محمد قائد
زندگینامه و معرفی کتاب‌های محمد قائد
محمد قائد شرفی (Mohammad Ghaed) نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار و از چهره‌های برجسته‌ی جستارنویسی و ویراستاری در ایران است. هرچند همکاری او با احمد شاملو در «کتاب جمعه» موجب شهرت اولیه‌اش شد، این شهرت نه اتفاقی و زودگذر بود و نه بدون پشتوانه. با گذشت زمان، قائد به نویسنده‌ای توانمندتر و شناخته‌شده‌تر تبدیل شد و افراد بیشتری به آثار او جذب شدند. قائد نه‌تنها به‌عنوان یک نویسنده، بلکه به‌عنوان منتقدی اجتماعی، به تحلیل مسائل فرهنگی و سیاسی پرداخته است. او با ارائه‌ی دیدگاه‌های نوآورانه، تلاش کرده فضایی سازنده برای بحث، تبادل نظر و اندیشیدن به چالش‌های جامعه فراهم کند.
بیوگرافی و تحصیلات محمد قائد
محمد قائد شرفی، متولد سال ۱۳۲۹ در شیراز است. او دانش‌آموخته‌ی رشته‌ی روان‌شناسی از دانشگاه شیراز بود و در زبان انگلیسی تسلطی کم‌نظیر داشت. مسعود مهرابی، همکار او، درباره‌ی مهارت‌های زبانی قائد گفته است: «تعدادی از فارغ‌التحصیلان پیش از انقلاب دانشگاه شیراز، به دلیل آنکه تدریس اغلب دروس به زبان انگلیسی و برعهده‌ی بهترین استادان آمریکایی و ایرانی قرار داشت، در این زبان مهارت فوق‌العاده‌ای داشتند و قائد یکی از برجسته‌ترین آنان بود. او آموزش زبان انگلیسی را پیش از ورود به دانشگاه در کلاس‌های انجمن ایران و آمریکا و انجمن ایران و انگلیس آغاز کرد. انجمن ایران و آمریکا بر تدریس انگلیسی محاوره‌ای و روزمره تمرکز داشت، درحالی‌که انجمن ایران و انگلیس آموزش متون کلاسیک، شعر، و نمایشنامه را در اولویت قرار داده بود. توانایی اطمینان‌بخش او در ترجمه‌ی متن‌های فارسی‌به‌انگلیسی و بالعکس، از همان زمان وی را به فردی شاخص و پرتقاضا تبدیل کرد.»
فعالیت‌ها
او کار روزنامه‌نگاری را با نوشتن و ارسال مطلب به مجله «رودکی» و روزنامه «آیندگان» شروع کرد. خیلی زود به تحریریه‌ی آیندگان راه پیدا کرد و ویراستار بخش فرهنگی‌اش شد. تقریباً در همان دوران، نخستین ترجمه‌اش را برای مجله‌ی «ستاره سینما» انجام داد و با نگارش مطلبی درباره‌ی بیلی وایلدر، فعالیت در حوزه‌ی سینما را آغاز کرد. او هر دو مسیر را ادامه داد و به‌عنوان ویراستار بخش انگلیسی با مجله‌های «صنعت حمل‌ونقل» و «فیلم» همکاری داشت.
از برجسته‌ترین همکاری‌های محمد قائد می‌توان به فعالیت او در «کتاب جمعه» اشاره کرد. پس از تعطیلی روزنامه آیندگان در سال ۱۳۵۸، احمد شاملو از قائد دعوت کرد تا با این مجله همکاری کند. قائد که پیش‌تر سرمقاله‌های آیندگان را می‌نوشت، همین وظیفه را در «کتاب جمعه» برعهده گرفت. سبک خاص و شیوه نگارش او، همراه با موضوعات جذابی که به آن‌ها می‌پرداخت، مورد استقبال گسترده‌ی مخاطبان قرار گرفت و به گفته‌ی خودش، هواداران و علاقه‌مندانی پیدا کرد. اگرچه این همکاری زودتر از حد انتظار پایان یافت، فعالیت‌های قائد در دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ با مجلات مستقل و ویراستاری بخش‌های انگلیسی ادامه پیدا کرد و او به فعالیت حرفه‌ای خود در این زمینه‌ها پایبند ماند.
