کتاب خلاصه کتاب آشنایی‌ با قرآن‌ (جلد پنجم)

خلاصه کتاب آشنایی‌ با قرآن‌ (جلد پنجم) اثری از شهید مرتضی مطهری به‌کوشش علی اصغر خندان در انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) چاپ شده است.

درباره خلاصه کتاب آشنایی‌ با قرآن‌ (جلد پنجم)

سنت ممدوح تلخیص آثار در تمدن اسلامی حاکی از آن است که اساساً اصل اثر و خلاصه‌ٔ آن، کارکردهای متفاوت و ارزش خاص خود را دارند. مطالعهٔ تلخیص آثار می‌‌تواند هم برای کسانی که اصل آثار را مطالعه کرده‌اند در مقام مرور نکات مهم مفید باشد و هم مقدمه‌ای باشد که عده‌ای پس از مطالعه‌ٔ این خلاصه‌ها، تشویق شده و به مطالعه‌ٔ اصل آثار بپردازند.

پس از انتشار و استقبال علاقه‌مندان به سیرمطالعاتی آثار استاد مطهری و داوطلبان آزمون معارف اسلامی از مجموعهٔ ۸ جلدی خلاصه آثار، مقرر است تا مجموعهٔ پیشین به‌صورت تلخیص در قالب ۸۵ عنوان و ۱۱۶ جلد بازنویسی و منتشر شود.

سنت بازنویسی آثار علمی مهم، از دیرباز در تمدن اسلامی سابقه داشته که این‌کار با عناوین یا پیشوندهایی مانند تلخیص، خلاصه، ملخص، مختصر، مختار، منتخب، گلچین، گزیده و حتی مهذب و تهذیب و ... انجام می‌شده و خود استاد مطهری نیز مکرراً به مصادیقی از این امر اشاره کرده‌ است، از جمله: تلخیص‌ کتاب النفس‌ ارسطو توسط ابن رشد (مجموعه آثار، ج۱۳، ص ۱۴۹)؛ تلخیص‌ المحصّل‌ فخر رازی توسط خواجه نصیر (مجموعه آثار، ج۱۳، ص ۲۹۱)؛ تلخیص‌ الشّافی سید مرتضی توسط شیخ طوسی (مجموعه آثار، ج۱۷، ص ۵۴۸) تلخیص‌ و تهذیب سیره‌ ابن اسحق توسط ابن هشام (مجموعه آثار، ج۴، ص ۷۴۵)؛ بازنویسی کتب اربعه با حذف مکررات توسط ملامحسن فیض‌ کاشانی با عنوان «وافی» (مجموعه آثار، ج14، ص 416)؛ تهذیب‌ و اصلاح کتاب‌ اثولوجیا توسط ابویعقوب کندی (مجموعه آثار، ج۱۴، ص ۴۶۱)؛ تهذیب‌ کتاب وسائل الشیعه، با نام تهذیب الوسائل‌ توسط آیت‌الله بروجردی (مجموعه آثار، ج۲۰، ص ۱۵۴)؛‌ و ...

نکته‌ جالب این است که گاهی تلخیص یک اثر، توسط خود مؤلف آن اثر صورت می‌گیرد مانند تلخیص تفسیر روایی صافی که مرحوم فیض کاشانی آن را با ایجاز و گزیده‌گویی در کتابی با عنوان «الاصفی» خلاصه کرده است.

نکات مذکور از این جهت بیان شد که گاهی نسبت به ارزش علمی خلاصه‌ٔ آثار تردید می‌شود. اما سنت ممدوح تلخیص آثار در تمدن اسلامی حاکی از آن است که اساساً اصل اثر و خلاصه‌ٔ آن، کارکردهای متفاوت و ارزش خاص خود را دارند.

برای توضیح نکته‌ مذکور و به‌صورت تطبیقی درباره‌ٔ آثار استاد مطهری می‌توان چنین مثال زد که از یک‌سو تلخیص کتاب تألیفی مفصلی مانند «خدمات متقابل اسلام و ایران» با بیش از ۶۰۰ صفحه به خواننده کمک می‌کند خیلی راحت‌تر به رئوس و چکیده‌ٔ مطالب استاد مطهری در هر بخش دست یابد. از سوی دیگر تلخیص کتابی که مجموعه‌مقالات استاد مطهری در مجله‌ٔ «زن روز» بوده و به همان ترتیب در کتاب «نظام حقوق زن در اسلام» منتشر شده، به خواننده کمک می‌کند تا مطالب کتاب را هم به‌صورت گزیده و هم در قالب منسجم و ترتیب منطقی درک کند.

