کتاب سیستم اخلاقی و ریشه های اخلاق در نهج البلاغه

کتاب «سیستم اخلاقی و ریشه‌های اخلاق در نهج‌البلاغه» نوشتهٔ مهدی زمانی و با ویراستاری علمی ناصر محمدی، اثری دانشگاهی است که نشر دانشگاه پیام نور آن را منتشر کرده است. این کتاب به بررسی ساختار نظام اخلاقی و ریشه‌های رفتار اخلاقی در سخنان امام علی علیه‌السلام در «نهج‌البلاغه» می‌پردازد و با رویکردی تحلیلی، مفاهیم اخلاقی، مبانی و شاخص‌های اعتبار نظام اخلاقی را در این اثر کهن اسلامی واکاوی می‌کند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب سیستم اخلاقی و ریشه های اخلاق در نهج البلاغه

«سیستم اخلاقی و ریشه‌های اخلاق در نهج‌البلاغه» اثری پژوهشی و آموزشی در حوزهٔ علوم قرآن و حدیث است که به‌عنوان منبع درسی برای دانشجویان رشته‌های مرتبط تدوین شده است. این کتاب در قالب ناداستان و با ساختاری منظم، سه بخش اصلی را شامل می‌شود: بخش نخست به کلیات و مبانی نظام اخلاقی و تعریف واژگان کلیدی می‌پردازد؛ بخش دوم به ریشه‌ها و سرچشمه‌های رفتار اخلاقی و مبادی آن در انسان اختصاص دارد؛ و بخش سوم به تحلیل مفاهیم کلیدی مانند تقوا و توبه و نیز حکمت اخلاقی عبادات می‌پردازد. نویسنده با بهره‌گیری از ساختار کتاب‌های درسی دانشگاه پیام نور، در آغاز هر فصل اهداف آموزشی و در پایان نمونه‌ای از پرسش‌های چهارگزینه‌ای را قرار داده است تا یادگیری و ارزیابی دانشجویان تسهیل شود. کتاب به‌ویژه بر تحلیل آموزه‌های اخلاقی «نهج‌البلاغه» بر اساس ساحات وجودی انسان (شناختی، عاطفی، ارادی، رفتاری و گفتاری) تأکید دارد و تلاش می‌کند نظام اخلاقی امام علی علیه‌السلام را به‌صورت منسجم و نظام‌مند تبیین کند.

خلاصه کتاب سیستم اخلاقی و ریشه های اخلاق در نهج البلاغه

این کتاب با طرح پرسش‌هایی بنیادین دربارهٔ نظام اخلاقی در «نهج‌البلاغه» آغاز می‌شود: آیا آموزه‌های اخلاقی این اثر صرفاً توصیه‌هایی پراکنده‌اند یا می‌توان آن‌ها را به‌عنوان سیستمی منسجم و دارای مبانی مشخص در نظر گرفت؟ نویسنده با تکیه‌بر تحلیل ساحات وجودی انسان، ساختار اخلاقی نهج‌البلاغه را در سه ساحت شناختی، عاطفی و ارادی بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که رفتار اخلاقی از تعامل این سه ساحت شکل می‌گیرد. در بخش نخست، مفاهیم پایه‌ای مانند اخلاق، انواع پژوهش‌های اخلاقی (فرااخلاق، اخلاق هنجاری و اخلاق توصیفی) و جایگاه فلسفهٔ اخلاق شرح داده می‌شود. سپس، نظام اخلاقی نهج‌البلاغه با توجه به مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناختی آن تبیین می‌شود و تفاوت نگرش الهی و مادی به جهان و انسان و تأثیر آن بر نظام اخلاقی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش دوم به ریشه‌های رفتار اخلاقی می‌پردازد و نقش شناخت، عواطف و اراده را در شکل‌گیری افعال اخلاقی تحلیل می‌کند. نویسنده نشان می‌دهد که در نهج‌البلاغه، ایمان و باورهای دینی، عواطف مثبت و ارادهٔ قوی، سه رکن اساسی برای تحقق رفتار اخلاقی هستند. همچنین، موانع اخلاقی مانند غفلت، ضعف اراده و عمل خلاف باور نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. در بخش سوم، مفاهیمی چون تقوا و توبه به‌عنوان نمونه‌هایی از مسائل اخلاقی تحلیل می‌شوند و آثار اخلاقی عبادات (نماز، روزه، حج و جهاد) از منظر امام علی علیه‌السلام بررسی می‌شود. نویسنده تأکید می‌کند که نظام اخلاقی نهج‌البلاغه نه‌تنها بر رفتارهای فردی و اجتماعی، بلکه بر رابطهٔ انسان با خداوند و محیط پیرامون نیز تأثیرگذار است و آموزه‌های آن را می‌توان در قالب نظامی منسجم و قابل تحلیل ارائه کرد.

