ژاک لاکان
زندگینامه و معرفی کتاب‌های ژاک لاکان
ژاک لاکان (۱۹۰۱-۱۹۸۱) (Jacques Lacan) روانکاو و فیلسوف فرانسوی بود که با بازخوانی اندیشه‌های فروید، نظریه‌ای نوین درباره‌ی روانکاوی ارائه داد. او مفاهیمی چون مرحله آینه‌ای، امر واقع و امر نمادین را مطرح کرد و تأثیر عمیقی بر روانکاوی، فلسفه و مطالعات فرهنگی گذاشت.
بیوگرافی ژاک لکان
ژاک لاکان با نام کامل ژاک ماری امیل لاکان (Jacques Marie Émile Lacan) در ۱۳ آوریل ۱۹۰۱ به دنیا آمد و هشتاد سال بعد در ۹ سپتامبر ۱۹۸۱ چشم از جهان بست. او در بخش عمده‌ای از قرن بیستم، یک شخصیت اصلی در زندگی روشنفکری پاریس بود. او که گاهی به عنوان «فروید فرانسوی» نامیده می‌شود، شخصیت مهمی در تاریخ روانکاوی است. آموزه‌ها و نوشته‌های او اهمیت کشف ناخودآگاه فروید را هم در درون تئوری و هم در عمل تحلیل و همچنین در ارتباط با طیف وسیعی از رشته‌های دیگر بررسی می‌کنند. آثار لاکان به‌ویژه برای کسانی که به ابعاد فلسفی تفکر فرویدی علاقه دارند ارزشمند است. در طول بیش از پنجاه سال گذشته، ایده‌های لاکانی به‌ویژه در محافل فلسفی قاره‌ای تبدیل به مرکزی‌ترین ایده‌های روان‌شناسانه و روانکاوی شده‌اند. لاکان که به‌عنوان «جنجال‌برانگیزترین روانکاو پس از فروید» توصیف می‌شود، از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۸۱ سمینارهای سالانه در پاریس برگزار کرد و مقالاتی را منتشر کرد که بعداً در کتاب «Écrits» جمع‌آوری شد. رونوشت سمینارهای او که بین سالهای ۱۹۵۴ و ۱۹۷۶ ارائه شده بود نیز بعدها منتشر شد. کار او تأثیر قابل توجهی بر فلسفه‌ی قاره‌ای و نظریه‌ی فرهنگی در زمینه‌هایی مانند پساساختارگرایی، نظریه‌ی انتقادی، نظریه‌ی فمینیستی و نظریه‌ی فیلم و همچنین بر روی خود روانکاوی گذاشت.
لاکان کل طیف مفاهیم فرویدی را در نظر گرفت و مورد بحث قرار داد و بر بعد فلسفی اندیشه‌ی فروید تأکید کرد و مفاهیمی را که از ساختارگرایی در زبان‌شناسی و انسان‌شناسی نشئت گرفته بود برای توسعه‌ی کار خود به کار برد. اتخاذ این مسیر جدید و معرفی نوآوری‌های بحث‌برانگیز در کردارهای بالینی، منجر به اخراج لاکان و پیروانش از انجمن بین‌المللی روانکاوی شد. در نتیجه او در تقابل با گرایش‌های رایج در روانشناسی و روانکاوی نهادی سازگار با هنجارهای اجتماعی به تأسیس مؤسسات روانکاوی جدید برای ترویج و توسعه‌ی کار خود ادامه داد، که او آن را «بازگشت به فروید» می‌نامید.
زندگی اولیه
لاکان در پاریس متولد شد و بزرگ‌ترین فرزند از سه فرزند امیلی و آلفرد لاکان بود. پدرش فروشنده‌ی موفق صابون و روغن بود. مادرش کاتولیک متدینی بود - برادر کوچک‌ترش در سال ۱۹۲۹ وارد یک صومعه شد. لاکان بین سالهای ۱۹۰۷ و ۱۹۱۸ در کالج استانیسلاس تحصیل کرد. علاقه‌ی به فلسفه او را به کار با ایده‌های اسپینوزا سوق داد که یکی از پیامدهای آن کنارگذاشتن ایمان مذهبی او به نفع بی‌خدایی بود. تنش‌هایی در خانواده پیرامون این موضوع ایجاد شد و او از اینکه برادرش را متقاعد نکرد که مسیر دیگری را در پیش بگیرد پشیمان شد، اما در سال ۱۹۲۴ والدینش به بولونی نقل مکان کردند و او از آن پس به تنهایی در اتاق‌هایی در مونمارتر زندگی می‌کرد.
