کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان

کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان نوشتهٔ مریم سلیقه است و انتشارات نظری آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان

اگر می‌خواهیم کودکان و نوجوانان با سرعت بیشتری خود را برای برخورد با وسعت پیچیدهٔ دنیا و آخرت آماده کنند، قصه کلاس آموزنده و شیرینی است. دنیای قصه برای کودکان و نوجوانان دنیای تکراری و مرور تجربه‌ها، آموزش‌ها و عبرت‌هایی است که مستقیم و غیرمستقیم با آن روبه‌رو می‌شوند. فعال‌کردن قدرت تخیل نیز یکی از فواید قصه است.

قصه‌ها می‌توانند روح نوجویی و حس کنجکاوی و جنبه‌های استقلال‌طلبی کودکان را ارضا کنند. با قصه می‌توان مهارت‌های خواندن، گفتن، نوشتن، گوش‌دادن، حساب‌کردن و حتی قدرت فکرکردن را در کودکان و نوجوانان پرورش داد. حتی می‌توانند با خواندن و شنیدن قصه‌ها و افسانه‌ها به سرمایه‌های تمدن و میراث فرهنگی خود دست یابند و با آداب و سنن و جامعهٔ جهانی آشنا شوند و حتی خود را برای زندگی آینده آماده کنند. قصه به تأکید اغلب صاحب نظران در مسائل کودکان و نوجوانان وسیلهٔ خوبی برای ایجاد حس تفاهم بین والدین و مربیان و کودکان و نوجوانان است؛ به طوری که با بهره‌گیری از آن می‌توان بسیاری از تحلیل‌ها و فشارها که عمدتاً تأثیر تربیتی و مداومی را هم در پی ندارند بی‌نیاز شد.

کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان جستاری است که به این موضوع مهم و اینکه قصه به مثابۀ اثر هنری جنبه‌های بسیاری دارد می‌پردازد. قصه همواره برای پژوهش همچون معنا و تأثیر روان‌شناختی آن ارزشمند است؛ چراکه قصه‌ها برخلاف شکل‌های دیگر ادبیات، کودک را در راه کشف هویت و معنای زندگی خویش هدایت می‌کند و قصه‌ها به کودک می‌آموزند که برای ادامهٔ تکامل شخصیت فردی چه تجربه‌هایی ضروری‌اند و به آن‌ها اطمینان می‌دهند که یک زندگی مفید و ثمربخش در دسترسی انسان قرار دارد. حتی اگر موانع بسیاری بر سر راه او باشد. اما اگر در برابر مبارزات بسیار وحشتناک، هراسی به خود راه دهد هرگز نمی‌تواند به هویت واقعی خویش دست یابد. 

 میراث فرهنگی ما کمابیش به همان اندازه دارای اهمیت است؛ به شرطی که به گونۀ درستی به کودک انتقال داده شود و ادبیات برای کودکان خردسال این وظیفه را به بهترین وجه انجام می‌دهد و با توجه به این دیدگاه ادبیات کودکان سهم بزرگی در رشد و تکامل روح و شخصیت کودک دارد. و در این میان قصه و داستان وسیلۀ انتقال و شناخت میراث فرهنگی است و کودکانی که داستان می خوانند کمتر اتفاق می‌افتد دچار خودباختگی فرهنگی شوند و ادبیات کلاً ماهیت دوگانه دارد؛ یعنی هم امکان لذت‌بردن را فراهم می‌کند و هم شناخت را گسترش می‌دهد و همچنین واردکردن کودکان و نوجوانان به دنیای شعر ضمانتی است برای حفظ خلاقیت و تداوم نگاه نوجوی آن‌ها. و هر شعر کمک می کند که کودک و نوجوان دریافت تازه‌ای از جهان به دست آورد و کودک و نوجوان با خواندن شعر خلاقیت، احساسات قوی نگاه‌های نو و تجربه‌های زیاد شاعر شریک می‌شود و پیشنهادهایی آورده شده است.

