کتاب عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی

کتاب الکترونیکی «عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی» به کوشش محمد قاسمی، علی نصیری اقدم و سیدهومن علوی گردآوری شده و پژوهشکده امور اقتصادی آن را منتشر کرده است. این اثر به بررسی روندها، چالش‌ها و ناکارآمدی‌های بودجه‌ریزی و اجرای بودجه دولت ایران در دهه ۱۳۹۰ می‌پردازد و راهکارهایی برای اصلاح ساختار بودجه ارائه می‌دهد. کتاب حاضر بخشی از مجموعه نشست‌های اقتصاد ایران در دهه ۱۳۹۰ است و با مشارکت صاحب‌نظران حوزه اقتصاد و سیاست‌گذاری مالی تدوین شده است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی

این کتاب در قالب ناداستان تحلیلی و گزارشی، به بررسی عملکرد بودجه دولت ایران در دهه ۱۳۹۰ می‌پردازد. ساختار کتاب مبتنی‌بر ارائهٔ سخنرانی‌ها، تحلیل‌ها و گفت‌وگوهای کارشناسان در نشست‌های تخصصی پژوهشکده امور اقتصادی است. «عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی» با گردآوری دیدگاه‌های مختلف، تصویری جامع از وضعیت بودجه‌ریزی، منابع و مصارف دولت، چالش‌های ساختاری و نهادی، و ناکارآمدی‌های نظام بودجه‌ای کشور ارائه می‌دهد. نویسندگان با تکیه‌بر داده‌ها و روندهای آماری، به تحلیل نقاط ضعف و قوت بودجه در تحقق اهداف کلان اقتصادی مانند رشد، ثبات و عدالت اجتماعی می‌پردازند. کتاب همچنین به مقایسهٔ تجربهٔ ایران با سایر کشورها و بررسی اصلاحات نهادی و فنی مورد نیاز برای بهبود نظام بودجه‌ریزی می‌پردازد. این اثر برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و علاقه‌مندان به اقتصاد کلان و مالیه عمومی، منبعی تحلیلی و کاربردی به‌شمار می‌آید.

خلاصه کتاب عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی

در «عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی»، نویسندگان با بررسی روند منابع و مصارف بودجه‌ای، نشان داده‌اند که درآمدهای عمومی دولت در این دهه روندی نسبتاً ثابت اما کاهشی داشته و کاهش درآمدهای نفتی به‌دلیل تحریم‌ها، با افزایش واگذاری دارایی‌های مالی (مانند انتشار اوراق) جبران شده است. بخش عمدهٔ هزینه‌های دولت به اعتبارات جاری (حقوق و دستمزد) اختصاص یافته و سهم اعتبارات عمرانی به‌تدریج کاهش یافته است. نسبت مالیات به هزینه‌های دولت نیز با وجود افزایش اسمی درآمدهای مالیاتی، روندی نزولی داشته و کسری تراز عملیاتی و کسری بودجه بدون نفت در طول دهه افزایش یافته است. در بخش دیگری از کتاب، به حجم بالای عملیات فرابودجه‌ای مانند هدفمندی یارانه‌ها و برداشت از صندوق توسعه ملی اشاره شده که باعث می‌شود حجم واقعی بودجه و کسری آن به‌درستی مشخص نباشد. نویسندگان تأکید کرده‌اند که برای تحلیل دقیق‌تر، باید همهٔ ارقام بودجه‌ای در جداول مناسب جایگذاری شوند و به‌جای ارقام اسمی، بر ارقام واقعی تمرکز شود. کتاب سه مأموریت کلان بودجه—تحریک رشد اقتصادی، بهبود توزیع درآمد و برقراری ثبات اقتصادی—را بررسی کرده و نتیجه گرفته است که بودجه در هیچ‌یک از این مأموریت‌ها موفق نبوده است. ساختار بودجه به‌دلیل نحوهٔ ورود درآمدهای نفت و گاز، ماهیتی همراه سیکلی پیدا کرده و نتوانسته ثبات اقتصادی را برقرار کند. همچنین، به‌دلیل پراکندگی منابع عمومی، نبود نظریهٔ منسجم دولت، عدم شفافیت برخی مصارف و فناوری حکمرانی کهنه، نظام بودجه‌ریزی ایران با مشکلات جدی مواجه است. در بخش راهکارهای اصلاحی، کتاب اصلاحات را به دو دستهٔ نهادی و فنی تقسیم می‌کند. اصلاحات نهادی شامل تعریف روشن محتوای بودجه، تعیین صلاحیت‌ها و مسئولیت‌های قوا، تفکیک منابع و مصارف و انعطاف در مدیریت بخش عمومی است. اصلاحات فنی نیز شامل استقرار تدریجی بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد، طراحی نظام گزارش‌دهی و بازتعریف نظام مالیاتی می‌شود. نویسندگان تأکید دارند که اصلاحات بودجه‌ای بدون همراه‌سازی افکار عمومی و اجماع سیاسی، نه محقق و نه موفق خواهد شد.