نکات پیش‌گفته درباره‌ٔ برخی آثار استاد مطهری اهمیت مضاعفی می‌یابد و آن اینکه بسیاری از این آثار، متن پیاده‌شده‌ٔ سخنرانی‌های استاد است و خود ایشان فرموده‌اند: آنچه به‌صورت سخنرانی ایراد می‌شود ـ لااقل سخنرانی‌های‌ من این‌چنین است ـ قابل چاپ‌شدن نیست، مگر اینکه از نو دستکاری شود. به‌علاوه وقتی که بنا است چاپ شود نمی‌توان به مطالبی که به‌صورت سخنرانی ادا شده قناعت کرد. (عدل الهی، مجموعه آثار، ج۱، ص ۴۰). به‌عنوان مثال استاد مطهری ذیل ۷ موضوع اصلی، ۲۶ سخنرانی مختلف در زمان‌های متفاوتی درباره‌ٔ امام حسین علیه‌السلام ایراد کرده که تمام آن‌ها در کتاب «حماسه‌ٔ حسینی» جمع و منتشر شده است. و یا حدود ۲۰ سخنرانی، مصاحبه، مقاله و یادداشت استاد مطهری در دو کتاب «پیرامون انقلاب اسلامی» و «پیرامون جمهوری اسلامی» و اخیراً در کتابی با عنوان «آینده‌ٔ انقلاب اسلامی» یک‌جا منتشر شده است. تلخیص چنین آثاری با هدف انعکاس رئوس و چکیده‌ٔ مطالب همراه با قالب منسجم و ترتیب منطقی محتوای کتاب صورت گرفته است.

خوشبختانه رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌اللّه خامنه‌ای نیز بر ارزش کار انجام شده صحه گذاشته و در دیدار اساتید طرح مطالعاتی و خلاصه‌کنندگان آثار شهید مطهری در دانشگاه امام صادق علیه‌السلام درباره‌ این خلاصه آثار فرمودند: «من کار را ذی‌قیمت می‌دانم. ... شما که این‌ها را تلخیص کرده‌اید و برنامه‌ریزی‌شده و شکل‌داده‌شده ارائه می‌دهید، خوب و باارزش است» (۱۴/۶/۱۳۷۹).

مجدداً تأکید می‌شود که اصل آثار استاد مطهری و خلاصهٔ آن‌ها، کارکردهای متفاوت و ارزش خاص خود را دارند. تلخیص این آثار هرگز جامعیت، جذابیت و لطف سخن استاد مطهری در آثار اصلی را ندارد و یقیناً مخاطبان را از مطالعه‌ آن‌ها بی‌نیاز نمی‌کند، اما می‌‌تواند هم برای کسانی که اصل آثار را مطالعه کرده‌اند در مقام مرور نکات مهم مفید باشد و هم مقدمه‌ای باشد که عده‌ای پس از مطالعه‌ٔ این خلاصه‌ها، تشویق شده و به مطالعه‌ٔ اصل آثار بپردازند.

رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۷۷ خطاب به اعضای کنگرهٔ بزرگداشت شهید مطهری فرمودند: «شما باید نظام فکری استاد مطهری را به‌صورتی فشرده، سنجیده، دقیق و جمع‌بندی‌شده در یک کتاب ترسیم کنید» (۱۳/۲/۱۳۷۷). از آنجا‌که در تلخیص کتب مهم استاد مطهری، فهرستی از نکات اصلی هر کتاب همراه با نمودار درختی از ساختار منطقی مباحث نیز افزوده شده، دیگر کارکرد مثبت این مجموعه آن است که در آینده می‌تواند دست‌مایه‌ای باشد برای ترسیم و تدوین نظام فکری استاد مطهری، ان‌شاءاللّه.

با عنایت به نکات بیان شده، امیدواریم تدوین خلاصهٔ آثار استاد مطهری گامی در راه ترویج آرای این متفکر بزرگ اسلامی و مورد رضایت خود ایشان و خدمتی به جامعهٔ دینی و علمی بوده باشد.

خلاصه کتاب آشنایی‌ با قرآن‌ (جلد پنجم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به افرادی که مایل هستند مطالعات کامل‌تر و دقیق‌تری دربارهٔ قرآن داشته باشند، پیشنهاد می‌شود.