کتاب نهج البلاغه موضوعی (کتاب نهم: جامعه و فرهنگ ۱)

در حقیقت، خدا حال قومی را تغییر نمی‌دهد تا آنان حال خود را تغییر دهند (رعد/۱۱).

در نهج‌البلاغه می‌فرماید: هر که رابطه میان خود و خدا را نیکو سازد، خداوند نیز، رابطه او را با مردم نیکو سازد (حکمت ۸۶).

آگاه باشید ذکر خیری که خدا از انسان در میان مردم منتشر کند بسی بهتر از ثروتی است که برای کسی به ارث گذارد که از او ستایش نکند.

...پس به سوی دانش شتابید پیش از آنکه گیاهش بخشکد، و پیش از آنکه به خود سرگرم شوید و از باغ دانشمندان محروم گردید...

بزودی در باره من دو گروه به هلاکت رسند: دوستدار تندرو که حق را زیر پا نهد، و دشمن کینه‌توز که به غیر حق کشانده شود. و بهترینِ مردم نسبت‌به من کسی است که راه میانه پوید، پس شما هم ملازم همین راه و هماهنگ با توده عظیم مردم باشید، که دست خدا یاور توده‌هاست...

«شبهه» را بدان جهت نام نهاده‌اند که شبیه حق است. امّا دوستان خدا، هنگامه تاریکی شبهه، در پرتو نور یقین حرکت کنند و راهنمایشان راه و روش هدایت باشد.

بهوش باشید آن که از حق سود نبرَد، از باطل زیان خواهد برد

.ای مردم، هیچ کس هر چند توانگر باشد، از خویشان خویش و حمایت و دفاع آنان با دست یا زبان بی‌نیاز نیست، و آنان بیش از هر کس هوای او را دارند و پشتیبان و غم خوار و یاور اویند و آنگاه که مشکلی برای او پیش آید مهربان‌ترین‌اند...

فزونی باطل چیز تازه‌ای نیست، ولی طرفداری از حق چه بسا که افزایش یابد و اهل حق بر باطل چیره گردند...

همان گونه که موسای کلیم از چیرگی نادانان و حاکمیت گمراهان بیم داشت، من نیز از همان در هراسم

امام (ع) فرمود: هر که سر نیزه خشم خود را بخاطر خدا تیز کند، در نابود کردن سخت‌ترین باطلها توانا بود. (حکمت ۱۶۵).

زیادی شمارتان هیچ دردی را دوا نکند در حالی که دلهاتان پراکنده و از هم دور است.

آیا می‌دانید چرا شمایان نهی از منکر نمی‌کنید و برادرتان را از عیبی که دارد باز نمی‌دارید برای اینکه خود گرفتار همان عیبید و می‌ترسید که شما را از آن باز دارند.

.بهوش باشید خطها و مکتبها شما را به کجا برند و در کدام تاریکزاری سرگردان کنند و با دروغ، فریب دهند هیچ دانید شما را از کجا آورند و به کجا باز گردانند.

روزگار فتنه زمانی است که تنها ایمان دار گمنام نجات یابد، اگر در صحنه آید، شناخته نشود و اگر حاضر نشود، نبود او احساس نگردد. آنان چراغهای هدایت و نشانه‌های راه در شب‌اند. سخن‌چینی نکنند، و حریم جامعه را با شرّ و فساد ندرند، و از شایعه پراکنی و بدگویی دوری کنند. خداوند درهای رحمت خویش را بر آنها بگشاید و سختی خشمش را از آنان برطرف سازد...

... بی‌تردید روزی هرکس چون دانه‌های باران از آسمان به زمین فرو ریزد و هر جانداری سهم خویش را، چه کم یا زیاد، از آن برگیرد. پس هرگاه یکی از شمایان در تبار یا مال یا عمر برادرش فزونی دید، نباید موجب شرّ و فساد او شود...

کوهها فرو ریزند ولی تو همچنان استوار باش. دندان غیرت و حمیت به فشار و بر قلّه‌های عزم و اراده گام بردار. جمجمه خویش را به خدا وام ده و گامهایت را محکم بر زمین کوب. پایانه دشمن را زیر نظر گیر و دیدگانت را بر برق شمشیر خیره مساز، و بدان که پیروزی از سوی خداست.

ای مردم، امواج فتنه را با کشتی نجات بشکنید، و راه اختلاف و درگیری را سدّ کنید، و تاج کبر و غرور را از سر برگیرید. پیروز آن کس که به پشتیبانی یاران بپا خیزد و گر نه آرام گیرد و راحت گذارد، که این خلافت و ریاست، گندابه‌ای را مانَد و یا لقمه‌ای گلوگیر و مرگ آور باشد. اکنون زمان قیام نیست، که میوه نارس چیدن، چون کشت در زمین غیر، بهره بیگانه است...

هر که سر نیزه خشم خود را بخاطر خدا تیز کند، در نابود کردن سخت‌ترین باطلها توانا بود. (حکمت ۱۶۵)

امام (ع) امت اسلام را به عاقبت‌اندیشی و آینده‌نگری فراخوانده و آن‌را محملی برای جلوگیری از انحراف و انحطاط آنها و حرکتشان در مسیر صحیح می‌داند. همچنین جهاد را دری از درهای بهشت و وسیله‌ای برای حفظ عزت و شکوه امت اسلام برمی‌شمرد. ازاین‌رو به گاه فرمان جهاد مردم با دل و دست وزبان به‌پای خیزند و عزت و کیان خود را پاس بدارند.