ای دارم که بسیار نماز می‌خواند و خیلی صدقه می‌دهد، و فراوان حج می‌رود و [خلاصه] عیبی در او نیست. ایشان فرمودند: ای اسحاق، عقلش چقدر است؟ عرض کردم: فدایتان شوم، عقل [درست و حسابی] ندارد. ایشان فرمودند: بنابراین کارهایش بالا نمی‌رود.

لقمان به پسرش گفت: نسبت به [سخن] حق فروتنی کن، عاقل‌ترین مردم خواهی بود، و انسان زرنگ در مقابل حق هموار است. پسرکم، دنیا دریای عمیقی است که بسیاری از خلایق در آن غرق شده‌اند؛ بنابراین، کشتی تو در این دریا باید تقوای الهی و بارَش ایمان و بادبانش توکّل و ناخدایش عقل و دیدبانش علم و سُکّانش صبر باشد.

متن، ترجمه و شرح اصول کافی (کتاب العقل و الجهل) شرح: حسین درگاهی مترجم:‌ علیرضا منفردکیا انتشارات شمس‌الضحی