کتاب انگاره ها و نگاره ها

کتاب انگاره‌ها و نگاره‌ها نوشته صالحه خدادادی و محسن بدره که نشر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی منتشر شده،  اثری پژوهشی است که به بررسی تطبیقی تصویر و جایگاه زن در سه دین ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) پرداخته و بازتاب این انگاره‌ها را در هنر و ادبیات مورد تحلیل قرار داده است. نویسندگان با رویکردی انتقادی و مقایسه‌ای، روایت‌های دینی و هنری درباره‌ی شخصیت‌هایی چون حوا، مریم، زلیخا و همسر ایوب را بررسی کرده‌اند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب انگاره ها و نگاره ها

کتاب انگاره‌ها و نگاره‌ها (تحلیل تطبیقی انگاره‌ی زن در ادیان ابراهیمی و بازتاب آن در نگاره‌ها) اثری پژوهشی است که به تحلیل تطبیقی تصویر زن در ادیان ابراهیمی و بازتاب آن در هنرهای تجسمی و ادبیات می‌پردازد. صالحه خدادادی و محسن بدره در این کتاب، باتکیه‌بر منابع اصلی هر سه دین و همچنین آثار هنری و ادبی، تلاش کرده‌اند تفاوت‌ها و شباهت‌های روایت‌های دینی درباره‌ی زنان شاخص را بررسی کنند. ساختار کتاب بر پایه‌ی فصل‌هایی است که هریک به یکی از شخصیت‌های زن مهم در متون مقدس اختصاص یافته و سپس بازتاب آن در هنر و ادبیات تحلیل شده است. 

این کتاب با رویکردی مقایسه‌ای، ابتدا روایت‌های عهد عتیق، عهد جدید و قرآن را درباره‌ی شخصیت‌هایی چون حوا، زلیخا، مریم و همسر ایوب بررسی می‌کند و سپس به سراغ بازنمایی این شخصیت‌ها در ادبیات و هنر غربی و اسلامی می‌رود. صالحه خدادادی و محسن بدره در مقدمه و پیشگفتار، اهمیت این موضوع را در شکل‌گیری انگاره‌های فرهنگی و اجتماعی درباره‌ی زنان برجسته کرده‌ و به تأثیر این روایت‌ها بر هنر و ادبیات اشاره کرده‌اند. کتاب با زبانی تحلیلی و مستند، به بررسی ریشه‌های تاریخی و دینی انگاره‌های زن‌ستیزانه یا زن‌ستایانه در فرهنگ‌های مختلف می‌پردازد و تلاش می‌کند با نقد منابع و تفسیرهای رایج، تصویری دقیق‌تر و منصفانه‌تر از جایگاه زن در ادیان ابراهیمی ارائه دهد.

خلاصه کتاب انگاره ها و نگاره ها

کتاب انگاره‌ها و نگاره‌ها با رویکردی تطبیقی، به بررسی روایت‌های دینی و هنری درباره‌ی زنان شاخص در ادیان ابراهیمی می‌پردازد. نویسندگان ابتدا تصویر حوا را به‌عنوان اولین زن در داستان آفرینش در عهد عتیق، عهد جدید و قرآن تحلیل کرده‌اند. در این بخش، تفاوت‌های اساسی میان روایت‌های تورات و انجیل با قرآن درباره‌ی هدف آفرینش زن، نقش او در گناه نخستین و پیامدهای آن بررسی شده است. در روایت‌های یهودی و مسیحی، حوا اغلب به‌عنوان عامل اصلی هبوط و گناه نخستین معرفی می‌شود و این نگاه در هنر و ادبیات غربی نیز بازتاب یافته است. در مقابل، قرآن مسئولیت را میان آدم و حوا تقسیم می‌کند و نگاه یک‌سویه به زن ندارد. در فصل‌های بعدی، داستان زلیخا و یوسف در متون یهودی، مسیحی و اسلامی بررسی شده و تفاوت روایت‌ها و تأثیر آن‌ها بر ادبیات و نگارگری تحلیل شده است. نویسندگان نشان داده‌اند که چگونه شخصیت زلیخا در ادبیات فارسی و هنر اسلامی بازآفرینی شده و چه تفاوت‌هایی با روایت‌های غربی دارد. 

