کتاب فقه اباضی

کتاب فقه اباضی نوشتهٔ علی اکبر ضیائی است و انتشارات بین المللی امین آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب فقه اباضی

کتاب فقه اباضی به ویژگی‌ها و خصایص فقه اباضی تعلق دارد و قصد ندارد همهٔ ابواب فقه اباضی را به تفصیل بیان کند، بلکه مقصود اصلی از تألیف این اثر تبیین برخی اختلافات فقهی میان اباضیه و مذاهب اهل سنت امامیه است. برخی از مستشرقان برای فقه اباضی اصالتی قائل نشده و آن را برگرفته از فقه اهل سنت دانسته اند، اما بر خلاف زعم آنان فقه اباضی از اصالت تاریخی و فقهی برخوردار است و در طول چهارده قرن بر بسیاری از چالش‌های فقهی با به‌کارگیری اجتهاد پویا و تکیه بر قرآن و سنت فائق آید و با ورود سلطنت عمان به عصر مدرن و شکل‌گیری نظامی جدید در حوزه دینی و بازشدن کتابخانه‌های علمای اباضی بر اندیشمندان و پژوهشگران دینی هم‌اکنون شاهد ظهور و بروز نهضتی جدید در فقه اباضی هستیم؛ بدین صورت که فقهای اباضی از طرفی اصالت فقهی خود را با تأکید بر به‌کارگیری قرآن و سنت در اجتهاد و احترام به اجماع علماء در عدم خروج از مبانی اعتقادی و فقهی اباضی حفظ کرده‌اند و از طرف دیگر در برابر موج مسائل مستحدثه و چالش‌های فقهی در عصر مدرن سکوت اختیار نکرده‌اند و با توسعه مفهوم قیاس و مقاصد شریعت و استحسان و مصالح مرسله توانسته‌اند جایگاه مهمی در میان مجامع فقهی بین‌المللی پیدا کنند. در این کتاب به تاریخ فقه اباضی و مبانی اجتهاد و شرایط آن نزد اباضیه و شروط مجتهد و مقاصد شریعت و قاعده تیسیر یا لا حرج و خصائص فقه اباضی در مسائلی چون طهارت و نماز و روزه و زکات و حدود و قصاص و احکام ذبح در کشتارگاه‌های مدرن و حکم سود بانک‌ها و حکم رانندگی بانوان و حکم بیمه و انواع آن و در نهایت مالکیت فکری نزد اباضیه پرداخته شده است.

این کتاب خوانندگان را به شناخت بهتری از فقه اباضی و مبانی آن رهنمون می‌سازد و این نخستین مرحله برای تقریب مذاهب اسلامی است و بدون شناخت دقیق از مذاهب اسلامی نمی‌توان ادعا کرد که به وحدتی پایدار دست یافته‌ایم. شاید بتوان ادعا کرد که این کتاب نخستین تلاش در این زمینه برای دست‌یافتن به شناختی دقیق از مبانی فقه اباضی به زبان فارسی با استناد به منابع فقه اباضی به‌ویژه آخرین فتاوی علمای برجسته عمان چون شیخ احمد بن حمد خلیلی و علمای الجزایر چون شیخ ابرهیم بیوض و شیخ ابراهیم اطفیش است.

خواندن کتاب فقه اباضی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ اسلام و شناخت مذاهب آن پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب فقه اباضی

