کتاب عشق و نماز

کتاب عشق و نماز نوشتهٔ رحمت‌الله شریعتی نجف‌آبادی است. این کتاب دربارهٔ چگونگی ارائهٔ چهره‌ای جذاب، متین و معقول از دین و مظاهر آن در دانشگاه است که اینجا به صورت خاص درخصوص نماز توضیحاتی ارائه می‌شود.

درباره کتاب عشق و نماز

محور كتاب عشق و نماز، عبادت و زير مجموعهٔ آن، «نماز، نردبان تجلی عشق» است و آن به اين معناست كه صلات و نماز، وسيلهٔ نيل انسان به اتصاف و وصف‌شدن به جلوه و جذبه و رشحهٔ عشق و سرانجام، وصول به خود عشق است، لذا نماز وسيله است. نه هدف، به اين ترتيب نبايد وسيله، سد راه غايت بشود، پس بايد از سخت‌گيری و وسواس جداً به دور بود، به عبارت بهتر، نماز معراج رسيدن به وادی طُوای طور محبت و تقرب است، چراكه خداوند می‌فرمايد: فَاعْبُدْنی وَ اَقِمِ الصّلوهَ لِذكری؛ بنابراين ای موسی تنها مرا بپرست و نماز را برای ياد من بپادار. 

 این موضوع، بسیار فراگیر است، بنابراین عنوان عشق و نماز بیانگر جذابیت و متانت و عقلانیت مسئله است. نماز هم خلاصه و عصارهٔ آیین الهی است و هم از بارزترین مظاهر آن است. نماز به ویژه با جماعت و جمعه، ستون دین و از شعائر دین اسلام محسوب می‌شود. ذالک و من یعظّم شعائر الله فانها من تقوی القلوب.

اگر حقیقت نماز به مردم به‌ویژه به نسل جوان دانشجو ارائه شود، مورد پذیرش واقع می‌شود. نماز نیاز ذاتی و فطری آن‌ها و برای فعلیت و شکوفایی روح یعنی عقل و عشق و سجایای اخلاقی است. آن‌ها با آن قادرند به سعادت اصلی و اصیل خود که همان اتصال به ریشهٔ هستی است نایل آیند، به همین دلیل پیامبر (ص) فرمود: یا بلال اَرِحْنا بالصلوه؛ ای بلال ما را با اذان آرامش بده و راحت کن. (هر چه زودتر اذان را بگو و ما را راحت کن تا به نماز مشغول شویم). به بیان دقیق‌تر دلم را با اذان که مژدهء نماز است راحت بخش، زیرا لقمان (ع) فرمود: وقتی زمان نماز رسید، به سبب چیزی آن را تأخیر مینداز، نماز بخوان و از ناحیه آن استراحت بجوی، چرا که آن دَین است؛... صلِّها و استرح منها فانها دین.

عده‌ای تصور می‌کنند نماز جماعت عبارت است از مقداری موسیقی و بعد، بیان چند مسئلهٔ فقهی عامیانه، سپس قرآن و اذان رادیو و پس از آن اذان بلند گوش‌خراش موذن مسجد، آن هم با بلندگوی قوی و بالاخره اذان و اقامه و نماز طولانی امام جماعت و آخر، سخنرانی بعضاً تکراری و طبق خواست خودش. این جز خستگی و سرانجام، فرار، چیزی به بار نمی‌آورد، لذا لازم است در امر مذکور افراد و محل و زمان در نظر گرفته شود تا عالی‌ترین و جذاب‌ترین سلیقه اعمال شود.

چه کسی شایسته‌تر از امام جماعت و چه جایی بهتر از مسجد می‌توان پیدا کرد که نمازگزار را در عمق معانی و مفاهیم نماز فرو ببرد؟ پس در مسجد لازم است بیشتر سکوت باشد تا نمازگزار اگر خواست بتواند از قرآن و کتب دعا و مذهبی و درسی استفاده کند. علی (ع) می‌فرماید: هنگامی که نماز به جماعت می‌خوانی، نه با طولانی‌کردن نماز، مردم را بپراکن و نه آن که آن را تباه سازی، زیرا در میان مردم، بیمار یا صاحب حاجتی وجود دارد. آنگاه که پیامبر (ص) مرا به یمن فرستاده از او پرسیدم با مردم چگونه نماز بخوانم؟ فرمود: در حد توان ناتوان نماز بگزار و بر مؤمنان مهربان باش؛ و اذا قمتَ فی صلاتک للناس فلاتکونَنَّ منفّراً و لا مضیّعا...

شخص باید زیرک باشد و به مقتضای حال عمل کند، یعنی کارش کوتاه و تمام بلکه اَتمّ باشد. نقل شده است: پیامبر (ص) عده‌ای را تحت فرماندهی علی (ع) به جنگی فرستادند وقتی برگشتند رسول خدا (ص) از آن‌ها دربارهٔ علی (ع) پرسیدند. پاسخ دادند: کارش همه نیکو بود جز آنکه در تمام نمازهایش سوره توحید را می‌خواند. 

خواندن کتاب عشق و نماز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام مسئولان امور فرهنگی در مدارس و دانشگاه‌ها پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب عشق و نماز

عشق چيست و عاشق كيست؟

تا انسان عاشق نشود، عشق را درک حضوری نمی‌كند، لذا عاشق آن را با وجدان كشف می‌كند، پس عشق يافتنی است نه بافتنی. لفظ عشق مشكل ندارد. امور مركب نياز به تعريف دارند. صرف و خالص و بسيط از هر چيزی مثل عشق است كه تحت اسم و رسم و لقب و وصف در نمی‌آيد. سنايی چنين سروده است:

ای بی‌خبر از سوختـه و سوختنـی عـشـق آمـدنی بود نه آموختـنی

و مولوی نيز چنين انشاد كرده است:

گرچه تفسـير زبان روشن‌تر اســت

ليک عشق بی‌زبان، روشن‌تر اسـت

عقل در شـرحش چو خـر درگـل بـجفت

شرح عشق و عاشقی هم عشق گفت

و مفهوم آن هم يک امر ذهنی است، پس آن خود عشق نيست. زيبايی هم همين گونه است. شهيد مطهری می‌فرمايد: اساساً زيبايی درک‌کردنی است نه وصف‌کردنی. آنچه مهم است اين كه انسان بايد به خود عشق برسد. اساساً انسان آن سان انسان است كه به عرفان و كتمان آن نزديک و از نسيان و عصيان به دور باشد.

لغت‌نويسان عشق را اينگونه معنا می‌كنند: در گذشتن از حد دوستی، اعم در پارسايی يا در فسق و آن مأخوذ از عَشَقَه است و آن نبات و گياهی (گل پيچک) است كه بر درختی بپيچد و آن را خشک كند و خود با طراوت باقی بماند، لذا اگر نباتِ عشقِ روح انسان، درخت تن او را احاطه كند، او را خشک و بی‌حركت، نسبت به زرق و برق دنيا و صرفاً او را متوجه و بی‌قرار، در رابطه با محبوب و معشوق، می‌كند.