کتاب هنر صنع و صناعت هستی

کتاب هنر صنع و صناعت هستی نوشته‌ی اسماعیل منصوری لاریجانی اثری پژوهشی در حوزه‌ی فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی اسلامی است که انتشارات خادم الرضا (ع) آن را منتشر کرده است. این کتاب با رویکردی تلفیقی میان عرفان، فلسفه و هنر، به بررسی نسبت میان آفرینش الهی و هنر انسانی می‌پردازد و تلاش دارد مفاهیمی چون خلاقیت، زیبایی، خیال، عشق و گفت‌وگو با خدا را در بستر حکمت اسلامی و عرفان ایرانی بازخوانی کند. نویسنده با بهره‌گیری از آیات قرآن، احادیث، اشعار عرفا و حکمای بزرگ، به تبیین جایگاه هنر در نظام هستی و نقش انسان به‌عنوان هنرمند در کشف و بازنمایی جلوه‌های الهی می‌پردازد. ساختار کتاب شامل فصولی درباره‌ی براهین خداشناسی، خلاقیت، قوه خیال، عشق، زیبایی، گفت‌وگو با خدا و موسیقی است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب هنر صنع و صناعت هستی

هنر صنع و صناعت هستی اثری است که در مرز میان فلسفه، عرفان و هنر حرکت می‌کند و دغدغه‌ی اصلی آن، کشف نسبت میان آفرینش الهی و هنر انسانی است. منصوری لاریجانی در این کتاب، هنر را نه صرفاً محصول ذوق فردی یا مهارت تکنیکی، بلکه جلوه‌ای از تجلی الهی در عالم می‌داند. او با استناد به متون دینی، اشعار عرفا و آرای فیلسوفان اسلامی، به دنبال آن است که نشان دهد چگونه هر پدیده در جهان، نشانی از صناعت و حکمت الهی دارد و انسان با شناخت این نشانه‌ها، می‌تواند به هنرمندی حقیقی بدل شود. ساختار کتاب از کلیات و تعریف هنر و هنرمند آغاز می‌شود و سپس با طرح براهین مختلف خداشناسی (حرکت، حدوث، نظم، وجوب و امکان، فطرت، صدیقین و وجودی)، به برهان حنیف به‌عنوان برهان ویژه‌ی صناعت هستی می‌پردازد. در ادامه، مباحثی چون خلاقیت و تجلی مدام، نقش قوه خیال در آفرینش هنری، جایگاه عشق و حرکت حبّی، زیبایی‌شناسی، هنر گفت‌وگو با خدا و در نهایت موسیقی و سماع، به‌تفصیل بررسی شده‌اند. کتاب با زبانی تحلیلی و ارجاع به متون کلاسیک، تلاش دارد تصویری جامع از هنر در منظومه‌ی فکری اسلامی ارائه دهد و جایگاه انسان را به‌عنوان آینه‌دار صفات الهی در جهان هستی برجسته کند.