در اوایل دهه‌ی ۱۹۲۰، لاکان به طور فعال با آوانگارد ادبی و هنری پاریس درگیر شد. پس از ملاقات با جیمز جویس، او در کتابفروشی پاریسی حضور داشت، جایی که اولین خوانش قطعات اولیس به زبان فرانسه و انگلیسی، اندکی پیش از انتشار آن در سال ۱۹۲۲ انجام شد. او همچنین با چارلز موراس که او را به‌عنوان یک سبک‌پرداز ادبی تحسین می‌کرد، ملاقات‌هایی داشت و گهگاه در جلسات «Action Française» (که موراس یکی از ایدئولوگ‌های برجسته‌ی آن بود) شرکت می‌کرد؛ جلساتی که لاکان خود بعدها به‌شدت از آن‌ها انتقاد کرد.
در سال ۱۹۲۰، پس از معاف‌شدن از خدمت سربازی به دلیل لاغری مفرط، لاکان وارد دانشکده‌ی پزشکی شد. بین سالهای ۱۹۲۷ و ۱۹۳۱، پس از اتمام تحصیلات خود در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه پاریس، در بیمارستان سنت آن، بیمارستان بزرگ روانپزشکی مرکز پاریس، در بخش فوق تخصصی روانپزشکی زیر نظر هانری کلود تخصص گرفت.
لاکان در دهه‌ی ۱۹۳۰
لاکان با جنبش سوررئالیستی پاریس در دهه‌ی ۱۹۳۰ درگیر بود و با آندره برتون، ژرژ باتای، سالوادور دالی و پابلو پیکاسو ارتباط داشت. او مدتی به‌عنوان درمانگر شخصی پیکاسو خدمت کرد. او در جنبش «Psyché» که ماریس چویزی تأسیس کرد و در مجله‌ی سوررئالیستی «Minotaure» شرکت کرد. علاقه‌ی لاکان به سوررئالیسم پیش از علاقه‌ی او به روانکاوی به وجود آمد. توجه و تاکید سوررئالیست‌ها بر ناآگاهی و ناعقلانیت، توجهی است که لاکان در روانکاوی خود نیز آن را دنبال می‌کند. مترجم و مورخ دیوید میسی می‌نویسد که به‌سختی می‌توان در اهمیت جنبش سوررئالیستی مبالغه کرد. او توضیح می‌دهد که لاکان ذائقه‌ی سوررئالیست‌ها را در شکستن هنجارهای اجتماعی و فکری به ارث برد و از چارچوب‌شکنی آنان در روانکاوی‌اش سود جست.
حضور لاکان در سخنرانی‌های الکساندر کوژِو (فیلسوف فرانسوی روسی‌الاصل و یکی از مهم‌ترین مفسران فلسفه‌ی هگل) درباره‌ی هگل که بین سالهای ۱۹۳۳ و ۱۹۳۹ ایراد شد و به‌ویژه بر پدیدارشناسی و دیالکتیک ارباب و برده متمرکز بود، برای کارهای بعدی او نقشی حیاتی را ایفا کرد. مهم‌ترین تاثیر این سخنرانیها را می‌توان در صورت‌بندی اولیه‌ی نظریه‌ی دوره‌ی آینه‌ای او یافت. این نظریه همچنین قسمتی از وجود خود را مدیون کارهای آزمایشی هنری والون بر کودکان بود.
لاکان در ژانویه‌ی ۱۹۳۴ با ماری لوئیز بلوندین ازدواج کرد و در ژانویه‌ی ۱۹۳۷ صاحب اولین فرزند از سه فرزند خود شد، یک دختر به نام کارولین. از این ازدواج یک پسر به نام تیبو در آگوست ۱۹۳۹ و یک دختر به نام سیبیل نیز در نوامبر ۱۹۴۰ به دنیا آمدند.
