بریده‌هایی از کتاب اختناق ایران

آیا جا ندارد که بر عزت زن محجب ایرانی درود بفرستیم؟ زنی که همچنان اسیر سنت‌های دست‌وپاگیر است، زنی که هنوز بازیچهٔ میل و هوس مردان است، زنی که از همهٔ فرصت‌های تحصیلِ متناسب با آرمان‌های امروزی محروم است، زنی که هنوز پاییده می‌شود و تودهنی می‌خورد و رانده می‌شود ــ با این‌همه، از جام آزادی‌خواهی سیر می‌نوشد و سهم خود را به وطنش ادا می‌کند و با حسادت مادرانه، خادمانش را می‌پاید و حتی در لحظهٔ ناگوار فاجعه خود را نمی‌بازد، لحظه‌ای که دل مردان از ترس فلج‌کنندهٔ زندان و شکنجه و گلوله و طنابی که گریبانگیر دلیرترین مردان وطن شده بود می‌لرزید.

«دیگر چیزی از عمر من نمانده و اگر بتوانم با ریختن خونم کشورم را از شر این حاکم جبار نجات دهم جانم را به قیمت خوبی فروخته‌ام.»

شک نیست که ایران قربانی بی‌دفاع بازی کثیفی شده که چند قدرت اروپایی، با مهارتی که حاصل قرن‌ها تجربه است، هنوز بدان مشغول‌اند. قمار بر سر ملت‌های ضعیف‌تر است و حیات و شرف و ترقی کل یک قوم جریمه‌ای است که بازنده می‌پردازد.

ملت با همهٔ بی‌رحمی‌هایی که دیده راه اعتراض ندارد. ترس، ترس روزمرهٔ چندش‌آور از زندان و شکنجه و طناب دار، نیرویی است که روسیه با آن بر ایران حکومت می‌کند.

استیلای مشترک روس و انگلیس بر ایران آغاز شده است. البته روسیه سهم بیش‌تری دارد، اما این تنها به ناتوانی انگلستان برمی‌گردد و برای ایران فرقی نمی‌کند. ملت ایران محکوم به نابودی سیاسی و بردگی اقتصادی شده است. دنیا صدای آن‌ها را نمی‌شنود، چون ضعیف و آسیایی‌اند و در سایهٔ قفقاز.

در تاریخ، ملتی را سراغ ندارم که توانسته باشد یک‌شبه حکومتی مشروطه یا انتخابی را جانشین سلطنتی استبدادی کند و آنآ شعور سیاسی و تقنینی کاملی از خود به نمایش بگذارد.

محاکم عدلیه در ایران، اگر جایی وجود داشتند، در وضعی بودند به‌مراتب نابسامان‌تر از دیگر دستگاه‌های دولتی؛ چنان‌که نه‌تنها مانع از جرم و جنایت نمی‌شدند، بلکه حلقهٔ مهمی از زنجیرهٔ تبهکاری صاحب‌منصبانی را تشکیل می‌دادند که از کد یمین و عرق جبین میلیون‌ها عشایر و کشاورز بی‌سواد ارتزاق می‌کردند و گوشت بر گوشت می‌آوردند.

ایران ــ چون بدان انس گیری ــ سرزمین دلکش و جای راحتی برای زندگی است. هر خانه با هر مساحتی باغچهٔ گل و میوه و حوض و فواره‌ای دارد. خدمتکاران، ای، نه خوب‌اند و نه بد. مردم مهربان و مهمان‌نوازند و از قافلهٔ تمدن غربی بازنمی‌مانند. هزاران ایرانی خارج رفته و تحصیل کرده‌اند. عدهٔ زیادی فرانسوی می‌دانند؛ و بیش از پیش انگلیسی هم، مخصوصآ جوان‌ترها.