او از سال ۱۳۶۹ ترجمه‌ی کتاب را نیز در کنار دیگر فعالیت‌هایش آغاز کرد و این مسیر را ادامه داد. نخستین کتابی که ترجمه کرد، «ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ: تحولات اقتصادی و کشمکش‌های نظامی در سال‌های ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰» نام داشت. دومین اثر ترجمه‌شده‌ی او، کتابی با عنوان اصلی «قدرت‌های جهان مطبوعات» و عنوان فرعی آن «همراه با وقایع‌نگاری یک شکست: بازتاب آخرین سال‌های رژیم شاه در دوازده روزنامه بزرگ جهان» است. این کتاب به بررسی نقش و عملکرد روزنامه‌های بزرگ دنیا در بازه‌ی زمانی جشن‌های ۲۰۰۰ ساله و سقوط شاه می‌پردازد؛ از آنچه نوشته‌اند تا آنچه به سکوت گذرانده‌اند. محمد قائد در مقدمه‌ی کتاب تأکید می‌کند: «از مهم‌ترین خدمات مطبوعات، آگاه کردن خواننده از چیزهایی است که نمی‌داند و باید بداند.» او در این مقدمه به بحثی مهم می‌پردازد: این‌که مطبوعات چگونه با گفتن یا نگفتن مجموعه‌ای از رویدادها، به شکل‌دهی افکار عمومی متهم می‌شوند یا گاهی به بی‌خاصیتی. این کتاب به‌عنوان منبعی تاریخی ارزشمند برای بررسی وقایع هفت سال پایانی حکومت شاه از دید رسانه‌های غربی شناخته می‌شود و تحلیل‌های عمیقی در این زمینه ارائه می‌دهد.
کتاب دیگری که محمد قائد آن را ترجمه کرد، «تام پین» نوشته‌ی مارک فیلیپ است. این اثر درباره‌ی تام پین، نخستین انقلابی بین‌المللی است که در انگلستان، فرانسه و آمریکا تلاش کرد به‌جای نظام پادشاهی، حکومتی دموکراتیک را برقرار کند. در نیمه‌ی دهه‌ی ۱۳۷۰، قائد فرصت پیدا کرد تا کتابی درباره‌ی میرزاده عشقی بنویسد. او از نوجوانی به افکار و عقاید این شخصیت علاقه پیدا کرده بود. این کتاب، با عنوان «عشقی: سیمای نجیب یک آنارشیست» سیری تاریخی از زندگی عشقی ارائه می‌دهد، اما در عین حال به نظرات و عقاید او نیز می‌پردازد. روایت قائد از عشقی دور از قهرمان‌سازی و کلیشه است؛ نه به این معنا که او را فردی توخالی یا اغراق‌شده ببیند، بلکه اهمیت عشقی را در جنبه‌هایی نشان داده بود که به چشم دیگران چندان برجسته نمی‌آمد. «تام پین» و «عشقی: سیمای نجیب یک آنارشیست» با وجود این‌که یکی ترجمه و دیگری تألیف است، از نظر روحیه‌ی شخصیت‌های محوری‌شان به یکدیگر شباهت‌هایی دارند. هر دو اثر تقریباً هم‌زمان منتشر شدند و بازتاب‌دهنده‌ی علاقه‌ی قائد به افرادی هستند که در حاشیه‌ی قدرت، اما در کانون تأثیرگذاری قرار داشته‌اند.
در همین دوران، محمد قائد موفق به دریافت مجوز انتشار یک مجله شد تا از تعامل با ناشران بی‌نیاز باشد و به‌طور مستقل فعالیت کند. این مجله با عنوان «لوح»، ماهیتی فرهنگی-هنری داشت و بیشتر به‌عنوان یک گاه‌نامه شناخته می‌شد. در بازه‌ی زمانی بین سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۲، تنها پانزده شماره از این مجله منتشر شد.
محمد قائد در سال ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از اعضای هیئت دبیران دوره یازدهم کانون نویسندگان ایران انتخاب شد. بااین‌حال، مدت زیادی در این مسئولیت باقی نماند. به نظر می‌رسید که او همواره استقلال شخصی و همکاری‌های مقطعی را به هر نوع فعالیت سازمان‌یافته، حتی در یک نهاد مستقل مانند کانون نویسندگان، ترجیح می‌داد.
نگاهی به آثار و کتاب‌های محمد قائد
کتاب مقدمه‌ای بر ایدئولوژی‌های سیاسی
محمد قائد که به سبک متمایز و زیبایی قلم خود شهرت داشت، فعالیت در حوزه‌ی ترجمه را با جدیت بیشتری ادامه داد. یکی از آثار ترجمه‌شده‌ی او، کتاب «مقدمه‌ای بر ایدئولوژی‌های سیاسی» بود که در چاپ‌های بعدی کلمه «مقدمه» از عنوان آن حذف شد. قائد در مقدمه‌ی کتاب به دلایل اهمیت داشتن و بیان ایدئولوژی اشاره می‌کند. او می‌نویسد که از انسان‌ها همواره انتظار می‌رود موضع خود را مشخص کنند تا دیگران بتوانند نحوه بحث و جدل با آن‌ها را تعیین کنند؛ چراکه بدون موضع مشخص، امکان شکل‌گیری گفت‌وگو یا جدال از بین می‌رود. از سوی دیگر، ما افراد را بر اساس مواضعشان قضاوت می‌کنیم و نظراتشان را بر مبنای تصویری که از عقاید آن‌ها داریم، تفسیر می‌کنیم. این کتاب به بررسی فراز و فرود ایدئولوژی‌ها در گذر زمان و میان جوامع می‌پردازد و فرصتی فراهم می‌آورد تا با نگاهی به گذشته، اثرات و پیامدهای ایدئولوژی‌ها را با دقت بیشتری درک کنیم.