ژاک لکان در دهه‌ی ۱۹۴۰
در سال ۱۹۴۰ لاکان برای خدمت سربازی فراخوانده شد که در دوره‌های وظیفه در بیمارستان نظامی Val-de-Grace در پاریس انجام شد. در طول جنگ او هیچ اثری منتشر نکرد و در عوض به مطالعه زبان چینی روی آورد و توانست مدرک زبان چینی‌اش را از «دانشگاه تخصصی زبان‌های شرقی» بگیرد. در رابطه‌ای که آن‌ها قبل از جنگ ایجاد کرده بودند، سیلویا باتای، همسر دوستش ژرژ باتای، تبدیل به معشوقه‌ی لاکان و در سال ۱۹۵۳ همسر دوم او شد. در سال ۱۹۴۱ او و سیلویا صاحب فرزندی به نام جودیث شدند. در سال ۱۹۴۹، لاکان مقاله‌ی جدیدی را در مورد مرحله‌ی آینه‌ای با عنوان «مرحله‌ی آینه‌ای، به عنوان شکل‌دهنده‌ی من، همانطور که در تجربه‌ی روانکاوی آشکار شد» به شانزدهمین کنگره‌ی IPA در زوریخ ارائه کرد.
ژاک لکان در دهه‌ی ۱۹۵۰
در سال ۱۹۵۱، لاکان شروع به برگزاری یک سمینار هفتگی خصوصی در پاریس کرد که در آن چیزی را که او آن را «بازگشت به فروید» توصیف می‌کرد، افتتاح کرد که آموزه‌هایش قرار بود از طریق خواندن زبان‌شناسی سوسور و انسان‌شناسی ساختارگرایانه‌ی لوی استروس دوباره بیان شود. این سمینار که در ۱۹۵۳ عمومی شد، قرار بود تا ۲۷ سال دیگر ادامه پیدا کند و در زندگی فرهنگی پاریس و همچنین در نظریه‌ی روانکاوی و کردار بالینی بسیار تأثیرگذار باشد.
لاکان به تأثیر از استقبال از «بازگشت به فروید» و گزارش او «کارکرد و حوزه‌ی گفتار و زبان در روانکاوی»، شروع به بازخوانی آثار فروید در رابطه با فلسفه، زبان‌شناسی، قوم‌شناسی، زیست‌شناسی و ریخت‌شناسی معاصر کرد. او سمینارهای خود را از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۴ در بیمارستان سنت آن برگزار کرد و شرح حال بیماران را ارائه داد. در این دوره او متونی را نوشت که در مجموعه‌ی «Écrits» یافت می‌شود که برای اولین بار در سال ۱۹۶۶ منتشر شد. در هفتمین سمینار خود «اخلاق روانکاوی» (1959-1960) که به گفته‌ی لوئیس آ. کیرشنر «مسلماً نمایانگر تلاش گسترده‌ای است برای به دست آوردن یک موقعیت اخلاقی جامع از روانکاوی» لاکان مبانی اخلاقی روانکاوی و «اخلاق برای زمان ما» را ارائه کرد؛ اخلاقی که از نظر لاکان به قول فروید با تراژدی انسان مدرن و با «ناخوشی‌های تمدن» برابری می‌کند. برای لاکان ریشه‌های اخلاق، میل است: تنها وعده‌ی تحلیل وعده‌ای سختگیرانه است و آن ورود به من است «من باید به جایی بروم که نهاد در آن‌جا است»، جایی که تحلیلگر، در برهنگی مطلق، حقیقت میل خود را کشف می‌کند. پایان روانکاوی مستلزم «تصفیه‌ی میل» است. او از سه ادعا دفاع کرد: اینکه روانکاوی باید جایگاه علمی داشته باشد. اینکه ایده‌های فرویدی مفاهیم سوژه، دانش و میل را به طور اساسی تغییر داده است و اینکه حوزه‌ی تحلیلی تنها جایی است که می‌توان نارسایی‌های علم و فلسفه را زیر سوال برد.
