کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان

کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان؛ کاربرد استعاره در درمان نوشتهٔ جورج دابلیو بورنز و ترجمهٔ علی محمد نظری، ندا اسماعیلی فر، معصومه نیک رو، فهیمه پیرساقی و پایناز ابراهیمی است و انتشارات آوای نور آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان

«برایم یک قصه بگو!» تاکنون چند بار از شما خواسته شده که این کار را انجام دهید؟ اگر یک پدر یا مادر، معلم، مادربزرگ یا پدربزرگ، عمو، دایی، خاله، عمه، پرستار بچه، کارمند مهد کودک یا هر کس دیگری باشید که به نحوی با کودکان ارتباط دارد، بارها این درخواست از شما شده است. آیا تاکنون از خود پرسیده‌اید که وقتی از شما چنین درخواستی می‌کنند، دقیقا تقاضای چه چیزی دارند؟ آیا آنها تنها یک سرگرمی ساده می‌خواهند؟ آیا می‌خواهند به سرزمین خیال سفر کنند؟ آیا صمیمیت و رابطهٔ خاص میان قصه‌گو و شنونده را می‌خواهند؟ آیا می‌خواهند با شخصیت داستانی مورد علاقهٔ خود همانندسازی کنند؟ و یا آیا به دنبال مثال‌هایی برای نحوه‌ٔ رفتار، برقراری ارتباط با دیگران یا برآمدن از عهدهٔ زندگی هستند؟

یک اصل کلی وجود دارد که در اینجا صادق است: کودکان به دلایل زیادی عاشق داستان‌ها هستند. اگر برای این گفته شاهدی می‌خواهید، ببینید که کودکان چندبار با نگاهی ملتمسانه از شما می‌خواهند برایشان قصه بگویید. به ردیف‌های طولانی کتاب‌های داستانِ کودکان درکتاب‌فروشی‌ها، به داستان‌هایی که تبدیل به فیلم‌های پرطرفدار و دوست‌داشتنی کودکان می‌شوند یا داستان چالش‌ها، مبارزه‌ها و پیروزی‌هایی که موضوع بسیاری از بازی‌های ویدئویی را تشکیل می‌دهد، نگاهی بیندازید. اینها همه نشان‌دهندهٔ عطش و اشتیاق برای داستان است، آنها علاقه‌مند به یادگیری، آگاه‌شدن و کسب مهارت‌های حل مسئله از طریق داستان‌ها هستند. اولین سوالی که در کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان بررسی می‌شود، این است که اگر قرار است داستان‌های یادگیری، سلامتی، شفابخشی و بهزیستی برای مراجعان خود تعریف کنیم، چگونه می‌توانیم آن را به شیوه‌ای موثر و کمک کننده ارائه دهیم؟

مانند هنرمندی که نیاز دارد عناصر اولیه را برای اثربخشی کارش در اختیار داشته باشد، استعاره درمانگر هم به مهارت و هنر به عنوان عوامل اولیهٔ کارش نیاز دارد. مهارت یک نقاش در بهره‌گیری موثر از اصول تجسم فضایی، رنگ و رنگ‌مایه است و مهارت یک استعاره درمانگر در جلب توجه کودک، تسهیل فرایند همانندسازی کودک و پیوستن به کودک در جست‌وجوی راه حل‌ها برای مشکلات است.

هنر در ورای کاربست ماهرانه‌ٔ اصول است. هنر باعث خلق اثر نقاشی چشم‌نواز یا داستانی گوش نواز می‌شود که تاثیری مرتبط و شخصی بر بیننده یا شنونده دارد. هنر داستانی یعنی ایجاد داستانی که برای کودک و نیازهای او به وجود‌آمده و انتقال‌دهندهٔ توجه و معنی است.

در کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان به گسترده‌ترین شکل ممکن، مهارت‌ها و هنر کاربست حرفه‌ای داستان‌های شفابخش در درمان کودکان و نوجوانان به شما توضیح داده می‌شود. همچنین به سوالاتی چون چگونه ایدهٔ یک داستان در ذهنتان شکل می‌گیرد؟، چگونه می‌توانم توجه کودک را به داستانم جلب کنم؟، از کجا منابع و مواد ساخت داستان‌های مناسب را به دست می‌آورید؟، چگونه می‌توانم یک داستان شفابخش موثر تعریف کنم؟ پاسخ داده می‌شود. خوشبختانه، گام‌های عملی و قابل یادگیری برای پاسخ به این سوالات وجود دارد و هدف کتاب این است که در بخش‌های آتی کتاب، به روشن‌ترین شیوهٔ ممکن آنها را ارائه کند تا به شما نشان دهد که چگونه می‌توانید به صورت موثری قصه بگویید، چگونه می‌توانید استعاره‌های درمانی بسازید و از کجا می‌توانید منابع داستان‌های درمانی را پیدا کنید. اصول کلی نیز برای انتقال داستان‌ها و استقاده از صدای قصه‌گو وجود دارند که می‌توانند توجه شنونده را برای شروع سفر شفابخشی به صورت موثری جلب کنند. این کتاب با استفاده از روش‌های خلق داستان‌های استعاره‌ای از تجارب شما و منابع دیگر، خواننده را به سوی فرآیندهای عمل‌مدار هدایت می‌کند.