وثوق‌الدوله وزیر خارجه با اونیفورم کامل به سفارت روسیه رفت و دست وزیرمختار را فشرد و گفت «عالی‌جناب، من مأمورم که به نام دولت ایران از بابت اهانتی که در قضیهٔ شعاع‌السلطنه به مأموران کنسولی دولت جناب‌عالی صورت گرفت از شما عذرخواهی کنم.» آن‌وقت شوخی دیپلماتیک غم‌انگیزی شروع شد که فقط دولتی مثل روسیه که مطلقآ با انصاف و ادب بیگانه بود به فکرش می‌رسید.

روسیه همیشه پاانداز فسق وفجور شاهان ایران بوده و شراب به خوردشان داده است تا حقوق ملت را به رایگان بفروشند.

کیپلینگ گفته است در شرق با زور به جایی نمی‌رسید. در این گفته، هم اخطاری نهفته است و هم تأملی.

مقصود اصلی از تصدی مقام، همیشه تقریبآ بدون استثنا، پرکردن جیب خود و کس وکار است و بعضی اقدامات عجیب رجال ایرانی به این نکته برمی‌گردد.

اما مهم‌تر این‌که مردم چشمه‌ای از قدرت خود را نشان دادند و بیش از پیش مصمم شدند کشورشان را از راهی که مستقیم به تجزیه و انقراض می‌انجامید خلاصی بخشند، راهی که سلاطین موروثی ایران قرن‌ها چیره‌دستانه کشور را در آن هدایت کرده بودند.

شواهد فراوانی ارائه شده که نشان می‌دهد در طراحی و اجرای نقشهٔ نابودی مجلس و مشروطیت، لیاخوف درواقع مجری طرح‌های دارودسته‌ای واپسگرا در روسیه معروف به حزب پیشرو بوده است.

تا ده ماه پس از تخریب مجلس در تهران، مشروطه‌خواهان در تبریز به جنگ با نیروهای برتر دولتیون و گرسنگی ادامه دادند. اولی را شکست دادند و از شهر تاراندند. اما وقتی جاده‌ها بسته شد و محاصرهٔ شهر کامل شد، دومی دمار از روزگار مردم درآورد.

«زمان که با گذشت خود پاره‌ای دردها را فرومی‌نشاند درد تقدیر بیدادگر ایران را جانکاه‌تر می‌کند.»

وزرای مختار روس و انگلیس خبر داشتند که من قصد دارم لایحه‌ای مالی به مجلس بفرستم. کارگزاران و دست‌پروردگان دولت روسیه علنآ تهدید کرده بودند که راه آن را می‌بندند یا دست‌کم بی‌اثرش می‌کنند.

این‌ها دیده بودند ایمن‌تر و راحت‌ترند که آلت و عامل و دست‌نشاندهٔ مثلا دولت روسیه باشند و از نفوذ فراوان این دولت در جهت اغراض خود استفاده کنند، تا این‌که طرف ملت خود را بگیرند که قهرمانانه مبارزه می‌کرد ولی بی‌تجربگی و بی‌اطلاعی‌اش از سازوکار حکومت‌های انتخابی باعث می‌شد که تلاش‌هایش به جایی نرسد.

دولتی زپرتی را مجسم کنید که زیر سقف خراب‌شده‌اش جماعت جوراجوری از گمرکچی‌های بلژیکی و ژاندارم‌های ایتالیایی و توپچی‌های آلمانی، با عالمان و اطبا و معلمان و مستشاران فرانسوی، معلمان نظامی اتریشی و کارمندان بانکی انگلیسی، ندیمان درباری ترک و ارمنی، و بالاخره مهم‌تر از همه یک لشکر افسر و مربی و مَشّاق قزاق روس، همه به تکلیف روزانهٔ خودشان عمل می‌کنند و ضمن این‌که تنهٔ دیگری به دولت شاهنشاهی می‌زنند و به ورشکستگی کامل نزدیک‌ترش می‌کنند، با سقلمه‌ای به‌سمت منافع سیاسی یا شخصی خودشان هم هلش می‌دهند.