ژاک لکان در دهه‌ی ۱۹۶۰
در نوامبر ۱۹۶۴، لاکان به علت کنارگذاشته‌شدن از سمت خود به‌عنوان رئیس مرکز روانکاوی پاریس، مؤسسه‌ای دیگر را برای ادامه‌ی تحقیقات و درمان بیمارانی که می‌خواستند درمانشان را با او ادامه دهند تاسیس کرد. این مؤسسه «دانشگاه فرویدی پاریس» (EFP) نام گرفت.
با حمایت کلود لوی اشتراوس و لوئی آلتوسر، لاکان به‌عنوان مدرس در «مدرسه‌ی عالی آموزشگاه» منصوب شد. او با سمیناری در مورد چهار مفهوم بنیادی روانکاوی در ژانویه ۱۹۶۴ در اتاق دوسان در «اکول نرمال» هم شروع به تدریس کرد. لاکان شروع به ارائه‌ی رویکرد خود به روانکاوی برای مخاطبانی از همکارانی کرد که از SFP به او پیوسته بودند. سخنرانی‌های او همچنین بسیاری از دانش‌آموزان اکول نرمال را به خود جلب کرد. او EFP را به سه بخش تقسیم کرد: بخش روانکاوی محض (آموزش و بسط نظریه که در آن اعضایی که تجزیه و تحلیل شده‌اند اما تحلیلگر نشده‌اند می توانند شرکت کنند)؛ بخش روانکاوی کاربردی (درمانی و بالینی، پزشکانی که یا شروع نکرده‌اند یا هنوز تجزیه و تحلیل را کامل نکرده‌اند) و بخش فهرست‌بندی حوزه‌ی فرویدی (درباره‌ی نقد ادبیات روانکاوانه و تحلیل روابط نظری با علوم مرتبط یا وابسته).
در سال ۱۹۶۶، مجموعه‌ای از نوشته‌های لاکان، «Écrits»، که با فهرستی از مفاهیم توسط ژاک آلن میلر گردآوری شده بود، منتشر شد. این اثر که توسط انتشارات معتبر «Éditions du Seuil» چاپ شد، برای تثبیت شهرت لاکان برای عموم مردم بسیار اثرگذار بود. موفقیت انتشار منجر به انتشار دو جلد بعدی در سال ۱۹۶۹ شد.
در دهه‌ی ۱۹۶۰، لاکان، حداقل در اذهان عمومی، با چپ افراطی در فرانسه مرتبط بود. در ماه مه ۱۹۶۸، لاکان همدردی خود را با اعتراضات دانشجویی ابراز کرد و به‌عنوان نتیجه، پیروان او یک گروه روانشناسی در دانشگاه وینسنس (پاریس هشتم) راه‌اندازی کردند. با این حال، اظهارنظرهای صریح لاکان در سال ۱۹۷۱ در مورد آرمان‌های انقلابی در سیاست، مرز شدیدی بین اقدامات برخی از پیروان او و تعریف خود او از «شورش» ترسیم می‌کند. این‌گونه به نظر می‌آید که لاکان آنقدرها هم با آرمان‌های انقلابی سالهای پایانی دهه‌ی هفتاد همدل نبوده است.
لاکان در طول دهه‌ی پایانی زندگی خود سمینارهای گسترده‌ی خود را ادامه داد. در این دوره، او مفاهیم خود از ژوئیسانس مردانه و زنانه را توسعه داد و تأکید فزاینده‌ای بر مفهوم «امر واقع» به‌عنوان نقطه‌ی تضاد غیرممکن در «نظم نمادین» داشت. لاکان به طور گسترده‌ای از رشته‌های مختلف استفاده می‌کرد و از نزدیک بر روی ادبیات کلاسیک چینی با فرانسوا چنگ و زندگی و کار جیمز جویس با ژاک اوبرت کار کرد. موفقیت روزافزون «Écrits» که (به صورت خلاصه) به آلمانی و انگلیسی ترجمه شده بود، منجر به دعوت به سخنرانی در ایتالیا، ژاپن و ایالات متحده شد. او در سال ۱۹۷۵ در دانشگاه های ییل، کلمبیا و MIT سخنرانی کرد.
