کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست

کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست نوشتهٔ یوسف عالی عباس آباد است. نشر قطره این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی نقد تاریخی و جامعه‌شناختی اشعار «محمدرضا شفیعی کدکنی».

درباره کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست

«محمدرضا شفیعی کدکنی» نامی آشنا در هنر معاصر ایران است. او در نیشابور به دنیا آمده و در شهرها و کشورهای فراوانی زیسته، اما همچنان پایبند به نیشابور است. یوسف عالی عباس آباد وطن‌گراییِ این شاعر معاصر و داشتن ایده‌های جهان‌وطنی را انگیزه‌ٔ خود برای نگارش کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست می‌داند. شفیعی کدکنی دل‌باختۀ زادگاهش و ستایشگر خراسان است. کوچک‌ترین و ناچیزترین ‌بهانه موجب می‌شود تا این شاعر در قالب استعاره، تشبیه، مجاز، کنایه و فرمالیسمی درهم‌تنیده‌شده، جامه‌ای گران‌قیمت و منحصربه‌فرد بر تن خراسان کند و ناز و کرشمه‌های این شهر را روایت کند؛ از طرف دیگر شفیعی کدکنی خشم و نفرت از مغول و تاتار را نیز با خود حمل می‌کند. نویسنده در این اثر بیان می‌کند که شفیعی کدکنی به‌نوعی خود را مسئول ایران می‌پندارد و همواره در رثای ایران شعر می‌سراید. خراسان‌ستایی، مغول‌ستیزی و فرمالیسم سه مؤلفهٔ شعر او هستند. ترکیب این سه ‌مفهوم در کنار خردگرایی و سوگواری‌های تاریخی اشعاری را خلق کرده است که در این اثر مورد نقد قرار می‌گیرند. این نقدها رویکرد تاریخی و جامعه‌شناختی دارند.

خواندن کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران نقد ادبی و علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی شعر و ادبیات پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تاریخ نگار تصویرگرا یا شاعر فرمالیست

«خونخواری مغول، محدود به مقطع خاصی از تاریخ نماند و بدبختانه در کلّ تاریخ جاری شد. فجایع هولناکی به بار آمد: دشمنی و بدبینی، یأس، قماربازی، تجاوز به عُنف۳۵ و انحطاط اخلاقی ـ فکری، سقوط علم، رواج جادو و خرافه، زن‌بارگی، غلام‌بارگی، مشروبات الکلی، کشتار انسان و آدمخواری و مسائلی مانند این‌ها به بشریت ارمغان داده شد. درواقع مغز هوشمند انسان، یک‌بار دیگر به توحّش برگشت، چون حاکمان مطلقِ جامعه از نسلِ وحشی بودند و آرمانشهرهای آنان بر اساس نیازهای فردی ـ اجتماعی خودشان شکل می‌گرفت. عبید زاکانی با طعنه و استهزاء، نمایی از اضمحلال یا سقوط فرهنگ و تمدن ایران را در زیر پاهای مغول نشان می‌دهد. (رک، زاکانی، ۱۳۸۵: ۳۱۷ ـ ۳۴۳)

فجایع روحی ـ روانی که به جهان وارد شد پس از یک‌سده، دوسده،... و یک‌هزاره، بهبود نیافت. پژوهشگران حوزهٔ تاریخ در تبیین جامعه‌شناسی اخلاقی و اجتماعی پادشاهان پس از مغول، متّفق‌القولند که طرز فکر شاه اسماعیل و شاه‌عباس صفوی، که نوعی ثبات اجتماعی به ایران بخشید؛ اما در چالدران شکست نکبت‌باری خورد، سیاست «نادر، پسر شمشیر»، «فاتحِ ایران» و «درهم‌کوبندهٔ قهّار متجاوزان به خاک ایران» و آغامحمدخان قاجار، برگرفته از یاسای چنگیزخان است. ذبیح‌الله صفا نیز معتقد است: «بنیاد سلطنت صفوی از همان آغاز کار بر خشونت و خون‌ریزی‌هایی نهاده شده که گاه تا مرز توحّش و بربریت پیش می‌رفت.» (صفا، ۱۳۷۲، ج ۵: ۹۶)؛ کشتار ده‌هاهزار نفر از سنّیان ایران به‌دست شاه اسماعیل صفوی، یکی از نمونه‌های بربریت صفویه است. (رک، اسکندربیگ ترکمان، ۱۳۶۳: ۶۴ ـ ۶۵)؛ شاه‌اسماعیل صفوی، سنّت آدم‌خواری مغول‌ها را در خاندان صفوی وارد کرد. (پارسادوست، ۱۳۸۱: ۲۳۳ و ۲۹۳) و نمونه‌ای از مجازات وحشیانهٔ دوران حکومت شاه‌عباس کبیر، پادشاه مقتدر صفوی: «جوشانیدن آدمیزادگان بود در روغن گداخته و یا قبای باروتی بر تن محکومان بدبخت و آتش زدن آن و یا شکم‌دریدن، زنده پوست‌کندن، دست و پا بریدن، میل در چشم کشیدن، گوش و بینی بریدن، سرب گداخته در گلو ریختن، زبان بریدن، به سیخ کشیدن، پوست آدمی به کاه انباشتن، از دروازه‌ها واژگون آویختن، در پوستِ گاو کشیدن، در گچ گرفتن و از این‌گونه کارهای نابهنجار.» (صفا، ۱۳۷۲، ج ۵: ۱۰۳)؛ و نزاع‌های حیدری و نعمتی پس از دوران تیموری تا دوران پهلوی (رک، عدالت، ۱۳۸۹: ۲۵۳ ـ ۲۵۵) در تبریز و اصفهان. پس، فاجعهٔ حمله هنوز هم ادامه دارد.

افسانه‌های مشابهی که در تاریخ در خصوص چنگیز، تیمور و شاه‌اسماعیل صفوی نقل شده است گواه بر تسلسل و استمرار تاریخیِ توحّش مغول در دوران صفوی دارد: چنگیزخان، بنا به کتاب تاریخ سرّی، و تیمور لنگ بنا به روایت ابن عرب‌شاه و شاه‌اسماعیل صفوی، به نقل از تیلچی نظام‌شاه و فوایدالصفویه نوشتهٔ ابوالحسن قزوینی (رک، پارسادوست، ۱۳۸۱: ۷۶۲)؛ هنگام تولد، هریک دَلَمه‌ای از خون در دست داشتند. (رک، عدالت، ۱۳۸۹: ۲۵۰ ـ ۲۵۲) این‌ها را نشانه‌ای از ماورایی و قدوسیت خاصی می‌انگاشتند و چنین افرادی قادر به هر کاری در جهان بودند. چون نشانه‌ای در بدن دارند و نمایندهٔ تامّ‌الاختیار خداوند هستند.»