دو هفته سفارت‌های روس و فرانسه و آلمان و ایتالیا و اتریش‌مجارستان در تهران، اغلب با غیردیپلماتیک‌ترین و بی‌ادبانه‌ترین و زشت‌ترین زبان، وزارت خارجه را زیر رگبار اعتراض گرفتند و وقیحانه کوشیدند دولت ایران را وادارند که از حق تصمیم‌گیری به صلاح خود در مورد این موضوعِ کاملا داخلی بگذرد.

کم‌تر کسی در تهران فکر می‌کرد روسیه این‌قدر وقاحت داشته باشد که شرط مهم و صریحی را که خودش در قرارداد دو سال پیش‌اش با بریتانیا زیر آن را امضا کرده بود این‌طور علنی زیر پا بگذارد.

روس‌ها محمدعلیمیرزا را بهترین گزینه برای پیشبرد سیاست‌های تجاوزگرانه و استعماری خود در ایران می‌دانستند. دیده بودند دولت مشروطه، با مجلس انتخابی ۸۰ نفره‌اش، به‌مراتب سرکش‌تر از شاه مستبد تنهایی است که با تهدید می‌توان مرعوبش کرد یا با پول به خدمت امپراتوری روسیه درآوردش.

اگر زبان دیپلماتیکش را کنار می‌گذاشتی لبّ مطلب این بود که به من پیشنهاد می‌شد دیگر با دولت فعلی همکاری نکنم و بگذارم زودتر ورشکسته و نابود شود تا بعد کمر به خدمت هیولای سیاهدل خونخواری ببندم که نوکر دست‌نشاندهٔ دولت روسیه می‌شد.

این تلاش بانک ملی روسیه برای کلاهبرداری از دولت ایران چنان شرم‌آور بود که وزیرمختار انگلیس هم طرف ایرانی‌ها را گرفت و نقشه شکست خورد.

مخالفت نهایی روسیه با ترک موضع ناموجه اعمال فشار به دولت ایران در قضیهٔ ماژور استوکس و همراهی کامل انگلستان با روسیه برای اعمال فشار به روشنی نشان می‌دهد که این دو دولت ابدآ از اصلاح مالی و ترقی عمومی ایران خشنود نیستند

هر نماینده، پیر یا جوان، روحانی یا غیرروحانی، با رأیی که داد سرنوشت‌اش را رقم زد و جان خود و خانواده‌اش را کف دستش گرفت و به خرس بزرگ شمالی پاسخ یکپارچهٔ ملت مظلوم و مستأصلی را داد که آیندهٔ مبهم پروحشت را به تقدیم داوطلبانهٔ شرف ملی و حق نویافتهٔ تعیین سرنوشت خویش ترجیح می‌داد.

زنان ایرانی از آن زمان یکباره با جهشی پیشروترین، اگر نگوییم انقلابی‌ترین، زنان جهان شده بودند. اگر این گفتهْ خیالی صدها ساله را آشفته کند چه باک، چون عین حقیقت است.

زنان توانستند روحیهٔ آزادی‌خواهی را زنده نگه دارند. از آن‌جا که خود تحت ظلم مضاعف سیاسی و اجتماعی بودند، اشتیاق بیش‌تری به تقویت نهضت ملی مشروطه‌خواهی و نشر معیارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی غربی داشتند.

ایرانی‌ها ملت بخصوصی هستند و چون هیچ سررشته‌ای از سازوکار مردم‌سالاری ندارند، به مجرد این‌که جناح‌بندی سیاسی پدید آمد رقابت کینه‌توزانه و حتی خصومت‌ورزی شخصی بین اعضای دو حزب اعتدال ــ که برتری عددی داشت ــ و حزب دموکرات آغاز شد.

در دیپلماسی، هر سیاستی یا باید اخلاقی باشد یا موفق.