«مستشرقانی چون دنکان بلاک ماکدونالد Duncan Black Macdonald (۱۸۶۳- ۱۹۴۳ م) به اهمیت جایگاه فقه اباضی در میان مذاهب اسلامی اشاره کرده و مدّعی است که پیدایش این فقه به پیش از تشکیل مدارس فقهی دیگر برمی گردد، و علی رغم اهمیت این فقه، پژوهشگران کمتر به ابعاد مختلف آن پرداخته اند، و گاهی به اشاره مباحثی از آن را مطرح کرده اند. از جمله مستشرقان فردی به نام شاخت است که پیدایش فقه اباضی را به تابعی جابر بن زید ازدی نسبت داده است، ولی معتقد است که این فقه اصول و مبانی خود را از دیگر مذاهب اسلامی اخذ کرده است و شاید علت این قضاوت نادرست عدم شناخت وی از کتب روایی و فقهی اباضیه در صدر اسلام بوده باشد، زیرا شاخت معتقد است که اباضیان با مخالفت با اقدامات خوارج آراء فقهی خود را از مذاهب اهل سنت اخذ می کرده اند تا بدین روش مسلمانان مذهب اباضی را تابع جریان فکری و فقهی خوارج ندانند. در اینجا به اختصار درباره نشأت مذهب فقهی اباضی و تحولات آن و نقاط اختلاف میان فقه اباضی و اهل سنت و امامیه سخن خواهیم گفت. فقه اباضی یکی از قدیمی ترین مذاهب فقهی بشمار می آید و جتی برخی ادعا کرده اند که در قدمت از دیگر مذاهب نیز سبقت گرفته است. از مهمترین ارکان علمی فقه اباضی شخصیتهایی برجسته چون تابعی جابر بن زید ازدی و شاگردش ابوعبیده مسلم بن ابی کریمه بوده اند و اینکه برخی از مستشرقان فقه اباضی را به عبدالله بن اباض منسوب کرده اند درست به نظر نمی رسد، زیرا بر اساس مستندات تاریخی عبدالله بن اباض هیچ نقش مؤثری در شکل گیری فقه اباضی نداشته و البته نقش وی در علم کلام و عقیده سیاسی اباضیه غیر قابل انکار است، بنابراین جابر بن زید ازدی را می توان بنیان گذار فقه اباضی دانست. او به علت احاطه اش بر حدیث و فقه و قرآن کریم توانست فقه اباضی را به عنوان یک مذهب مستقل بنیان گذاری کند و گروهی از شاگردانش را در همین مکتب فقهی تربیت نماید و همین شاگردان در سالهای بعد به عنوان داعیان و مبلغان مذهب اباضی نقش ایفا نمودند و این مذهب را به سرزمینهای دور چون مغرب عربی منتقل کردند. فقه اباضی به دست شاگرد توانای جابر به نام ابوعبیده مسلم بن ابی کریمه به رشد و کمال خود رسید و ربیع بن حبیب همچون ابوعبیده در تقویت ارکان فقه اباضی نقش مهمی ایفا کرد، اما در هر حال نقش جابر بن زید از همه فقهای عصر خود برجسته تر بود، زیرا او با مراجعه به صحابه ای که هنوز در آن عصر زنده بودند در تقویت ارکان فقه اباضی کوشید و روابط خوب او با تابعین برجسته در آن عصر سبب گردید تا آرای جابر بن زید از قوام و دقت زیادی برخوردار شود و جابر همچون حلقه ای بین طرفداران مذهب اباضی به استحکام مذهب اباضی کمک شایانی کند. ابوعبیده مسلم بن ابی کریمه به نقش کلیدی جابر بن زید بدین گونه اشاره کرده است: «هر صاحب حدیثی که امامی در فقه نداشته باشد گمراه است و اگر خداوند با جابر بن زید بر ما منّت نمی گذاشت ما به گمراهی می افتادیم». بسیاری از مورخان و علمای برجسته اهل سنت نیز به جایگاه جابر بن زید به عنوان مؤسس فقه اباضی اشاره کرده اند که از جمله آنها ابو زکریا نووی (د. ۶۷۶ ه) مؤلف کتاب تهذیب الأسماء می باشد. وی در آن کتاب می گوید که وثاقت و مکانت جابر مورد اتفاق است و او را می توان از جمله ائمه و فقهای تابعی برشمرد که دارای مذهب خاص خود بوده است.»