کتاب سرّ خدا (بحث‌هایی در امامت و ولایت اهل بیت علیهم السلام)

از رسول خدا (ص) روایت شده که به امام علی (ع) فرمودند: «ای علی، خداوند را کسی غیر از من و تو نشناخت و مرا کسی غیر از خدا و تو نشناخت و تو را کسی غیر از خدا و من نشناخت.»

تعداد زیادی از مردم معاصر دوران امام علی (ع)، حقّ امامت آن حضرت را به عنوان «امام واجب الاطاعة» نمی‌شناختند. آنان تنها همین قدر می‌دانستند که او پسر عموی رسول خدا (ص) است؛ در نتیجه به اختلاف میان آن حضرت و دیگران (در امر خلافت) به عنوان اختلاف صاحبان حکومت می‌نگریستند. بنابراین از امام باقر (ع) نقل شده است، که فرمودند: «علی بن ابی طالب (ع) نزد شما در عراق با دشمنان می‌جنگید و اصحابش همراه او بودند؛ در حالی که جز پنجاه نفر او را به حقّ معرفتش نمی‌شناختند و حقّ معرفت او، امامتش بود.»

امام ششم شیعیان، مردم عصر غیبت آخرین حجّت خدا را به خواندن دعایی فرا می‌خواند که شرح آن چنین است: «أَللّهمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسِک لَمْ أَعْرِف نَبِیک؛ أَللّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولِک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولِک لَمْ أَعْرِف حُجَّتِک؛ أَللّهُمَّ عَرِّفِنی حُجَّتِک فَإِنَّک إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتِک ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی؛ بار خدایا خودت را به من بشناسان؛ زیرا اگر خودت را به من نشناسانی پیامبرت را نمی‌شناسم؛ بار خدایا رسولت را به من بشناسان؛ زیرا اگر رسولت را به من نشناسانی حجّتت را نمی‌شناسم؛ بار خدایا حجّتت را به من بشناسان؛ زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی از دینم گمراه می‌شوم.»

از جمله معارف لازم، شناخت مظلومیت امامان (ع) و شناخت حقوقی است که از ایشان غصب شده است، امام باقر (ع) در این باره می‌فرمایند: «هر کس ناروا بودن آنچه را که بر ما وارد گردیده، ظلمی که بر ما روا داشته شده، حقوقی که از ما غصب گردیده و مصائبی را که بدان مبتلا شدیم، نشناسد، پس با کسی که آنها را بر ما وارد ساخته، شریک است.»

شناخت امامان (ع) از جمله فرایضی است که عذر هیچ کس در کوتاهی دربارهٔ آن پذیرفته نیست و منظور از آن، شناخت اسامی ایشان، ایمان به امامت و لزوم فرمان‌برداری از آن حضرات است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: «پایین‌ترین مرتبهٔ شناخت امام، آن است که (بدانی) او جایگزین پیامبر، جز در مقام نبوّت و وارث اوست و فرمان‌برداری از او، فرمان‌برداری خدا و رسولش می‌باشد.» همچنین از آن حضرت روایت شده، که فرمودند: «بدانید که او، امام شاهد (ناظر) واجب الاطاعهٔ است.»

حضرت باقر (ع) در همین باره می‌فرمایند: «اسلام بر پنج (پایه) بنا شده است:‌ نماز، زکات، حج، روزه و ولایت.» عیسی بن سری می‌گوید: به حضرت ابی عبدالله، امام صادق (ع) عرض کردم، اصول و ارکان اسلام را که کوتاهی نسبت به شناخت هیچ یک از آنها از کسی پذیرفته نیست، برای من بیان فرمایید. آن حضرت (ع) فرمودند: «شهادت به آنکه خدایی جز الله نیست، ایمان به آنکه محمّد (ص)، رسول خداست، اقرار به آنچه او از جانب خداوند آورده است، ادای زکات اموال و ولایتی که خدا بدان امر کرده است؛ یعنی ولایت آل محمّد (ص).»