خواندن کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به روان‌شناسان و پژوهشگران حوزهٔ ادبیات کودک و نوجوان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کودک کتاب نقش هنر، ادبیات و شعر در فرآیند هویت یابی کودکان

«کتاب بهترین وسیله انتقال میراث ادبی از نسلی به نسل دیگر است. بی‌گمان نقش برجسته ادبیات این است که ما را یاری دهد تا میراث فرهنگی خود را بشناسیم و آن را ارج نهیم ایجاد نگرش مثبت نسبت به فرهنگ خودی و سایر فرهنگ‌ها برای رشد فردی و اجتماعی افراد جامعه ضروری است و آثار ادبی برگزیده بیانگر حضور این فرهنگ‌ها میزان مشارکت‌ها و ارزش‌های گوناگون هریک از آنهاست. کودک به کمک ادبیات با شیوه‌های برخورد انسان‌ها و دشواری‌های زندگی خود آشنا می‌شود و از شخصیت‌های داستان‌ها می‌آموزد که چگونه با گرفتاری‌های مشابه مواجه شود و احساسات دیگران را درک کند. در این بین داستان‌های واقع‌گرای نو، کودکان را نسبت به شناخت انسان امروزی و رابطه‌اش با محیط زیست کنجکاو می‌کند. انسان در کودکی به ارزش‌هایی دست می‌یابد که آثار آنها در بزرگسالی بر او پدیدار می‌شود.

بیان مسئله

چگونه می‌توان کودکان را با هویت ملی آشنا کرد؟

هویت یکی از عمده‌ترین مسائلی است که همواره در طول تاریخ از دغدغه‌های اصلی بشر بوده که در پی گذر زمان به موضوعی بسیاری جدی، مهم و پررنگ تبدیل شده و به شاخه‌هایی چون هویت فردی، هویت ملی، هویت اجتماعی و ... تقسیم شده است و در این میان هویت ملی که شامل مجموعه‌ای از ارزش‌ها، سنت‌ها، عقاید و باورهای یک جامعه می‌شود دارای جایگاه ویژه‌ای است و در غالب اوقات باعث افتخار و احساس وابستگی افراد آن جامعه می‌شود و مطالعه داستان‌ها مربوط به قومیت‌های مختلف کودکان و نوجوانان را با فرهنگ (متفاوت) کشور خود آشنا می‌کند و باعث می‌شود که آنها بیشتر به گستردگی و پهناوری کشور خود پی ببرند و با کودک سایر نقاط سرزمین خود احساس یگانگی و هویت مشترک داشته باشد. در واقع یکی از مهم‌ترین و بهترین روش‌هایی که می‌توان کودکان را با هویت ملی ایرانی‌شان آشنا کرد. تهیه و خواندن کتاب‌هایی است که به موضوعات تاریخی و فرهنگی اقوام مختلف و نواحی گوناگون پرداخته است. و دوم: کتاب هایی که بر اساس واقعیات به صورت داستانی نوشته می‌شوند و محتوای این کتاب‌ها باید به نحوی باشند که داستان‌وار بودنشان آسیب و خللی به واقعیت آن وارد نکند. همچنین، تصاویر کتاب‌های تاریخی و قومیتی نیز نقش مؤثری در شناساندن هویت ملی ایران دارند. یعنی نوع پوشاک، ساختار، فضا و مکان چهره و شکل ظاهری شخصیت‌ها باید به گونه‌ای تصویرسازی شوند که کاملاً با واقعیت تاریخی و فرهنگی یا قومیتی داستان سنخیت و تناسب داشته باشند.

قصه (داستان) از برجسته‌ترین و پرجاذبه‌ترین انواع هنر، برای کودکان محسوب می‌گردد. استفاده از این قالب هنری با انتشار کتاب‌ها و مجلات متنوع، قصه‌گویی و یا قصه‌خوانی، برنامه‌ها و فیلم‌های داستانی تلویزیونی و یا برنامه‌های رادیویی، انجام می‌پذیرد.

قصه و داستان، نظر به نقش برجسته‌ای که دارد، بخش عمده‌ای از ادبیات کودکان و نوجوانان را به خود اختصاص داده و از مباحث عمدۀ آن به شمار می‌رود. از سوی دیگر این نوع هنر می‌تواند به عنوان اساس نمایش و تئاتر موردنظر قرار گیرد.

کشش و گیرایی قصه برای کودکان تا حدی است که بنا بر شواهد مکرر، گاه هنگام اشتغال کودک به آن، بارها والدین کودک را صدا می‌زنند، ولی او به علت ارتباط عمیق و حضور شدیدش در محیط قصه، نمی‌شنوند و پاسخ نمی‌دهد.

ادبیات کودکان و نوجوانان یکی از دانشها و تخصص‌هایی است که امکان ارتباط بهتر با بچه ها را فراهم می‌سازد مهم‌تر از این کودکان و نوجوانان:

۱) برای پر کردن بخشی از اوقات فراغت خود

۲) برای پاسخگویی به نیازهایی که در مراحل مختلف سنی خود دارند و با هنر و ادبیات می‌توانند به آنها پاسخ گویند.

۳) برای ارضای حسی کنجکاوی خود

۴) برای راه‌یابی به دنیای وسیع هنر و ادبیات

۵) برای شادی و لذت.»