خلاصه کتاب هنر صنع و صناعت هستی

این کتاب غیرداستانی است و در این بخش به پیام‌ها و ایده‌های اصلی آن پرداخته می‌شود. هنر صنع و صناعت هستی با مقدمه‌ای آغاز می‌شود که در آن نویسنده جهان را صحنه‌ی جلوه‌های بی‌پایان و شگفت‌آور آفرینش الهی معرفی کرده و تأکید می‌کند که هر نقش و رنگی در عالم، نشانی از صانع و هنرمند حقیقی یعنی خداوند است. در این نگاه، هنر نه صرفاً یک فعالیت انسانی، بلکه کشف و بازنمایی زیبایی‌های نهفته در هستی است که ریشه در اسماء و صفات الهی دارد. در فصل اول، مفاهیم بنیادین هنر، هنرمند و صنع تعریف می‌شوند. هنر به‌عنوان کشف زیبایی و خلاقیت‌های عالم آفرینش معرفی شده و هنرمند کسی است که این زیبایی‌ها را شناسایی و در قالب‌های مختلف هنری عرضه می‌کند. صنع نیز به‌معنای صنعت آفرینش و تجلی حسن و خلاقیت صانع در خلق موجودات است. فصل دوم به براهین خداشناسی اختصاص دارد. نویسنده با مرور براهینی چون حرکت، حدوث، نظم، وجوب و امکان، فطرت، صدیقین و وجودی، به برهان حنیف می‌رسد که آن را برهان ویژه‌ی صناعت هستی می‌داند. برهان حنیف، جهت ذاتی و میل همه‌ی موجودات به سوی حق تعالی را نشان می‌دهد و تأکید دارد که هر پدیده، نشانه‌ای از حرکت به سوی خداوند است. در فصل سوم، موضوع خلاقیت و تجلی مدام بررسی شده است. نویسنده با استناد به آیات و اشعار عرفا، مفهوم خلق جدید و تجدد امثال را مطرح می‌کند و نشان می‌دهد که آفرینش الهی پیوسته در حال نو شدن است و هیچ تجلی‌ای تکرار نمی‌شود. این نگاه، خلاقیت هنری را نیز به‌عنوان بازتابی از خلاقیت بی‌پایان الهی معرفی می‌کند. فصل چهارم به قوه خیال و نقش آن در هنر می‌پردازد. خیال به‌عنوان نیرویی که می‌تواند از محسوسات و معقولات، صورت‌های تازه بیافریند، عامل اصلی در کشف و صورت‌بندی آثار هنری دانسته شده است. نویسنده تأکید دارد که خیال زمانی به کشف آثار صنع هستی نائل می‌شود که عاشق خالق و آفریننده‌ی زیبایی‌ها باشد. در فصل پنجم، عشق و حرکت حبّی به‌عنوان موتور محرک هستی و هنر معرفی شده‌اند. با اشاره به نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، عشق به‌عنوان نیرویی که فیض الهی را در کائنات جاری می‌کند، محور خلاقیت و حرکت در عالم و هنر دانسته شده است. فصل ششم به زیبایی‌شناسی اختصاص دارد. نویسنده با بررسی نظریه‌های مختلف درباره منشأ و معیار زیبایی، تفاوت زیبایی‌های زمینی و آسمانی را شرح داده و هنر الهی را ظرفیتی می‌داند که حتی از رنج‌ها و عیب‌ها نیز می‌تواند زیبایی بیافریند. در فصل هفتم، هنر گفت‌وگو با خدا و جایگاه دعا و نیایش در تجربه هنری و عرفانی بررسی شده است. نویسنده معتقد است که در فضای دعا، انسان با حقیقت مطلق روبه‌رو می‌شود و آثار هنری اصیل، محصول این مواجهه و گفت‌وگو هستند. در نهایت، فصل هشتم به موسیقی و سماع می‌پردازد و موسیقی را صدای آفرینش و جلوه‌ای از صناعت هستی معرفی می‌کند. نویسنده با استناد به قرآن و روایات، جایگاه موسیقی را در نظام آفرینش و هنر الهی تبیین می‌کند. در مجموع، کتاب با رویکردی تلفیقی میان فلسفه، عرفان و هنر، تلاش دارد هنر را به‌عنوان راهی برای کشف و بازنمایی جلوه‌های الهی در عالم معرفی کند و نقش انسان را در این فرایند برجسته سازد.

چرا باید کتاب هنر صنع و صناعت هستی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی متفاوت به هنر و آفرینش، فرصتی فراهم می‌کند تا مفاهیم بنیادینی چون خلاقیت، زیبایی، خیال و عشق را از منظر حکمت اسلامی و عرفان ایرانی بازخوانی شود. یکی از ویژگی‌های شاخص آن، پیوند میان مباحث فلسفی و عرفانی با هنر است؛ به‌گونه‌ای که خواننده با مفاهیمی چون برهان حنیف، تجلی مدام، خلق جدید و نقش قوه خیال در آفرینش هنری آشنا می‌شود. کتاب نه‌تنها به تبیین نظری هنر می‌پردازد، بلکه با ارجاع به متون دینی و اشعار عرفا، زمینه‌ای برای تأمل عمیق‌تر درباره نسبت انسان، خدا و جهان فراهم می‌آورد. همچنین، بررسی جایگاه دعا، نیایش و موسیقی در تجربه هنری، افق‌های تازه‌ای برای فهم هنر و معنویت می‌گشاید. این اثر برای کسانی که به دنبال فهمی عمیق‌تر از هنر و زیبایی در بستر اندیشه اسلامی هستند، منبعی غنی و الهام‌بخش به‌شمار می‌آید.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان فلسفه هنر، عرفان اسلامی، زیبایی‌شناسی، پژوهشگران حوزه هنر و الهیات، و کسانی که دغدغه‌ی پیوند میان معنویت و هنر را دارند پیشنهاد می‌شود. همچنین برای دانشجویان رشته‌های فلسفه، هنر و مطالعات دینی که به دنبال فهمی عمیق‌تر از نسبت هنر و آفرینش الهی هستند، مناسب است.