در روایتی از حضرت امام رضا (ع) نقل شده است: «... امام است که حلال خدا را حلال، حرام خدا را حرام و حدود خدا را برپا، از دین خدا حمایت و به سوی راه پروردگارش به وسیلهٔ حکمت، پند نیکو و دلیل رسا دعوت می‌کند. امام، همانند خورشید درخشنده‌ای است که به وسیلهٔ نور خود جهان را روشن نموده؛ در حالی که به گونه‌ای در افق قرار دارد که دست‌ها و دیدگان به آن نمی‌رسد. امام، بدر نوردهنده، چراغ فروزنده، نور پراکنده و ستارهٔ هدایتگر در تاریکی‌های سخت شب تار در رهگذر شهرها و کویرها و گرداب دریاها است. امام، آب گوارا نزد انسان تشنه، راهنمای هدایت و نجات‌دهنده از هلاکت است. امام، شعلهٔ افروخته بر فراز تپّه وسیلهٔ گرم شدن سرمازدگان و نشان‌دهندهٔ هلاکت‌گاه‌هاست؛ هر که از او جدا شود هلاک شود. امام، ابر بارنده، باران شتابنده، خورشید فروزنده، سقف پناه دهنده، زمین گسترده، چشمهٔ جوشنده و برکه و گلستان است. امام، همدم همراه، پدر مهربان، برادر برابر، مادر دلسوز به فرزند کوچک و پناهگاه بندگان در گرفتاری‌های طاقت‌فرساست. امام، امین خدا در میان آفریدگانش، حجّت او بر بندگانش، جانشین و خلیفهٔ او در سرزمینش، فراخوانندهٔ به سوی او و دفاع کننده از حریم اوست.»

از حضرت صادق (ع) نقل شده که فرمودند: «ابراهیم (ع) نبی بود، نه امام تا آنکه خداوند فرمود: «من تو را امام قرار می‌دهم...». و فرمودند: ابراهیم (ع) عرضه داشت: «آیا از نسلم...؟» خداوند فرمود: «عهد من به ستمکاران نمی‌رسد». بت‌پرست نمی‌تواند امام شود. امام رضا (ع) می‌فرمایند: «به حقیقت، امامت، مقام سومی است که خداوند عزّوجلّ پس از (مراتب) نبوّت و خلّت (خلیل بودن) به ابراهیم خلیل عطا نمود؛ فضیلتی که وی را بدان شرافت بخشید و یادش را بلند گردانید... خداوند فرمود: «عهد من به ستمکاران نمی‌رسد». پس این آیه، امامت هر ستمکار و ظالمی را تا روز قیامت باطل کرده و آن را تنها در میان برگزیدگان قرار داده است.»

اگر ادیسون، اختراع جریان الکتریسته را برای روشن شدن خانه‌ها به ما داده است، امام (ع) در حقیقت تعالیمی را برای نورانی نمودن وجدان انسانی ارزانی داشته است؛ خانهٔ روشن به وسیلهٔ جریان الکتریسته چه فایده‌ای دارد، در حالی که قلب صاحب آن تاریک و ظلمانی باشد؟! همهٔ کسانی که قبل از ادیسون زیسته‌اند و فرهنگی زیبنده به بشریت تقدیم نموده‌اند، از ضمیری نورانی برخوردار بودند؛ در حالی که آنان که امروزه بی‌گناهان را از بین می‌برند، فاقد ضمیر نورانی‌اند، هر چند خانه‌هایشان روشن باشد. اگر پاستور، کاشف میکروب بود که جسم انسان را از پای در می‌آورد، امام کاشف مرض‌های روحی زائل کنندهٔ انسانیت بوده، راه درمان همهٔ امراض را در اختیار انسان‌ها قرار می‌دهد.