کتاب رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی
محمد قائد در ادامه‌ی فعالیت‌های ترجمه، کتاب «رنج و التیام در سوگواری و داغدیدگی» را به فارسی برگرداند. این اثر به بررسی احساسات و واکنش‌های افرادی می‌پردازد که دچار فقدان عزیزی شده‌اند. نویسنده تلاش می‌کند ابعاد مختلف مواجهه با مرگ را تحلیل کند.
کتاب مبارزه علیه وضع موجود
او همچنین کتاب «مبارزه علیه وضع موجود» را ترجمه کرد که محور آن واکنش‌های خشونت‌آمیز به وضعیت اجتماعی کشورها است. این کتاب به این موضوعات می‌پردازد: ترور دادستان آلمان، واکنش روشنفکران، جلوگیری از انتشار بیانیه آنان و تلاش دولت وقت آلمان برای مصادره‌ی این ماجرا به نفع اهداف خود.
کتاب توپ‌های ماه اوت
«توپ‌های ماه اوت»، اثر باربارا تاکمن، از دیگر ترجمه‌های قائد است. این کتاب روایتی دقیق از جنگ جهانی اول، به‌ویژه ماه نخست آن، ارائه می‌دهد. تاکمن در این اثر تلاش کرده است از نسبت دادن غیرمستند گفتار یا اندیشه به شخصیت‌های تاریخی اجتناب کند. قائد نیز در مقدمه‌ی کتاب اذعان کرده است که نگاه نویسنده همه‌جانبه، قلم او دقیق، و چشم‌اندازی که برای مخاطب ترسیم می‌کند وسیع و قابل‌تحسین است.
دفترچه خاطرات و فراموشی
یکی از آثار پرطرفدار محمد قائد، کتاب «دفترچه خاطرات و فراموشی و مقالات دیگر» است که شامل ۱۴ مقاله متنوع است و در چهار بخش اصلی دسته‌بندی شده‌اند. قائد در پیش‌درآمد کتاب اشاره می‌کند که این مقالات حاصل تأملات و مشاهدات او درباره‌ی برخی باورها، رفتارها و مسائل در جامعه و جهان پیرامون است. او تأکید دارد که وجه مشترک این نوشته‌ها، بررسی یک موضوع، نگاه به پیرامون آن و تحلیل دیدگاه کسانی است که به موضوع و اطراف آن می‌نگرند. این موضوعات عمدتاً از منظر روان‌شناسی اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
کتاب نامه‌هایی از کرمان به دوبلین
کتاب «نامه‌هایی از کرمان به دوبلین» شامل چیزی بیش از پنجاه نامه از امیلی لاریمر است. محمد قائد خود این نامه‌ها را انتخاب و ویرایش کرده و آن‌ها را به فارسی بازگردانده است. امیلی لاریمر این نامه‌ها را در طی زمانی نوشته که همراه همسرش در کرمان اقامت داشته است. او این نامه‌ها را خطاب به خانواده و دوستان خود در دوبلین نوشته است.
کتاب ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ
از دیگر ترجمه‌های محمد قائد می‌توان به کتاب «ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ» نوشته‌ی پل کندی، مورخ بریتانیایی اشاره کرد. این کتاب به بررسی چرایی تبدیل کشورها به قدرت‌های بزرگ می‌پردازد و فراز و نشیب‌هایی که آن‌ها از سر می‌گذرانند را تحلیل می‌کند.
کتاب بچه‌ی رزمری
یکی از مشهورترین ترجمه‌های محمد قائد، ترجمه‌ای است که او برای کتاب «بچه‌ی رزمری» انجام داده است. این کتاب که نوشته‌ی آیرا لوین است، ماجرای زنی به نام رزماری وودهاس را تعریف می‌کند که به همراه همسرش به یک آپارتمان قدیمی از نیویورک نقل‌مکان می‌کند. آن‌ها در این آپارتمان، با اتفاقات و افراد عجیبی روبه‌رو می‌شوند.