این کتاب مجموعه‌ای از ایده‌های داستانی را به درمانگران باتجربه معرفی می‌کند که بر اساس آن می‌توانند استعاره‌های درمانی پرمعنی بسازند و همچنین تکنیک هایی برای به‌دست‌آوردن مهارت‌ها، برقراری و بهبودبخشی ارتباطات در استعاره‌درمانی ارائه شده است. اما برای استعاره‌درمانگران تازه‌کاری که درصدد کشف قابلیت‌های استعاره درمانی هستند، این کتاب ضمن ارائهٔ منبع غنی از داستان‌های شفابخش، فرایند گام‌به‌گامی را به وجود می‌آورد که می‌توان صرف‌نظر از زمینهٔ نظریِ شخصی به راحتی و به سرعت از آن استفاده کرد. همچنین شما قادر خواهید بود که با یادگیری روش‌های کاربرد استعاره ها، در هنر ارتباط درمانی و فرآیند تغییر و تسهیل نتایج، توانایی لازم را کسب کنید.

خواندن کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به همهٔ مادران و پدران و کسانی که با کودکان کار می‌کنند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب ۱۰۱ داستان شفابخش برای کودکان و نوجوانان

«روزی معلّمی معروف بعد از سخنرانی مهمی برای گروهی از همکاران مشهورِ خود، در حالیکه شیفتهٔ خود و غرق در مقام و تمجیدهایی بود که از آن‌ها دریافت کرده بود؛ به خانه برمی‌گشت. در مسیر بازگشت به خانه در امتداد رودخانه، چیزی توجهٔ او را به خود جلب کرد. پسرِ خردسالی، زیباترین و باشکوه‌ترین قلعهٔ شنی را در کنار ساحل ساخته بود که معلّم تابه‌حال نظیر آن را ندیده بود. کودک شن و ماسه را با دقّت در دستانش شکل می‌داد و سپس آن را با قدرت و مهارت سر جای خود قرار می‌داد. با دقّت برج‌ها و مناره‌های آن را درست می‌کرد، یک چالهٔ کوچک درست کرده، پرچم‌ها را برمی‌افراشت و کاملاً سرش به کارِ خود، گرم بود. وقتی پسر شاهکار هنری خود را کامل کرد، بر روی شن دراز کشید. به نظر می‌رسید در سکوت از کار خودش تعریف می‌کند. سپس ناگهان جلو رفت، روی قلعه پرید و آن را کاملاً ویران کرد و شن‌ها را در هوا پخش کرد. هیچ اثری از آن شاهکار به‌جا نگذاشت گویی که آن قلعه، هیچ‌وقت درست نشده است.

معلّم خیلی تعجب کرد. چه اتلاف وقتی! چرا باید چنین موفقیتی نابود شود؟ چرا یک مبتکر کار خود را نابود کرد؟ او به سمت پسر رفت و پرسید: «چرا کلی وقت و مهارت صرف ساختن چنین قلعهٔ بزرگی کردی؟ فقط برای این‌که آن را ویران کنی؟» پسر گفت: «والدین من هم همین سؤال را از من پرسیده‌اند. مادرم چیزی نمادین در آن می‌بیند ولی این نظر اوست. مادرم می‌گوید: هر دانهٔ شن مانند یکی از ویژگی‌های انسان است. وقتی با هم جمع می‌شوند می‌توانند تأثیرگذار باشند. ولی وقتی روابط خود با دیگران را فراموش می‌کنیم مانند یک دانهٔ منزویِ شن می‌شویم. در این حال چیزی در هم می‌شکند. مانند وقتی که من قلعه را ویران کردم و یا حالتی که آبِ اقیانوس، قلعه را به میلیون‌ها ذره می‌شکند و در امتداد ساحل پخش می‌کند. پدرم می‌گوید این درسی از زندگی است که باید یاد بگیری. هیچ چیز تا ابد ماندنی نیست. هر چیزی مانند قلعهٔ شنی ناپایدار است، یعنی درست می‌شود و تخریب می‌شود، به وجود می‌آید و ناپدید می‌شود. ما اگر این درس را یاد بگیریم، از زمانی که در اختیار داریم لذت می‌بریم. او می‌گوید ساختن قلعهٔ شنی، راهی برای یادگیری و درک این درس مهمِ زندگی توسط کودکان است.»