سالهای پایانی زندگی ژاک لاکان
وضعیت نامناسب سلامتی لاکان، برآوردن خواسته‌های سمینارهای یک سالهای را که از دهه‌ی پنجاه برگزار می‌کرد، برای او دشوار کرد، اما تدریس او تا سال اول دهه‌ی هشتاد ادامه یافت. پس از انحلال مدرسه خود، EFP، در ژانویه‌ی ۱۹۸۰، لاکان به کاراکاس سفر کرد تا موسسه‌ی میدانی فروید را در ۱۲ ژوئیه تأسیس کند. آخرین متون او از بهار ۱۹۸۱ اسناد نهادی مختصری است که به مؤسسه میدانی تازه‌تأسیس فرویدی مربوط می شود. لاکان در ۹ سپتامبر ۱۹۸۱ درگذشت.
آشنایی با دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مشهور ژاک لاکان
«بازگشت به فرویدِ» لاکان بر توجه مجدد به متون اصلی فروید تأکید می‌کند و شامل نقدی رادیکال از روانشناسی اگو می‌شود. لاکان فکر می‌کرد که ایده‌های فروید در مورد «لغزش‌های زبان»، شوخی‌ها و تعبیر رویاها، همگی بر عاملیت زبان در ساختار خود سوژه‌ها تأکید دارند. در عوض او پیشنهاد می‌کند که تجربه‌ی روانکاوانه در ناخودآگاه کل ساختار زبان را کشف می‌کند. او توضیح داد که ناخودآگاه بخش بدوی یا کهن‌الگویی از ذهن جدا از خودآگاه و زبانی نیست، بلکه شکل‌گیری پیچیده و ساختاری پیچیده‌ی خودآگاهی است. لاکان با این ایده موافق است که «ناخودآگاه ساختاری شبیه به یک زبان دارد»، اما اولین باری که این جمله در کار او رخ می‌دهد، او تصریح می‌کند که منظور او این است که ناخودآگاه و زبان هر دو ساختار یافته‌اند، نه اینکه در یک محل مشترک هستند و اینکه ساختار زبان به گونه‌ای است که لزوما نمی‌توان موضوع را با گوینده یکی دانست. این امر منجر به محرومیت خود از هرگونه نقطه‌ی مرجعی می‌شود که به دنبال ضربه یا بحران هویت به آن «بازیابی» شود.
مرحله‌ی آینه‌ای
اولین مشارکت رسمی لاکان در روانکاوی مرحله آینه‌ای بود که او آن را «تشکیل‌دهنده‌ی کارکرد «من» که در تجربه‌ی روانکاوی آشکار شد» توصیف کرد. در اوایل دهه‌ی ۱۹۵۰، او مرحله‌ی آینه‌ای را بیش از یک لحظه در زندگی نوزاد می‌دانست، این مرحله بخشی از ساختار دائمی سوبژکتیویته را تشکیل می‌داد. در «ساحت خیالی»، تصویر خود سوژه برای همیشه سوژه را می‌گیرد و مجذوب خود می‌کند. لاکان توضیح می‌دهد که «مرحله‌ی آینه‌ای پدیده‌ای است که من برای آن ارزش دوگانه‌ای قائل می‌شوم. در وهله‌ی اول، ارزش تاریخی دارد زیرا نقطه‌عطف تعیین‌کننده‌ای در رشد ذهنی کودک است. در وهله‌ی دوم، نشان‌دهنده‌ی یک رابطه لیبیدویی ضروری با تصویر بدن است»
با توسعه‌ی بیشتر این مفهوم، تاکید بر ارزش تاریخی کمتر و بیشتر بر ارزش ساختاری آن وارد شد. لاکان در چهارمین سمینار خود، «La Relation d'obje» بیان می‌کند که «مرحله‌ی آینه‌ای به دور از یک پدیده‌ی صرف است که در رشد کودک رخ می‌دهد. این ماهیت متضاد رابطه‌ی دوگانه را نشان می‌دهد.»
ساحت‌های سه‌گانه
لاکان عملکردهای روانی را در یک ماتریس جهانی تصور می‌کرد. ساحت واقعی، ساحت خیالی و ساحت نمادین ویژگی‌های این ماتریس هستند که بخشی از هر تابع روانی را تشکیل می‌دهند. این مشابه مفهوم فروید از نهاد، خود و فراخود نیست؛ زیرا در مدل فروید کارکردهای خاصی در اجزای روان انجام می‌شود درحالی‌که لاکان فکر می‌کرد که هر سه نظم بخشی از یک کارکرد هستند. لاکان مفهوم نظم‌ها را در طول دهه‌ها اصلاح کرد که منجر به بروز ناهماهنگی در نوشته‌هایش شد.