ابن حمزه روایت می‌کند که از حضرت امام صادق (ع) پرسیدم: آیا زمین بدون امام بر جای می‌ماند؟ فرمودند: «اگر زمین بدون امام شود، اهلش را در خود فرو می‌برد.» این روایت بر این معنا دلالت دارد که وجود امام، جهت بقای زمین و ساکنان آن ضروری و به مثابهٔ قلب برای بدن انسان است و چنان که حیات انسان متوقّف بر حیات قلب است، حیات کائنات نیز متوقّف بر وجود امام معصوم (ع) است.

از معصومان (ع) روایت شده که فرمودند: «بعضی از شما نمازشان از بعضی دیگر بیشتر، بعضی حجّشان بیشتر، بعضی صدقاتشان بیشتر است، امّا برترین شما کسی است که شناخت و معرفتش بیشتر باشد.» امام صادق (ع) به نقل از پدر گرامی‌شان حضرت باقر (ع) فرمودند: «ای فرزندم، مراتب شیعیان را بر حسب میزان درایت و معرفتشان بسنج. همانا معرفت، همان درایت روایات است و به سبب آن، انسان مؤمن به بالاترین مراتب ایمان راه می‌یابد. من در کتاب علی (ع) نگریستم و در آن چنین یافتم، که ارزش و منزلت هر فردی، (به قدر) معرفت اوست.»

در منظومهٔ عقاید شیعه، «امامت» از جایگاهی رفیع و محوری برخوردار است. دلیل این امر آن است که حجّت‌های خدا که پس از رسول خدا (ص)، امامان معصوم (ع) و عترت پیامبرند، تنها طریق وثیق رساندن خواست و امر خدا به بندگان او هستند و نشناختن ایشان به منزلهٔ دست نیافتن به دین حقیقی فرستاده شده از جانب پروردگار عالم است. از همین روست که رسول اعظم (ص) در سخنی بسیار سرنوشت‌ساز که متواتراً از طریق شیعه و سنّی به ما رسیده است، فرمودند: «هر کس بمیرد در حالی که نسبت به امام (معصوم) زمان خویش معرفت پیدا نکرده باشد، به مرگ (دوران) جاهلیت از دنیا رفته است.»

امام سجّاد (ع) نیز در دعایی چنین می‌فرمایند: «بارخدایا ـ به تحقیق ـ که تو دین خود را در هر روزگار، به وسیلهٔ امامی تأیید و نگهداری نموده‌ای ـ بعد از آنکه رشتهٔ او را به رشتهٔ خویش پیوند زدی ـ و او را پرچم و نشانه‌ای برای بندگانت، مشعل فروزنده‌ای در شهرهایت و دستاویز به سوی خشنودی‌ات قراردادی. فرمان‌برداریش را واجب نموده، (مردم را) و از نافرمانی او بر حذر داشته‌ای و به امتثال اوامر او و دست برداشتن از نواهی او، امر کرده‌ای و هیچ پیشی گیرنده‌ای بر او پیشی نگیرد و هیچ کند رونده‌ای از (همراهی او) باز نایستد. بنابراین او، نگاه دارندهٔ پناه‌جویان، رشتهٔ مستحکم مؤمنان، دست‌آویز چنگ زنندگان و چشم‌انداز دل‌انگیز عمل کنندگان است.»

امام صادق (ع) می‌فرمایند: «خدای عزّوجلّ، ابراهیم (ع) را (به عنوان) بنده برگزید، پیش از آنکه نبی باشد و خداوند متعال او را (به عنوان) نبی برگزید، پیش از آنکه رسول باشد و خداوند او را رسول برگزید، پیش از آنکه خلیل برگزیند و خداوند او را خلیل برگزید پیش از آنکه او را امام قرار دهد. پس آن هنگام که همهٔ چیزها را برایش گرد آورد، فرمود: «همانا من، تو را برای امامت مردم برگزیدم». از آنجا که این مرتبه در دیدهٔ ابراهیم عظیم جلوه‌گر شد، عرضه داشت: آیا (آن را) در میان نسلم (قرار می‌دهی؟) و خداوند فرمود: «عهد من به ستمکاران نمی‌رسد...» (هرگز) نادان، امام پرهیزکار نمی‌باشد.»