چرا باید کتاب عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و مبتنی‌بر داده‌های واقعی، تصویری شفاف از وضعیت بودجه‌ریزی و چالش‌های مالی دولت ایران در دهه ۱۳۹۰ ارائه می‌دهد. خواننده با مطالعهٔ این اثر، با نقاط ضعف ساختار بودجه، دلایل ناکارآمدی آن در تحقق اهداف کلان اقتصادی و اجتماعی، و همچنین راهکارهای اصلاحی پیشنهادی آشنا می‌شود. اثر حاضر نه‌تنها برای فهم بهتر مسائل مالی و اقتصادی کشور مفید است، بلکه به سیاست‌گذاران و پژوهشگران کمک می‌کند تا ابعاد پنهان و آشکار نظام بودجه‌ریزی را بشناسند و برای اصلاح آن برنامه‌ریزی کنند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد، سیاست‌گذاران حوزهٔ مالیه عمومی، مدیران دولتی و علاقه‌مندان به مسائل بودجه‌ریزی و اصلاحات ساختاری توصیه می‌شود. همچنین برای کسانی که دغدغهٔ شفافیت مالی، عدالت اجتماعی و کارآمدی نظام اقتصادی دارند، این اثر می‌تواند راهگشا باشد.

بخشی از کتاب عملکرد بودجه دولت در دهه ۱۳۹۰، راهکارهای اصلاحی

«در طول دهه ۱۳۹۰ هم درآمدهای عمومی یک روند نسبتاً ثابت اما کاهشی داشته است. درآمد نفتی به دلیل تحریم‌ها کاهش پیدا کرده و واگذاری‌های دارایی‌های مالی (اوراق) جایگزین آن شده است. بخش قابل توجهی از مصارف دولت همواره اعتبارات هزینه‌ای (عمدتاً حقوق و دستمزد) بوده و سهم اعتبارات عمرانی به‌تدریج کاهش پیدا کرده است. سهم اعتبارات تملک مالی در اثر جایگزینی اوراق با درآمد نفتی افزایش پیدا کرده است. نسبت مالیات به هزینه‌های دولت به‌رغم افزایش اسمی مالیات دارای روندی نزولی در دهه ۱۳۹۰ بوده است. کسری تراز عملیاتی (مابه‌التفاوت اعتبارات هزینه‌ای از درآمدها) در طول دهه دارای روندی صعودی و کسری بودجه بدون نفت هم در طول دهه بیشتر از ۴ درصد بوده است. حجم عملیات فرابودجه‌ای نظیر جدول هدفمندی یارانه‌ها در تبصره ۱۴ قانون بودجه ۱۳۹۹ و ارقام ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی در کشور بالاست و تقریباً بر اساس ارقام برآوردی معادل عملیات بودجه‌ای می‌باشد. بنابراین برای اینکه حجم عملیات بودجه و کسری بودجه واقعی مشخص شود، لازم است همه ارقام بودجه‌ای در جداول مناسب در بودجه جایگذاری شوند. همچنین به جای توجه به ارقام اسمی بایستی ارقام واقعی در بودجه مدنظر قرار گیرند.»