کتاب شیوه های نوین ارزشیابی در آموزش و تعلیم و تربیت

کتاب شیوه های نوین ارزشیابی در آموزش و تعلیم و تربیت نوشتهٔ فاطمه رستمی و لعیا ملکی است و نشر بید آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب شیوه های نوین ارزشیابی در آموزش و تعلیم و تربیت

در توسعه آموزش و پرورش ملاک‌ها و فاکتورهای متعددی نقش دارند. مهم‌ترین آن نظام ارزشیابی در آموزش است. سنجش و ارزشیابی یکی از ارکان اصلی و جدایی‌ناپذیر آموزش‌وپرورش است. ارزشیابی از یک سو به عنوان عامل کنترل‌کننده تمامی عناصر تعلیم و تربیت مانند هدف، برنامه، روش و وسایل آموزشی و از سوی دیگر به عنوان روشی برای شناخت و هدایت فعالیت‌های تحصیلی دانش‌آموزان به شمار می‌رود.

لزوم و اهمیت ارزشیابی از آنجا مشخص می‌شود که متخصصان آن را از عناصر مهم آموزش‌وپرورش دانسته و بر نقش آن در آموزش و یادگیری تاکید می‌‌کنند؛ چرا که ارزشیابی وسیله‌ای برای پی بردن به میزان موفقیت نظام آموزشی در رابطه با برنامه‌ها و عملکردهایش است. ارزشیابی در جهان در چهار سطح انجام می‌گیرد. یک نوع ارزشیابی در سطح مدرسه و از طریق معلم انجام می‌گیرد. به این ترتیب مشخص می‌شود آموزش‌های مدرسه چه اندازه در عملکرد دانش‌آموز متجلی شده است. در کشورهای مختلف این ارزشیابی در دست مدرسه است. اما سازمان‌های دیگری هم وجود دارند که برای کتاب‌های درسی مختلف سؤالات معتبری درست می‌کنند. مدارس این سؤالات را خریداری می‌کنند و بر مبنای نتایج آنها عملکردشان را می‌سنجند. برمبنای این پرسش‌ها می‌توان مدارس مختلف را سنجید. ۹۰ درصد دانش‌آموزان کانادایی دراین آزمون‌ها شرکت می‌کنند. به این وسیله اولیا هم می‌فهمند موقعیت فرزندانشان در این آزمون تخصصی در کجاست و مدرسه نیز جایگاه خودش را می‌بیند. در پایان هر دوره به ویژه در پایان دوره دبیرستان یک آزمون عمومی برگزار می‌شود. با این آزمون‌ها مشخص می‌شود فارغ‌التحصیلان هر دوره چه چیزهایی یاد گرفته‌اند و براساس این آزمون گواهی پایان دوره دریافت می‌کنند.

مهم‌ترین مسئولیت مدرسه برنامه‌ریزی برای آموزش و یادگیری است. برای آنکه آموزش به یادگیری منتج شود باید برای آن برنامه‌ریزی شود. طراحی آموزشی شامل تمامی تجارب و فرصت‌های یاددهی و یادگیری است که از جانب معلم به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار فراگیران طراحی و اجرا می‌شود و بازده آن مورد ارزشیابی قرار می‌گیرد. ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به عنوان جزئی جداناشدنی از فرایند یاددهی و یادگیری محسوب می‌شود که هدف آن کشف مشکلات آموزش و یادگیری و برنامه‌ریزی برای رفع این مشکلات است.

در دوران قاجار، معلم هر روز و هر هفته از شاگرد خود درس می‌پرسیده است و توانایی او را ارزیابی می‌کرده است. در این مدارس، معلم درس جدید را بر پایه توانایی دانش‌آموز ارائه می‌کرده است. در این شیوه که ارزشیابی نمره‌ای بوده است عمدتا به یک روش (کتبی) متکی است.این روش برای رویکردهای فعال وفرایند محور پاسخگو نیست؛ در حالی که ارزشیابی باید به فرایندها نیز توجّه داشته باشد.

متاسفانه امروزه نیز یا وجود تاکید فراوان به ارزشیابی مستمر در مدارس و نیز روش‌های نوین ارزشیابی همچون ارزشیابی توصیفی، عملکردی، پوشه‌ای و...هنوز شاهد کارنامه ماهانه سابق هستیم با نام جدید ارزشیابی مستمر که نه‌تنها ارزشیابی مستمر نیست بلکه نمره است، پشت نمره، و تحقیر پشت تحقیر. واقعیت این است که این نظام ارزش گذاری ۰ تا ۲۰ هیچ تغییری نکرده است همچنان دانش‌آموزان به این وسیله گزینش می‌شوند. معمولا دانش‌آموزان بر اساس این که چند کتاب و چه قدر اطلاعات داده شده توسط ما را به خاطر دارند ارزشیابی می‌شوند نه بر این اساس که چه قدر درک می‌کنند و با چه زیرکی مطالب را تعمیم می‌دهند و به کار می‌برند. یا به چه خوبی به تدوین فرضیه می‌پردازند و مفاهیم نو می‌سازند.

این ارزشیابی تمام توانایی‌های دانش‌آموز را مورد ارزیابی قرار نمی‌دهند. برای مثال دانش‌آموزی که توانایی انجام عملیات و محاسبات ذهنی را دارد، یا دانش‌آموزی که توانایی ساخت وسیله را دارد، باید زمینه‌ای بیابد تا توانایی‌های خود را ارزیابی و باز خورد مناسب دریافت کند.

این شیوه بیشتر بر نمایان کردن ضعف‌ها و کاستی‌ها و نا توانایی‌های دانش‌آموز تاکید دارد و بر مقایسه فرد با دیگران انجام می‌شود. تفاوت‌های فردی در نظر گرفته نمی‌شود. اما در ارزشیابی‌های نوین تا حد امکان زمینه‌ای را برای مقایسه هر فرد با خودش فراهم می‌سازد.

از این رو لازم است برای رسیدن به رشد صحیح و هدف غایی در آموزش یعنی پرورش و تعلیم نسلی پویا و توانمند در همه حوزه‌ها نگاهی به شیوه‌های ارزشیابی داشته باشیم و بدون هراس به بازبینی روش ارزشیابی در مدارس خود بپردازیم. در ارزشیابی تحصیلی و درسی عمدتا دو روش و نگاه شناختی و رفتارگرایی حاکم است.

خواندن کتاب شیوه های نوین ارزشیابی در آموزش و تعلیم و تربیت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کارشناسان علوم تربیتی و آموزشی پیشنهاد می‌کنیم.