بخش دیگری از کتاب به داستان ایوب و همسرش می‌پردازد و تفسیرهای مختلف درباره‌ی آیه‌ی ۴۴ سوره‌ی صاد را بررسی می‌کند. در این بخش، نویسندگان با نقد تفسیرهای رایج، تلاش کرده‌اند خوانشی متفاوت و نزدیک‌تر به متن قرآن ارائه دهند که در آن، موضوع خشونت خانگی یا اتهام به همسر ایوب رد می‌شود. در ادامه، موضوع وسوسه‌ی آدم و ایوب ازسوی همسرانشان و بازتاب آن در هنرهای تجسمی مسیحی و اسلامی بررسی شده است؛ همچنین نسبت میان مریم و حوا در الهیات مسیحی و بازنمایی آن در هنر نقاشی تحلیل شده و تفاوت نگاه مسیحیت و اسلام به این دو شخصیت برجسته شده است. در فصل پایانی، موضوع بشارت مریم به عیسی و نحوه‌ی بارداری او در متون مقدس و بازتاب آن در هنر مسیحی و اسلامی بررسی شده است. کتاب در مجموع، با تحلیل روایت‌های دینی و هنری، نشان می‌دهد که چگونه انگاره‌های زن در ادیان ابراهیمی شکل گرفته و در فرهنگ و هنر بازتاب یافته‌اند.

چرا باید کتاب انگاره ها و نگاره ها را بخوانیم؟

کتاب انگاره‌ها و نگاره‌ها با رویکردی تطبیقی و تحلیلی، امکان شناخت عمیق‌تری از ریشه‌های فرهنگی و دینی انگاره‌های مربوط به زن در جوامع مختلف را فراهم می‌کند. بررسی روایت‌های متون مقدس و بازتاب آن‌ها در هنر و ادبیات، به خواننده کمک می‌کند تا تفاوت‌ها و شباهت‌های نگاه به زن در سه دین بزرگ ابراهیمی را درک کند؛ همچنین نقد منابع و تفسیرهای رایج و ارائه‌ی خوانش‌های نو از متون دینی، فرصتی برای بازاندیشی در باورهای رایج درباره‌ی جایگاه زن ایجاد می‌کند. این کتاب برای کسانی که به مطالعات دینی، هنر، ادبیات و مسائل زنان علاقه‌مند هستند، دریچه‌ای تازه به روی موضوعات میان‌رشته‌ای می‌گشاید.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعه‌ی این کتاب به پژوهشگران حوزه‌ی مطالعات دینی، هنر و ادبیات، دانشجویان رشته‌های الهیات، مطالعات زنان و تاریخ هنر و همچنین علاقه‌مندان به موضوعات میان‌رشته‌ای و نقد فرهنگی پیشنهاد می‌شود. این کتاب برای کسانی که دغدغه‌ی فهم ریشه‌های تاریخی و دینی نگاه به زن در جوامع مختلف را دارند، منبعی مفید است.

بخشی از کتاب انگاره ها و نگاره ها

«در تاریخ بشر همواره نگاره‌ها از زن، یعنی بازنمایی‌های هنری تجسمی از انوثیت و مادینگی، متأثر از انگاره‌ها بوده است که همانا در اساطیر و متون مقدس جای داشته‌اند. ازآنجاکه در بسیاری از فرهنگ‌های بشری عصر آهن به‌بعد، بر اثر زن‌نکوهی شایع، جنس زن گاه‌به‌گاه دومی، تبعی، شریر و به‌طور کلی بدون صفت‌های کمال انسانی و مادون جنس مرد تصور شده است، به‌طبع بازنمایی انگاره‌ی زن در هنرهای تجسمی، به‌ویژه نقاشی، تا اندازۀ چشمگیری منفی بوده است. به‌طور خاص، مفاهیم زن‌نکوهانه در دو سنت ابراهیمی یهودیت و مسیحیت با گونه‌ای از انگارهٔ پاندورایی اساطیر یونانی قرین و حوا به انگارۀ واسطۀ شر در هنر بدل شده است. این انگاره البته به تصویر شخصیت‌های دیگر، مانند زن ایوب نیز سرایت کرده است.»