سپس پسر گفت: «این کار از دیدگاه خودم فقط یک بازی است. من فقط می‌خواهم از کاری که انجام می‌دهم لذت ببرم و سرگرم شوم.»

معلّمِ سخنران بند کفشش را باز کرد، آن را از پا درآورد، جوراب‌هایش را هم درآورد، پاچه‌یِ شلوارش را بالا کشید، کراواتش را باز کرد و کنار پسر نشست و پرسید: «می‌توانم بنشینم و با تو بازی کنم؟»

دکتر جولی لیندن در مقاله‌ای با عنوان «استعاره‌های بازی»، اظهار کرده است: «کودکان از طریق بازی کردن رشد می‌کنند و وقتی این رشد مختل شد، با استفاده از بازی کردن نیز، می‌توانند درمان شوند» (۲۰۰۳، ص. ۲۴۵). بنابراین بازی در فرایند بلوغ و درمان نقش مهمی را ایفا می‌کند و عملکردهای مختلفی دارد: از لحاظ زیست‌شناسی موجب تمرین، رشد مهارت‌های جسمانی و تخلیهٔ انرژی می‌شود. از لحاظ درون‌فردی باعث رشد شخصیت و فعالیت‌های اجتماعی می‌گردد. از لحاظ اجتماعی‌فرهنگی؛ الگوهای رفتاری و نقش‌های مناسبِ فرهنگی را ارائه می‌دهد (شایفر و اوکانر۵۱، ۱۹۸۳).

انتقال داستان شفابخش از طریق نمایش یا فعالیت‌های سرشار از بازی، فواید درمانی مختلفی با خود به همراه دارد:

- بازی احتمالاً هیجان یا احساس خوبی در کار شما ایجاد می‌کند.

- وقتی کودکی نزد ما آورده می‌شود والدین او می‌خواهند که روابط او و مسائلِ اغلب منفی را اصلاح کنیم، بازی روشی مؤثر و کارآمد برای تغییر دادن آن موقعیت منفی، افزایش و تسهیل روابط مثبت میان درمانگر و کودک و هم‌چنین میان کودک و والدین است.

- بازی شرایط مطلوبی برای یادگیری ایجاد می‌کند. اگر کودکان از بازی لذت ببرند و احساس خوبی از مشارکت در آن داشته باشند، مقاومت کم‌تری نسبت به یادگیری از طریق بازی خواهند داشت و به احتمال بیش‌تری جذب تعاملات بازی محور می‌شوند.

- بازی می‌تواند باعث افزایش آگاهی کودکان از توانایی‌ها و شایستگی‌هایشان شود و هم‌چنین به آن‌ها کمک می‌کند مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرند که قبلاً فاقد آن بودند. بنابراین آن‌ها را برای ادامهٔ مسیر زندگی، توانا و مجهز می‌کند.

بازی و فواید درمانی آن موضوع بسیاری از کتاب‌های مفید در طول این سال‌ها بوده است (بویک و گودوین، ۲۰۰۰؛ نورتن و نورتن، ۱۹۹۷؛ اوکانور و باورمن، ۲۰۰۷؛ اوکانور و شایفر، ۱۹۹۴؛ شایفر، ۲۰۰۳؛ شایفر و کانگلوسی، ۲۰۰۲؛ شایفر و اوکانور، ۱۹۸۳). استفاده از بازی به عنوان استعاره (لیندن، ۲۰۰۳)، فواید خاصی دارد، زیرا رسیدن به بسیاری از اهداف مطلوب در درمان کودک و نوجوان را تسهیل می‌کند. همراه با لذت، خوشایندی و شادمانی است. حضور کودک و مشارکت او در آن لازم است. اکتشاف، تجربه و مهارت‌های حل مسأله را در بر دارد. فرایندی نیرومند برای یادگیری و فرایندی ضروری برای رشد سالم است. هدف من در این‌جا، پوشش کامل یک موضوع نیست بلکه ارائهٔ شیوه‌هایِ متعدد تقویت ارتباط و انتقال داستان‌های شفابخش برای کودکان و نوجوانان است.»