امر خیالی
ساحت تخیل میدان تصاویر و تخیل است. توهمات اصلی این نظم عبارت‌اند از سنتز، خودمختاری، دوگانگی و شباهت. لاکان فکر می‌کرد که رابطه‌ی ایجادشده در مرحله‌ی آینه‌ای بین ایگو و تصویر منعکس‌شده به این معنی است که ایگو و نظم خیالی خود مکان‌های بیگانگی رادیکال هستند: «بیگانگی سازنده‌ی نظم خیالی است.» این رابطه خودشیفتگی هم هست.
امر نمادین
لاکان در سمینار چهارم خود، «La relation d'objet» استدلال می‌کند که مفاهیم «قانون» و «ساختار» بدون زبان غیرقابل تصور هستند؛ بنابراین نماد یک بعد زبانی است. با این حال، این نظم معادل زبان نیست، زیرا زبان شامل امر خیالی و واقعی نیز می‌شود. بُعد مخصوص زبان در امر نمادین، بعد دال است؛ یعنی بُعدی که در آن عناصر وجود مثبتی ندارند، اما به واسطه‌ی تفاوت‌های متقابلشان تشکیل می‌شوند. ساحت نمادین همچنین میدان دگرگونی رادیکال است؛ یعنی دیگری. ناخودآگاه گفتمان این دیگری است. این قلمرو قانون است که میل را در عقده‌ی ادیپ تنظیم می‌کند. ساحت نمادین حوزه‌ی فرهنگ است در مقابل نظم خیالی طبیعت.
امر واقع
مفهوم امر واقعی لاکان به سال ۱۹۳۶ و تز دکترای او در مورد روان‌پریشی برمی‌گردد. این اصطلاحی بود که در آن زمان رایج بود، به‌ویژه در مورد امیل مایرسون که از آن به‌عنوان «یک مطلق هستی‌شناختی، یک موجود واقعی در خود» یاد می‌کرد. و تا زمان مرگش به توسعه‌ی آن ادامه داد. امر واقع از نظر لاکان مترادف با واقعیت نیست. نه‌تنها با امر خیالی مخالف است، بلکه امر واقع نیز بیرونیِ نمادین است. برخلاف دومی که بر حسب تقابل (یعنی حضور/غیاب) تشکیل شده است، «در امر واقع غیبتی وجود ندارد.» درحالی‌که تقابل نمادین «حضور/ غیبت» دلالت بر این احتمال دارد که چیزی از امر نمادین گم شده باشد، «امر واقع همیشه در جای خود است.» اگر امر نمادین مجموعه‌ای از عناصر متمایز (دال) باشد، واقعیت به خودی خود تمایزناپذیر است - هیچ شکافی ندارد. امر نمادین «برشی در امر واقع» را در فرآیند دلالت معرفی می‌کند: «این جهان کلمات است که جهان اشیا را می‌آفریند - چیزهایی که در اصل در «اینجا و اکنون» همه در روند به‌وجودآمدن اشتباه گرفته می شوند. امر واقع آن چیزی است که خارج از زبان است و در برابر نمادسازی کاملاً مقاومت می‌کند. در سمینار یازدهم، لاکان واقعیت را به‌عنوان «غیرممکن» تعریف می‌کند، زیرا تصور آن غیرممکن است، ادغام در امر نمادین غیرممکن است و دستیابی به آن غیرممکن است. این مقاومت در برابر نمادسازی است که به امر واقع کیفیت آسیب‌زا می‌بخشد. در نهایت، امر واقع، موضوع اضطراب است.
