کتاب ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰

کتاب الکترونیکی «ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰» به کوشش علی نصیری اقدم، سیدهومن علوی و محمد وصال گردآوری شده و پژوهشکده امور اقتصادی آن را منتشر کرده است. این اثر بخشی از مجموعه نشست‌های اقتصاد ایران در دهه ۱۳۹۰ است و به بررسی روندها، اصلاحات و چالش‌های نظام مالیاتی کشور در این بازه زمانی می‌پردازد. کتاب حاضر با رویکردی تحلیلی، تغییرات ساختاری، قانونی و اجرایی نظام مالیاتی را در دهه ۱۳۹۰ واکاوی می‌کند و به موضوعاتی چون طرح جامع مالیاتی، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، و اصلاحات قوانین بودجه‌ای می‌پردازد. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰

این کتاب در قالب ناداستان تحلیلی و پژوهشی، به بررسی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰ می‌پردازد. «ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰» بخشی از مجموعه نشست‌های تخصصی اقتصاد ایران است که با حضور پژوهشگران، اساتید دانشگاه و مدیران اجرایی برگزار شده و محتوای آن بر پایهٔ سخنرانی‌ها، تحلیل داده‌ها و جمع‌بندی دیدگاه‌های کارشناسان شکل گرفته است. ساختار کتاب به گونه‌ای است که ابتدا تصویری کلی از شاخص‌های کلیدی مالیاتی در این دهه ارائه می‌دهد و سپس به تفکیک، مهم‌ترین اصلاحات قانونی و اجرایی را بررسی می‌کند. در این میان، به چالش‌های ساختاری، نقاط قوت و ضعف سیاست‌های مالیاتی، و پیشنهادهایی برای بهبود آینده نظام مالیاتی کشور نیز پرداخته شده است. کتاب با تکیه‌بر داده‌های آماری و تحلیل روندها، تلاش می‌کند تصویری واقع‌بینانه از وضعیت مالیات‌ستانی، سهم پایه‌های مختلف مالیاتی، و تأثیر اصلاحات بر درآمدهای دولت ارائه دهد. این اثر برای پژوهشگران، دانشجویان اقتصاد و سیاست‌گذاران حوزه مالیات منبعی تحلیلی و کاربردی به‌شمار می‌آید.

خلاصه کتاب ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰

در دهه ۱۳۹۰، نظام مالیاتی ایران با ثبات نسبی نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی مواجه بود؛ این نسبت در حدود ۶ تا ۷ درصد باقی ماند، در حالی که ترکیب پایه‌های مالیاتی دچار تغییرات قابل توجهی شد. سهم مالیات بر ارزش‌افزوده از حدود ۹ درصد به بیش از ۲۸ درصد افزایش یافت و در مقابل، سهم مالیات بر سود شرکت‌ها و مالیات بر واردات کاهش پیدا کرد. این تغییرات عمدتاً ناشی از اجرای طرح جامع مالیاتی و اصلاحات قانونی در این دهه بود. طرح جامع مالیاتی، که از دهه ۱۳۸۰ آغاز شده بود، در این دوره با هدف افزایش درآمد، کاهش هزینه‌های وصول، کاهش فرار مالیاتی و بهبود کارایی سازمان امور مالیاتی پیگیری شد. با وجود صرف منابع قابل توجه و راه‌اندازی سامانه‌های اطلاعاتی، بسیاری از اهداف این طرح به‌طور کامل محقق نشد و چالش‌هایی مانند تمرکز بر فناوری به‌جای اصلاح فرایندهای سازمانی، مقاومت فرهنگی و ضعف در اشتراک اطلاعات باقی ماند. اصلاحات قانون مالیات‌های مستقیم در سال ۱۳۹۴، از جمله بازنگری در مالیات بر ارث، ساده‌سازی مالیات بر حقوق و حذف شیوه علی‌الرأس، گام‌هایی مهم در جهت ارتقای کارایی و شفافیت نظام مالیاتی بود. با این حال، در عمل بسیاری از این اصلاحات به‌طور کامل اجرایی نشد و برخی روندهای قدیمی همچنان پابرجا ماند. قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان نیز با هدف ایجاد شفافیت و کاهش فرار مالیاتی تصویب شد، اما اجرای کامل آن با موانع و ابهاماتی روبه‌رو شد. در کنار این اصلاحات، قوانین بودجه‌ای و برنامه‌های توسعه نیز نقش مهمی در تعیین معافیت‌ها و تغییرات پایه‌های مالیاتی داشتند که گاه به بی‌ثباتی و تناقض در سیاست‌های مالیاتی منجر شد. در نهایت، کتاب بر ضرورت هدف‌گذاری شفاف، تعریف شاخص‌های عملکردی برای سازمان امور مالیاتی، و حرکت به‌سوی نظام مالیاتی کارآمد، شفاف و عادلانه تأکید کرده است.

