کتاب آداب نماز

زرنگ واقعی کسی است که به فکرآخرتش باشد

اگر خداوند و اوامر او بزرگ شمرده شود، دل انسان در برابر آن به فروتنی، آرامش و اطمینان می‌رسد. اولیای خدا نماز را امانت بزرگ خدا می‌دانستند که وقتی زمان ادای آن می‌رسد، باید آن را به صورت کامل و شایسته تقدیم خداوند کرد. در روایت است که امام علی (ع) هنگام نماز، رنگ رخسارش تغییر می‌کرد و بدن مبارکش به لرزه می‌افتاد. در آن حال به آن حضرت عرض شد: چه اتفاقی برای شما رخ داده است؟ فرمود: وقت ادای امانتی است که خداوند متعال آن را به آسمان‌ها و زمین و کوه‌ها عرضه کرد، ولی آنها پذیرش آن خودداری کردند و انسان آن را قبول کرد. حال نمی‌دانم آیا به خوبی آن را ادا خواهم کرد یا خیر.

نماز واجبی الهی است

؛ چون بنده مؤمنی به نماز برمی‌خیزد، خداوند متعال تا پایان نمازش با نظر رحمت به سوی او می‌نگرد و رحمت الهی بر او سایه می‌افکند. از بالای سرش تا افق آسمان و فرشتگان در اطراف او تا افق آسمان گرد می‌آیند و خداوند فرشته‌ای برای او موکل می‌سازد که بالای سرش بایستد و به او بگوید: ای نمازگزار! اگر بدانی چه کسی به تو می‌نگرد و با چه کسی سخن می‌گویی، هرگز از جایت تکان نمی‌خوری و از این حالت بر نمی‌گردی.

امام رضا (ع) درباره آداب نماز فرمودند: "وقتی می‌خواهی به نماز بایستی… نماز را با حالت سکون و وقار به‌پادار و حالت خشوع و خضوع در تو باشد…؛ در حالتی که امیدوار (به رحمت الهی) و بیمناک (از عذاب او) باشی… و حالت ترس و جزع در تو آشکار باشد و در همان حال به خدایت شوق و رغبت داشته باش…".

نماز واجبی الهی است

عایشه همسر پیامبر خدا (ص) می‌گوید: رسول خدا (ص) با ما سخن می‌گفت و ما نیز با او سخن می‌گفتیم، ولی همین که وقت نماز فرا می‌رسید، گویا ما را نمی‌شناخت و ما نیز او را نمی‌شناختیم. وقت‌شناسی و اهمیت دادن به وقت نماز، یکی از راه‌های تعظیم امر خدا و یکی از اسباب حضور قلب است. که در روایات فراوان بر آن تأکید شده و سیره پیامبر و اهل بیت (ع) و علما و صالحان همیشه بر اهتمام به وقت نمازها بوده است.

پیامبراکرم (ص) فرمود: "مَنْ صَلَّی رَکعَتَینِ وَ لَمْ یحَدِّثْ فِیهِمَا نَفْسَهُ بِشَی‌ءٍ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ": هر مسلمانی دو رکعت نماز بخواند و در آن نفس خود را به چیزی از دنیا مشغول نکند، خداوند گناهانش را می‌آمرزد.

سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) در ظهر عاشورا در عمل اهمیت نماز را به همگان نشان داد و در میدان جنگ و تیررس دشمنان، نماز را بر پا داشت و همه ما هنگام سلام به آن بزرگوار می‌گوییم: "أَشْهَدُ أَنَّک قَدْ أَقَمْتَ الصَّلَاة".