میل
مفهوم میل لاکان با اشتیاق هگل مرتبط است، اصطلاحی که بر نیروی پیوسته دلالت دارد و بنابراین به‌نوعی با مفهوم شوق فروید تفاوت دارد. میل لاکان همیشه به میل ناخودآگاه اشاره دارد؛ زیرا این میل ناخودآگاه است که دغدغه‌ی اصلی روانکاوی را تشکیل می‌دهد. هدف روانکاوی این است که تحلیلگر را به شناخت خواسته‌هایش سوق دهد و با انجام این کار حقیقت خواسته‌هایش را آشکار کند.
رانه
لاکان تمایز فروید را بین رانه و غریزه حفظ می‌کند. رانه‌ها با نیازهای بیولوژیکی متفاوت هستند زیرا آن‌ها هرگز نمی‌توانند ارضا شوند و شیئی را هدف قرار نمی‌دهند، بلکه دائماً اطراف آن حلقه می‌زنند. او استدلال می‌کند که هدف از رانه رسیدن به یک هدف نیست، بلکه دنبال‌کردن آن هدف است، به معنای «خود راه» به جای «مقصد نهایی» - یعنی چرخیدن به دور شیء. هدف رانه بازگشت به مسیر دایره‌ای خود است و منبع واقعی ژوئیسانس حرکت مکرر این مدار بسته است. لاکان رانه‌ها را هم به‌عنوان ساختارهای فرهنگی و هم نمادین مطرح می‌کند: از نظر او، «رانه یک چیز داده‌شده نیست، چیزی کهنه و ازلی است.» او چهار عنصر رانه را که توسط فروید تعریف شده است (فشار، پایان، شیء و منبع) در نظریه مدار رانه ترکیب می‌کند: رانه از ناحیه اروس سرچشمه می‌گیرد، دور جسم می‌چرخد و به منطقه‌ی اروس باز می‌گردد.
کتاب‌هایی درباره ژاک لاکان
کتاب چگونه لاکان بخوانیم نوشته‌ی اسلاوی ژیژک و ترجمه‌ی علی بهروزی، از مجموعه «چگونه بخوانیم» نشر نی است. این مجموعه به جای خلاصه‌سازی آثار، با تحلیل مستقیم متون اصلی، خواننده را به فهم عمیق اندیشه‌ی متفکران دعوت می‌کند. ژیژک در این اثر، با تلفیق نظرات لاکان با متون دیگر، ابعاد اجتماعی و روان‌شناختی نظریه‌های او را بررسی کرده و بر نقش بالینی در اندیشه‌های لاکان تأکید می‌کند. همچنین کتاب دیگری با نام لاکان به زبان ساده برای شناخت لاکان مفید است که به زندگی و اندیشه‌های این روانکاو و فیلسوف می‌پردازد.
روانکاوی لاکانی چیست؟
روانکاوی لاکانی، رویکردی در روانکاوی است که توسط ژاک لاکان توسعه یافت. این نظریه بر بازخوانی مدرن آثار زیگموند فروید و ترکیب آن با مفاهیمی از زبان‌شناسی ساختارگرا، فلسفه و انسان‌شناسی تأکید دارد.
مهم‌ترین ویژگی‌های روانکاوی لاکانی عبارت‌اند از:
ناخودآگاه به‌مثابه یک زبان: لاکان معتقد است ناخودآگاه ساختاری شبیه زبان دارد و می‌توان آن را از طریق تحلیل زبان و گفتار بیمار فهمید.
سه ساحت روان‌شناختی: لاکان روان را به سه ساحت اصلی تقسیم می‌کند:
امر خیالی: مرحله‌ای که در آن انسان با تصاویر و تخیلات شکل می‌گیرد.
امر نمادین: مرحله‌ای که فرد وارد ساختارهای زبان و فرهنگ می‌شود.
امر واقعی: جنبه‌ای از تجربه که فراتر از زبان و معناست و نمی‌توان آن را کاملاً توصیف کرد.
مرحله آینه‌ای: او توضیح می‌دهد که در کودکی، فرد با دیدن تصویر خود در آینه، هویت و خودآگاهی ابتدایی‌اش را شکل می‌دهد، اما این فرآیند با نوعی جدایی و گسست همراه است.
میل و فقدان: میل انسانی، طبق نظریه‌ی لاکان، همیشه با یک فقدان همراه است، زیرا ما هرگز نمی‌توانیم به خواسته‌ی نهایی‌مان دست پیدا کنیم؛ این میل توسط ساختارهای اجتماعی و زبانی هدایت می‌شود.
