کتاب مینوی خرد

کتاب مینوی خرد نوشتهٔ مریم حاتمی زیر نظر سعید عریان است و نشر برسم آن را منتشر کرده است. این کتاب پژوهشی بر پایهٔ متن پازند است.

درباره کتاب مینوی خرد

کتاب مینوی خرد پژوهشی بر پایهٔ متن پازند، به کوشش پژوهشگر مریم حاتمی و زیر نگرش دکتر سعید عریان است.

«مینوی خرد» یا احکام و آرای روح عقل، اندرزنامه‌ای به زبان پهلوی است که افزون بر پندهای نیک و اندرزهای دینی، دانستنی‌هایی درباره‌ٔ آفرینش، رویدادهای اسطوره‌ای، جغرافیای اساطیری اوستا، مسائل اخلاقی، فقهی، عرفان، کیهان‌شناسی (آسمان، زمین، آب، ستارگان، کوه‌ها و دریاها) را دربر دارد.

اساس کار این اثر، بررسی متون پازند مینوی خرد و مقایسه آن با نگارش پهلوی است. این نوشته دارای یک دیباچه و ۶۲ پرسش و پاسخ است. پرسش‌ها از جانب شخصیتی نمادین که «دانا» نامیده شده است بازگو می‌شود و مینوی خرد یا همان خرد فطری به آن‌ها پاسخ می‌گوید.

در این متن و نیز متون دیگر پهلوی پیوسته از دو نوع خرد نام برده شده است. نخست آسن خرد یا خرد فطری و دیگر گوشوسرود خرد یا خرد اکتسابی. تفاوت این دو گونه از خرد در آن است که آسن خرد موهبتی فطری است که در نهاد انسان قرار داده شده است ولی گوشوسرود خرد، خردی است که انسان از راه کوشش به آن می‌رسد و آن را کسب می‌کند. آنچه آدمی را در زندگی به سر منزل مقصود می‌رساند و موجب به زیستی و تعالی روح و روان او می‌گردد، خرد فطری همراه با خرد اکتسابی است. زندگی نیازمند آفرینندگی است و لازمه‌ٔ آفرینندگی خرد است.

برپایه‌ٔ آنچه در پیشگفتار کتاب پیش‌رو آمده است، خرد و خردورزی مقوله‌ای است که در بیشتر ادیان و مکاتب به جایگاه والای آن اشاره شده و از اهمیت آن سخن رفته است. در آثار بزرگان ادب و حکمت و عرفان نیز پیوسته بر اهمیت آن تاکید شده است؛ چنانکه مولانا می‌گوید: ای برادر تو همه اندیشه‌ای / مابقی خود استخوان و ریشه‌ای، بازتاب این نگرش را می‌توان در آثار نویسندگان و شعرای این کهن‌بوم بارها یافت. در میان متون کهن بازمانده از دوره میانه زبان‌های ایرانی، که در آنها به روش‌های گوناگون به جایگاه خرد و ا رزش و اعتبار آن در نزد آدمی و نقش آن در نظام آفرینش اشاره شده است، متن مینوی خرد جایگاه ویژه‌ای داشته و نمونه‌ای بی‌مانند در ادبیات پهلوی و معارف مزدیسنا به شمار می‌آید.

در سراسر این نوشته شخصیتی نمادین به نام «دانا» در قالب یک مقدمه و ۶۲ پرسش در زمینه‌های گوناگونی پرداخته و پیوسته مینوی خرد را که همان خرد فطری است در تمام لحظه‌ها رودررو و پاسخگوی خود می‌بیند. چنانکه در جایی از این نوشته پرسشی را این گونه مطرح کرده که خرد بهتر است یا هنر؟ و پاسخ می‌شنود که: خردی را که با بهی همراه نباشد نباید خرد پنداشت و هنری را که خرد همراه آن نباشد نباید هنر دانست؛ و یا در جایی دیگر پرسشی با این زمینه بازگو می‌شود که آیا دادار هرمزد چیزی را آفرید که اهریمن نتواند به آن آسیب رساند؟ و مینوی خرد در پاسخ می‌گوید که به انسان خردمند و خرسند کمتر می‌توان آسیب رساند.

مریم حاتمی، پدید‌آورنده‌ٔ اثر از انگیزه‌ٔ گرایش به پژوهش در زمینه‌ٔ مینوی خرد برپایه متن پازند نوشته است: «علاقه به متون پهلوی و آگاهی از رمز و رازهای آن چه در نحو، چه در صرف و چه در ترجمه، نگاه به این متون و مفاهیم و مضامین نهفته در آن از دریچه وحدت وجودی و نه ثنویتی که گویی از آغاز عامدانه تصمیم به تکرار بی‌وقفه آن گرفته شده بود تا شاید از راه ایجاد تواتری بی‌پایه برای آن توجیه و مشروعیتی ساختگی دست‌و‌پا شود، جست‌وجوی متنی جامع و فراگیر از اساسی‌ترین مفاهیم دینی، اسطوره‌ای، حماسی، بیولوژیکی، جغرافیای اساطیری اوستایی، تاریخ شفاهی قومی و غیره، دست‌یابی به متنی راه‌گشا و هدایت‌گر به مباحث، مفاهیم و متون دیگر عرفانی، کلامی در حوزه‌ٔ حکمت و الهیات به معنی اخص، همه و همه از جمله عواملی بود که از یک سو انگیزه سلوک در این راه را متحقق می‌کرد و از سوی دیگر بنابر قاعده منطقی رابطه معکوس (گسترش مفهوم و محدودیت مصداق)، مرا به سوی متن مینوی خرد رهنمون می‌شد. به هر حال از آغاز پژوهش روی متن پازند مینوی خرد، برگردان آن به پهلوی و سپس فارسی، مقایسه و مطابقه آن با سه متن دیگر پهلوی، توضیحات و حاشیه‌های مربوطه راهی بس طولانی و دشوار طی شد و من شادمان از سپردن این راه با هزاران امید که راهی را برای پژوهشگران دیگر گشوده باشد».

خواندن کتاب مینوی خرد را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران و دوستداران تاریخ و زبان‌های باستان پیشنهاد می‌کنیم.