قلب به هرچه محبت پیداکرد، قبله توجه او همان محبوب است

حضور قلب اصلی‌ترین بخش و رکن اصلی نماز است

بر اساس گفتار پیامبر اعظم (ص) نخستین چیزی که بر امت اسلام واجب شد، نمازهای پنجگانه بود و در مدتی که پیامبراکرم (ص) در مکه بود، هیچ عبادتی جز نماز واجب نگشت و پس از آن نیز سیره حضرت چنین بود که نخستین چیزی که به افراد تازه مسلمان می‌آموخت، نماز بود. آن حضرت برای بیان جایگاه نماز در دین فرمود: "الصَّلَاةُ عِمَادُ الدِّینِ فَمَنْ تَرَک صَلَاتَهُ مُتَعَمِّداً فَقَدْ هَدَمَ دِینَه": نماز ستون دین است و هرکس به عمد آن را ترک کند، به راستی دینش را نابود کرده است. و فرمود: "موضع الصّلوة من الدّین کموضع الرّأس من الجسد". جایگاه نماز در دین، مانند جایگاه سر در بدن است. و فرمود: به راستی که نماز، ستون دین است و آن نخسین عملی است از اعمال آدمیان که (درقیامت) به آن رسیدگی می‌شود. پس اگر صحیح باشد، به بقیه اعمالش پرداخته می‌شود و اگر صحیح نباشد، به دیگر اعمالش نمی‌نگرند.

برق امید انسان را به کمال سعادت خویش می‌رساند

نمازبدون حضورقلب، تکلیف را از انسان برمی‌دارد، ولی برای آدمی رشد و تعالی نمی‌آورد؛

غزالی گوید: یکی از اصحاب در بستان خود که درختانی داشت، نماز می‌خواند. در این میان پرنده‌ای روی درخت پرید و راهی برای خروج خود می‌جست. او از این پرنده خوشش آمد و مدتی با نگاه خود او را تعقیب می‌کرد و در نتیجه، نفهمید چند رکعت نماز به جا آورده است. پس از آن به نشانه پشیمانی از عمل خود و جبران آنچه از دست رفته، آن باغ را صدقه داد.

روح آدمی، اصلی‌ترین و حیاتی‌ترین بخش انسان است.

رسول خدا (ص) فرمود "إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیات" پاداش کردار انسان جز بر اساس نیتها نیست و"لکلِّ امْرِءٍ مانَوی"؛ برای هر کس همان می ماند که نیت اوست. نیز علی بن ابی طالب علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمودند: "لَا عَمَلَ إِلَّا بِنِیةٍ وَ لَا عِبَادَةَ إِلَّا بِیقِین"؛ عملی نیست، مگر با نیت و عبادتی نیست، مگر با یقین.

نماز، معجونی الهی است که دوای هر دردی در آن ترکیب گشته و در جلب هر خیر و سعادتی که برای انسان دست‌یابی به آن ممکن است، مؤثر می‌باشد و برای هر حرکت و سکون و هر فعل و قولی از آن، معنایی به خصوص است که شارع مقدس، آن معنا را در نظر داشته است همان گونه که در اخبار آمده است که هرکس از افعال نماز آنچه را که مقصود از آن عمل است در نظر نداشته باشد، گویا آن جزء را انجام نداده است.

نقطه مقابل حضورقلب، این است که در همه یا بخشی از نماز، گرفتار افکار روز مرّه یا شیطانی شود و در نتیجه، از یاد خدا غافل گردد و تنها با زبانش واژگانی بگوید؛

مقدمات تحصیل حضور قلب در نماز برای تحصیل حضور قلب در نماز توجه به چند نکته ضروری است: یک. نمازگزار باید اهمیت و جایگاه ویژه نماز را در دین بشناسد تا نماز برای او مهم‌ترین بخش زندگی شمرده شود. دو. اهمیت حضور قلب در نماز و آثار و برکات آن را بداند تا برای تحصیل آن همت عالی داشته باشد و در این مسیر، تلاشی مستمر و مداوم به کار بندد و هیچ‌گاه گرفتار نومیدی نشود. سه. عوامل مؤثر برای تحصیل حضور قلب و موانع آن را بشناسد و برای ایجاد عوامل و بر طرف ساختن موانع با برنامه‌ای حساب‌شده کار کند.