روانکاوی لاکانی عمدتاً در درمان روانکاوی و تبیین مسائل فرهنگی، اجتماعی و فلسفی کاربرد دارد و تأثیر زیادی بر حوزه‌های علوم انسانی و روانشناسی داشته است.
تفاوت فروید و لاکان
تفاوت‌های اصلی بین فروید و لاکان در نحوه‌ی فهم ناخودآگاه و روان انسان است. فروید ناخودآگاه را مجموعه‌ای از خواسته‌ها و تمایلات سرکوب‌شده می‌دید، درحالی‌که لاکان آن را به‌عنوان یک «زبان» می‌فهمید که ساختاری شبیه زبان دارد و از طریق گفتار و نشانه‌ها قابل تحلیل است. فروید تأکید زیادی بر عمل بالینی و تحلیل رویاها داشت، اما لاکان بیشتر بر نقش زبان در ساختار روان انسان تأکید می‌کند و معتقد است که هویت انسان از طریق زبان و نمادها شکل می‌گیرد. فروید روان را به سه بخش «نهاد»، «من» و «فرا من» تقسیم کرد، درحالی‌که لاکان آن را به سه ساحت «امر خیالی»، «امر نمادین» و «امر واقعی» تقسیم می‌کند. فروید میل را به‌عنوان بهبود تنش‌های جسمی و روانی می‌دید، اما لاکان میل را همیشه با یک «فقدان» مرتبط می‌داند که هیچ‌گاه کاملاً برآورده نمی‌شود. در نهایت، فروید به مرحله رشد کودکی و توسعه خودآگاهی اشاره می‌کند، اما لاکان مفهومی به نام «مرحله آینه‌ای» را معرفی کرد که در آن کودک از طریق تصویر خود در آینه هویت خود را می‌سازد.
آثار مهم ژاک لکان
کتاب اضطراب
«اضطراب» تجربه‌ای آشنا برای همه انسان‌هاست که در مواجهه با چالش‌های زندگی مانند بیماری عزیزان، مشکلات اقتصادی، تغییرات مهم یا تصمیمات حساس به وجود می‌آید. روان‌شناسان معتقدند که میزان معینی از اضطراب می‌تواند مفید باشد، اما وقتی از حد معمول فراتر رود، تبدیل به مانع می‌شود. ژاک لاکان، روانکاو و فیلسوف برجسته فرانسوی، در این اثر به تحلیل ریشه‌ها و ماهیت اضطراب می‌پردازد و روش‌هایی را برای مدیریت و کنترل آن ارائه می‌دهد تا بتوانید بر اضطراب‌های خود تسلط پیدا کنید. این مجموعه یک بررسی عمیق و جامع از مفهوم اضطراب است که نقشی اساسی در نظریه و عمل روانکاوی دارد. این کتاب که بخشی از مجموعه سمینارهای مشهور لاکان است، شامل سخنرانی‌های او در سالهای ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۳ می‌شود و به تحلیل پیچیدگی‌های اضطراب از منظر لاکانی می‌پردازد.
سه دفتر از این مجموعه منتشر شده است:
دفتر دوم: بازبینی وضع ابژه؛ دفتر سوم: شکل های ابژه A؛ دفتر پنجم: مقدمه‌ای بر ساختار اضطراب.
گزیده مکتوبات لاکان
لاکان همواره تاکید می‌کرد که مکتوباتش باید در کنار سمینارهایش مورد مطالعه قرار گیرند. چراکه در بسیاری از نامه‌ها درمورد سمینارهایش سخن گفته و ارجاعاتی داده است. البته خواندن مکتوبات بدون توجه به سمینارها تقریباً بی‌فایده است، همانطور که تلاش برای درک اندیشه‌های لاکان بدون ارجاع به آثار فروید معنای کاملی نخواهد داشت. در این کتاب، گزیده مکتوبات لاکان آمده است. چهار مکتوب این کتاب را می‌توان با کمی تسامح به عنوان اثری مستقل در نظر گرفت، چراکه ارجاعات مکرر به آن‌ها در انتولوژی‌های مختلف این موضوع را تایید می‌کند.