معرفت و شناخت آل محمّد (ص) شرط ورود به بهشت بوده، ایشان صاحب امر و حاکم بر مردم در روز قیامت‌اند. جز کسی که ایشان را بشناسد و ایشان نیز وی را بشناسند وارد بهشت نمی‌شود و جز کسانی که ایشان را انکار کند و ایشان نیز وی را انکار نمایند وارد دوزخ نمی‌شود.

امام علی (ع) فرمودند: «هر کس از شما در رختخوابش از دنیا برود، در حالی که نسبت به حقّ پروردگارش، حقّ رسول خدا و اهل بیتش، معرفت داشته باشد، شهید از دنیا رفته و پاداش او بر عهدهٔ خداست.» از رسول خدا (ص) نیز روایت شده که فرمودند: «هر کس که خداوند به واسطهٔ شناخت اهل بیتم و ولایتشان، بر او منّت نهاده باشد، به تحقیق جملهٔ خیرات را برایش گرد آورده است.» و آن حضرت (ص) در جایی دیگر می‌فرمایند: «معرفت یافتن نسبت به آل محمّد (ص)، برائت از آتش، محبّت آل محمّد (ص) (عبور از) صراط و پذیرش ولایت آل محمّد (ص) امان از عذاب است.»

شناخت امامان (ع) یکی از خصوصیات بارز مذهب تشیع است؛ زیرا این موضوع در زمرهٔ اصول دین که اموری واجب الاعتقادند، شمرده شده است. زراره می‌گوید، به حضرت امام باقر (ع) عرض کردم: مرا دربارهٔ (اهمّیت) شناخت امام از شما (اهل بیت) آگاه نمایید، که آیا بر تمام مردم واجب است؟ پس فرمودند: «همانا خدای عزّوجلّ محمّد (ص) را به سوی همهٔ مردم ارسال نمود و آن حضرت، حجّت خدا بر همهٔ خلایق در روی زمین است. پس بر هر کس که به خدا و به محمّد، رسول خداایمان آورده، از او پیروی و تصدیقش کرده، شناخت امام (از ما) واجب است.»

از مهم‌ترین شناخت‌ها که انسان بدان نیازمند است، شناخت آغاز و انجام است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «خداوند رحمت کند کسی را که بداند از کجا (آمده)؟ در کجا (به سر می‌برد)؟ و به سوی کجا (در حرکت) است.» از آنجا که انسان به سوی خداوند متعال در حرکت است در مسیر خود از شناخت راهی که می‌پیماید، هدفی که به سوی آن گام برمی‌دارد و شخصی که او را راهنمایی می‌کند، ناگزیر است. به تعبیر امام علی (ع) خطاب به کمیل: «ای کمیل، هیچ حرکتی نیست، مگر آنکه تو در آن نیازمند شناخت هستی.»

فریاد رسای حضرت صدّیقهٔ کبرا (س) را از مسجد پیامبر (ص) بشنوید که روی گرداندن اکثریت به ظاهر مسلمان از امام زمانشان، علی بن ابی طالب (ع) را ارتجاع و بازگشت به حیات جاهلی می‌خواند و این آیهٔ قرآن را متذکر می‌گردد که: «أَفَحُکمَ الْجَاهِلِیةِ یبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ حُکماً؛ آیا حکم (روزگار) جاهلیت را می‌جویند؟ و چه کسی نیکو حکم‌تر از خداست.»

نویسندهٔ فرانسوی، ژاک اتالی در کتاب «آیندهٔ پیش‌رو» می‌گوید: به واقع، بشریت در عصر ما نیازمند رهبری روحانی مانند محمّد (ص) که بشر را از جاهلیت نجات داده است، می‌باشد تا بشر امروز را از بحران شدید روحی‌اش رهایی دهد.