کتاب شاخصی برای عدالت

کتاب شاخصی برای عدالت نوشته سید احسان خان‌دوزی، علی مصطفوی ثانی و حسین سرآبادانی است که در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) به چاپ رسیده است.

 درباره کتاب شاخصی برای عدالت

این کتاب، تلاشی است در قلمرو معیارهای پسینی عدالت، یعنی معرفی سنجه‌هایی که حاکی از درجه دوری یا نزدیکی ماست، سنجه‌هایی که لاجرم باید رنگ و بوی نظام معرفتی و ارزشی ما را داشته باشد. این گام نخست برای یک شاخص ترکیبی پیچیده، هم نیاز به‌نقد و اصلاح و تکمیل دارد تا در ویرایش‌های آتی بهبود یابد (مسیری که تمام شاخص‌های ترکیبی جهان آن را طی می‌کنند) و هم بلندگویی است برای اظهار نیاز کشور به «رصدخانه عدالت». کارویژه رصدخانه عدالت آن است که کم یا زیادشدن فاصله هر بخش از اقتصاد و اجتماع و حکمرانی با موقعیت عادلانه، را به‌دقت بسنجد. رصدخانه باید یک‌نهاد رسمی باشد تا اولاً عدالتی را سنجش نماید که توسط سیاست‌گذاران عالی کشور به‌عنوان هدف رسمی، معرفی‌شده است و ثانیاً ثمرات رصد آن، از سوی دستگاه‌های اجرایی جدی گرفته‌شده و مبنای اصلاح قرار گیرد.

هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، بعنوان یکی از مصادیق دستاوردهای این مسیر، در سالیان اخیر برنامه‌ها و اقداماتی را برای برافراشته شدن هرچه بیشتر پرچم «عدالت» در عرصه نخبگانی و عمومی تدوین و اجرا کرده است. این اثر پژوهشی، پیرامون طراحی «شاخص ترکیبی عدالت اجتماعی برای جمهوری اسلامی ایران» است که طی یکسال و نیم در هسته عدالت پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (علیه السلام) با همکاری مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی، دنبال شده و سلسله گزارش‌هایی در این زمینه آماده نموده است. این جریان به توفیق الهی، سنگ‌بنای تشکیل مرکزی برای رصد و پایش عدالت اجتماعی در ایران معاصر خواهد بود.

 خواندن کتاب شاخصی برای عدالت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 این کتاب را به علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه جامعه‌شناسی اسلامی توصیه می‌کنیم

 بخشی از کتاب شاخصی برای عدالت

«و در روز رستاخیز، ما میزان‌های عدالت را برپا می‌کنیم؛ درنتیجه، به هیچ‌کس هیچ ظلمی نخواهد شد» (انبیاء / آیه ۴۷)

با عبارت درخشان فوق، انس زیادی داریم و اجازه می‌خواهیم مقدمه کتاب را با نکته‌ای الهام گرفته از آن آغاز کنیم: در دو جمله مقدمه و نتیجه (بااتصال «فاء») تدبر کنید. از ظاهر عبارت می‌توان فهمید که اجرای عدالت منوط به دو مقدمه است:

• فاعل متناسب («ما» یعنی دادگری که هم اراده اجرای عدالت دارد و هم در برپایی، تواناست)

• معیار متناسب («میزان‌های عدالت» یعنی آنچه معیار سنجش دقیق است)

جز این دو مقدمه، می‌توان علل دور (بعیده) یا زمینه‌ساز (معده) بسیاری را برای تحقق عدالت برشمرد، اما دو مقدمه مذکور (فاعل متناسب و معیار متناسب) نقش رکن را بازی می‌کنند که در صورت ضعف در هر یک از آن دو، برپایی عدل به نحو مطلوب و ایدئال (هیچ ظلمی به هیچ‌کس) دچار خدشه خواهد شد. هرچند این آیه به ظرافت نقش «ظرف» ظهور عدالت کامل (رستاخیز) را نیز بیان کرده که بیانگر لزوم آماده‌سازی و ارتقاء ظرف است. هر بستری، اقتضاء درجه‌ای از تحقق عدالت را دارد. آخرین نکته در خصوص آیه فوق، استفاده از «میزان‌ها» به‌جای «میزان» است که بیانگر تکثر معیارهای سنجش عدل است.

در دوران قضاوت‌های متنوع از وضعیت عدالت اجتماعی در جامعه امروز ایران، سنجش و ارزیابی این ارزش بنیادین اجتماع از اهمیت مضاعف برخوردار است. شاخص‌های ترکیبی، به عنوان یکی از ابزارهای مرسوم عصر معاصر در ارزشیابی، تحلیل و مقایسه جوامع بسط و کاربرد گسترده یافته است.
کتاب حاضر، تلاشی است تا با طراحی «شاخص ترکیبی عدالت اجتماعی» مبتنی بر تقریری از نظریه اسلامی عدالت اجتماعی، عملکرد نظام جمهوری اسلامی ایران در حد فاصل سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ را مورد سنجش و برآورد قرار دهد. این شاخص در سه حوزه اصلی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و در ۱۷ بخش اصلی حیات اجتماعی، با بهره‌گیری از ۱۳۳ سنجه آماری کوشش کرده است تا تصویری جامع و ارزیابی منصفانه از وضعیت عدالت اجتماعی در ایران معاصر ارائه نماید. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد روند طی شده در تحقق عدالت اجتماعی در بخش‌هایی رو به رشد و امیدوارکننده و در بخش‌هایی به شدت نگران‌کننده و هشدار دهنده است.