چرا باید کتاب ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰ را بخوانیم؟

این کتاب با تحلیل روندها و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰، تصویری جامع از چالش‌ها و دستاوردهای این حوزه ارائه می‌دهد. مطالعهٔ آن به درک بهتر ساختار مالیاتی کشور، نقاط قوت و ضعف سیاست‌های اجرایی، و تأثیر اصلاحات قانونی بر درآمدهای دولت کمک می‌کند. همچنین، پیشنهادهای ارائه‌شده برای بهبود نظام مالیاتی می‌تواند برای پژوهشگران، سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی الهام‌بخش باشد تا در مسیر اصلاحات آینده تصمیمات آگاهانه‌تری اتخاذ کنند.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران اقتصاد، مدیران و کارشناسان حوزه مالیات، سیاست‌گذاران اقتصادی و افرادی که به دنبال شناخت عمیق‌تر از ساختار و اصلاحات نظام مالیاتی ایران هستند، مفید است. همچنین، فعالان اقتصادی و صاحبان کسب‌وکار که با مسائل مالیاتی سروکار دارند، می‌توانند از تحلیل‌ها و پیشنهادهای ارائه‌شده بهره‌مند شوند.

بخشی از کتاب ارزیابی عملکرد و اصلاحات نظام مالیاتی ایران در دهه ۱۳۹۰

«در دهه ۱۳۹۰ چهار اتفاق سنا ناظر به نظام مالیاتی قابل بررسی است: طرح جامع مالیاتی، اصلاحات مالیاتی مربوط به سال ۱۳۹۴، قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان و سایر اصلاحات در قوانین بودجه‌ای اعم از اصلاحات در قوانین بودجه، برنامه‌های توسعه و ... . طرح جامع مالیاتی طرح لازمی است که با تعویق زیاد اجرا شده و هنوز هم منتهی به آنچه که باید، نشده است. مثلاً نظام رسیدگی مبتنی بر ریسک که در آن ممیزمحوری کاهش قابل‌ملاحظه می‌یابد، ایجاد نشده است. در اصلاحیه سال ۱۳۹۴ مواد قدیمی و ناکارآمد مربوط به مالیات بر ارث مورد بازنگری جدی قرار گرفت و تغییرات بزرگی را برای سازمان رقم زد. البته جنس این تغییرات بیشتر در مورد ارتقاء کارایی بود تا افزایش درآمد. همچنین ساده‌سازی خوب و مهمی در مورد مالیات بر حقوق اتفاق افتاد که صرفاً حاوی دو نرخ و دو آستانه بود. به علاوه شیوه علی‌الرأس نیز حذف شد که پیشرفت بسیار جدی‌ای محسوب می‌شود اما به لحاظ عملی هنوز این شیوه پابرجاست. علی‌رغم اینکه اصلاح مالیاتی سال ۱۳۹۴ یک اصلاح پیشرو و مناسبی است اما در عمل اتفاق بزرگی پس از تصویب آن نیفتاده است.»