چرا باید کتاب سیستم اخلاقی و ریشه های اخلاق در نهج البلاغه را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و نظام‌مند، به بررسی ریشه‌های اخلاق و ساختار نظام اخلاقی در یکی از مهم‌ترین متون اسلامی می‌پردازد. مطالعهٔ آن فرصتی برای آشنایی عمیق‌تر با آموزه‌های اخلاقی «نهج‌البلاغه» و فهم ارتباط میان باور، عاطفه و اراده در رفتار اخلاقی فراهم می‌کند. همچنین، کتاب با دسته‌بندی مفاهیم اخلاقی بر اساس ساحات وجودی انسان، امکان تحلیل دقیق‌تر و کاربردی‌تر آموزه‌های اخلاقی را به خواننده می‌دهد. برای دانشجویان و علاقه‌مندان به فلسفهٔ اخلاق، علوم دینی و مطالعات اسلامی، این اثر می‌تواند دریچه‌ای تازه به سوی فهم نظام اخلاقی اسلامی و کاربرد آن در زندگی فردی و اجتماعی باشد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب به دانشجویان رشته‌های علوم قرآن و حدیث، الهیات، فلسفهٔ اخلاق و مطالعات اسلامی پیشنهاد می‌شود. همچنین برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به اخلاق اسلامی و کسانی که دغدغهٔ تحلیل نظام‌مند آموزه‌های اخلاقی را دارند، مفید است. این اثر به‌ویژه برای کسانی که به‌دنبال فهم عمیق‌تر ریشه‌های رفتار اخلاقی و ساختار نظام اخلاقی در متون دینی هستند، مناسب خواهد بود.

بخشی از کتاب سیستم اخلاقی و ریشه های اخلاق در نهج البلاغه

«نهج‌البلاغه» مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و جملات کوتاه امام علی علیه‌السلام است که سید رضی (۶۰۷ ق) آن‌ها را براساس ذوق ادبی خویش و با معیار قراردادن بلاغت کلام، گردآوری نموده است. این کتاب به اعتراف بسیاری از اندیشمندان، پس از قرآن زیباترین و برترین تجلی بلاغت و شیوایی گفتار است. در عین حال نهج‌البلاغه پس از گردآوری بیشتر به‌خاطر مباحث گسترده توحیدی، اجتماعی، اخلاقی، تاریخی و سیاسی آن مورد توجه قرار گرفت و تاکنون بسیاری از دانشمندان شیعه و سنی آن را شرح نموده‌اند. نهج‌البلاغه در سه بخش اصلی به شرح زیر تنظیم شده است: ۱. خطبه‌ها یا سخنرانی‌ها و گفتارها که شامل ۲۶۱ خطبه است. ۲. نامه‌ها که شامل ۷۹ نامه است و تقریباً تمام آن‌ها در زمان خلافت آن حضرت نوشته شده‌اند. ۳. کلمات قصار یا حکمت‌ها که شامل ۴۸۰ کلمه است و از حیث موضوعات بسیار متنوع است. معارف نهج‌البلاغه به گونه‌های مختلفی دسته‌بندی شده است. بعضی از اندیشمندان مباحث این کتاب را شامل: ۱. الهیات و ماوراءالطبیعه، ۲. سلوک و عبادت، ۳. حکومت و عدالت، ۴. اهل بیت و خلافت، ۵. موعظه و حکمت، ۶. حماسه و شجاعت، ۷. دعا و مناجات، ۸. اصول اجتماعی، ۹. اسلام و قرآن و ۱۰. اخلاق و تهذیب نفس دانسته‌اند. بدین‌سان، این اثر طیف گسترده‌ای از موضوعات را شامل می‌شود و به همین سبب تاکنون برای آن چند فهرست و فرهنگ موضوعی نوشته شده است.