کتاب ارتباطات انسان

کتاب ارتباطات انسان نوشتهٔ حمید مولانا در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) چاپ شده است.

درباره کتاب ارتباطات انسان

تحولات چند دههٔ گذشته نشان داده است که مسئلهٔ فرهنگ و ارزش‎‌ها در مرکزیت و نقطهٔ ‌ثقل روابط بین‌الملل قرار گرفته است؛ همان‌گونه که مسائل سیاسی و اقتصادی به‌ویژه مسائل مربوط به دوران استعمار پس از خاتمه جنگ جهانی دوم در مرکز توجه قرار گرفت. مسائل مربوط به نظام مسلط فرهنگی جهانی در ۳ نوع چالش‌ دهه‌های اخیر مشاهده می‌شود: نخست، موضوع هویت فرهنگی افراد، ملل و گروه‌های مختلف؛ دوم، موضوع خردِ گفت‌وگو به‌‌جای جنگ و جدال و ارتباطات تحمیلی؛ سوم، اهمیت کرامت انسانی در روابط و ارتباطات بین‌الملل. همان‌ گونه که قابل تصور است، با در‌نظر‌گرفتن تعصبات و ایدئولوژی‌ها، پرداختن به این‌گونه مسائل کمتر از عهدهٔ سازمان‌های بین‌المللی برمی‌آمد.

برای قرار‌گرفتن مسائل مربوط به نظام فرهنگی در دستور روز تحقیقات و مطالعات ارتباطی، یک فلسفهٔ پایدار ارتباطات انسانی مورد نیاز است. مدارس و دانشکده‌ها و دانشگاه‌های کنونی ارتباطات از رشته‌ها و سازمان‌های مخابراتی، روزنامه‌نگاری، روابط عمومی، بازاریابی و مدیریت و بازرگانی تکامل پیدا کرده و به‌طور کلی پایهٔ نظری و معرفت‌شناختی ارتباطات مورد توجه قرار نگرفته است. به‌ بیان دیگر، در رشتهٔ ارتباطات شمار معماران بسیار بیش از اندیشمندان بوده است. مطالعات و تحقیقات ارتباطات بیشتر حاشیه‌ای، شاخه‌ای و پیرامونی بوده است تا ریشه‌ای و بنیادی و بیشتر بر مسائل راهبردی متمرکز شده است تا معرفت‌شناختی و انسانی.

مطالعات ارتباطی قرن اخیر که از اروپا و آمریکا سرچشمه گرفته و به سایر نقاط جهان سرایت کرده بر مسائل سیاسی، اقتصادی، بازرگانی، فناوری، نظامی و جنگی و بازاریابی تکیه کرده است که نمود آن را در مطالعات پروپاگاندا، رسانه‌های جمعی و روزنامه‌نگاری می‌بینیم. الگوهای ارتباطات بر مبنای مطالعات مخابراتی، ریاضی، آماری، کنترلی، سیاسی، جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و تا حدودی مردم‌شناختی و زبان‌شناختی تکیه کرده و کمتر مسائل بنیادی و فلسفی و انسانی را مورد توجه قرار داده است.

ارتباطات به موضوعاتی چون جهان‌شناسی، هستی‌شناسی و الهیات چندان توجه نکرده و در این دانش، تکیه بر مسائل و چشم‌اندازهای سکولار بوده و تعاریف علم و دانش بر مبنای الگوهای تک‌بعدی دنیای غرب بیان شده است. مطالعات ارتباطی نیم‌قرن گذشته حکمت و فضل را از دانش جدا کرده و دانش را به اطلاعات و داده‌ها تقلیل داده است؛ اما می‌توان فلسفه‌ای جایگزین برای ارتباطات در نظر گرفت که من نام آن را «ارتباطات متعالی» می‌گذارم. از این دیدگاه، برای مطالعه و تحقیق در ارتباطات انسانی باید پنج گونه از ارتباطات را مورد توجه قرار دهیم: ۱. ارتباط انسان با خدا؛ ۲. ارتباط انسان با خویشتن؛ ۳. ارتباط انسان با طبیعت؛ ۴. ارتباط انسان با هم ‌نوع خود؛ ۵. ارتباط انسان با ابزار و فناوری‌ها.

ارتباط انسانی در این ۵ سطحِ به‌هم‌پیوسته رخ می‌دهد و شناخت ارتباطات در هر کدام از این سطوح، در زنجیره‌ای از انواع مختلفِ ارتباطات دیگر معنی پیدا می‌کند. حیات و هستی انسان با هر کدام از این ارتباط‌های پنج‌گانه ارتباط مستقیم دارد.

ارتباط انسان با خدا در هندسه‌ای از مفاهیم بنیادین تعریف می‌شود: خداوند از رگ گردن به من نزدیک‌تر است؛ مانعی بین من و خالق نیست و او ناظر بر همهٔ کارهای من است؛ تنها او قابل ستایش و پرستش است؛ او مهربان و بخشنده بوده و همیشه با من است؛ همه قدرت و حقیقت با اوست؛ کتاب و فرستادگان او وسایل ارتباطی لازم با اوست؛ درهای ارتباط مستقیم با خداوند همیشه باز است و مانع زمان در این ارتباط وجود ندارد؛ ارتباط با او عالی‌ترین و باعظمت‌ترین ارتباطات است؛ ما به‌سوی پروردگار بازمی‌گردیم.

ارتباط با خویشتن با سؤال‌های بنیادینی همچون من که هستم؟ از کجا آمده‌ام؟ آمدنم بهر چه بوده است؟ به کجا رهسپارم؟ چه می‌کنم و چه باید بکنم؟ مرتبط است. ارتباط انسان با طبیعت، طیفی گسترده‌ از ارتباط با همه ارکان جهان طبیعی ازجمله جمادات، گیاهان و نباتات، حیوانات، کائنات سماوی و ... را دربرمی‌گیرد.

ارتباط انسان با هم ‌نوع خود علاوه بر ارتباطات میان‌فردی، گروهی، جمعی، سازمانی و نهادی، جهانی، بین‌المللی و میان‌فرهنگی در سطوح ویژه دیگری نیز قابل بحث است از قبیل خانواده، جنگ سرد و گرم، مدارس و تعلیم و تربیت، دین و مذهب، بازرگانی و اقتصادی، رسانه، دولت، سیاست، فرهنگ و هنر و اجتماع. ارتباط با ابزار و فناوری به‌مثابهٔ گونه‌ای از ارتباط که ماهیت ویژه خود را دارد، نیز طیفی گسترده ‌را شامل می‌شود: فناوری خواندن و نوشتن و ارتباطات از کاغذ و کتاب تا رایانه و اینترنت و ماهواره و تلفن و تلگراف؛ فناوری‌های حوزه موسیقی و ابزارهای آن؛ فناوری حمل‌ونقل از ارابه و ماشین و قطار و خودرو تا هواپیما؛ فناوری‌های پزشکی و بهداشت؛ فناوری‌های انرژی؛ فناوری‌های تفریحات و سرگرمی و ورزش؛ فناوری‌های غذایی؛ فناوری‌های تصویری از نقاشی گرفته تا عکاسی و فیلم‌برداری؛ فناوری‌های علمی، تحقیقی و آموزشی؛ فناوری‌های رباتیک و شبیه‌سازهای توانایی‌های انسان.

کتاب ارتباطات انسان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی پیشنهاد می‌شود.