کتاب اربعین حدیث

کتاب اربعین حدیث نوشتهٔ نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی به کوشش علی‌‌اکبر ضیایی در انتشارات بین المللی امین چاپ شده است.

بی‌تردید یکی از نام‌آورترین شاعران و عارفان قرن نهم هجری نورالدین عبدالرحمن جامی است که صیت و آوازه‌اش در همه اقطار فارسی‌زبان از خراسان تا هندوستان و افغانستان و آسیای صغیر انتشاریافته و نام او در صفحات زرین فرهنگ و ادب فارسی ثبت گشته است. شاید بتوان ادعا کرد که کتاب خمسة المتحیرین نوشته امیرنظام الدین علیشیر نوائی در شرح‌حال جامی قدیمی‌ترین و معتبرترین منبع برای شناخت احوال و آثار این شاعر نامی باشد. تذکره‌نویسان آن زمان چون دولتشاه سمرقندی و خوند میر صاحب حبیب السیر هر یک در آثار خود با احترام بسیار از جلالت قدر و علو مرتبت این عارف بزرگ سخن گفته‌اند.

بخشی از کتاب اربعین حدیث

ال يُؤمِنُ أحَدُکُم حتّى يُحِبَّ ألخیهِ مايُحِبُّ لِنَفْسِهِ.

هر کسی را لقب مکن مؤمن / گرچه از سعی جان و تن کاهد

تا نخواهد برادر خود را / آنچه از بهر خویشتن خواهد

 مَنْ أعْطى هللِ ومَنَعَ هللِ وأَحَبَّ هللِ و أبْغَضَ هللِ فَقَدْ اسْتَكَمَلَ إيمانَه.

هر که در حبّ وبغض ومنع وعطا / نبودش دل بغیر حق مایل

نقد ایمان خویش را یابد / بر محکّ قبول حق کامل

درباره نورالدین عبدالرحمن بن احمد جامی

نام کامل وی نورالدین ابو البرکات عبدالرحمن بن نظام‌الدین احمد بن شمس‌الدین محمد جامی است. در وصف مقام و منزلت وی در شعر و ادب فارسی گفته‌اند که او پس از حافظ از بزرگ‌ترین شعرای ایران‌زمین است. او در روز ۲۳ شعبان سال ۸۱۷ هجری زاده شد و تحصیلات مقدماتی جامی خود را در دوران کودکی در خرگرد جام گذراند. در نوجوانی همراه پدرش به هرات رفت و در آنجا اقامت گزید و به سرایش شعر میلی بسیار داشت و گاهی به «دشتی» و سپس به «جامی» تخلص یافت. علت انتخاب تخلص اخیر این بوده است که

نخست زادگاهش جام بوده و دوم آن که در سیره عملی به شیخ احمد جام معروف به ژنده پیل گرایش داشته است.

وی ادبیات فارسی و عربی را نزد پدرش احمد بن محمد دشتی آموخت و در مدرسه نظامیه هرات به تحصیل پرداخت و علوم متداول آن زمان را چون صرف و نحو، منطق، حکمت، فقه، اصول، حدیث، قرائت، و تفسیر نزد استادانی چون خواجه علی سمرقندی و محمد جاجرمی و دیگران فراگرفت.

در همین دوران بود که با صوفیانی بزرگ چون سعدالدین محمد کاشغری نقشبندی آشنا شد و به سلک مریدان وی درآمد و در این مسیر چندان تلاش نمود که پس از وفات مرشدش خلیفه طریقت نقشبندیه گردید. پس از آن که جامی در علم ظاهر و باطن مهارت کافی یافت به سمرقند رفت و با حمایت پادشاه تیموری الغ‌بیگ با ژرف‌نگری خویش توانست انظار بسیاری از دانشمندان عصر را به سمت خویش جلب نماید.

جامی پس از وفات سعدالدین کاشغری پیرو خواجه احرار شد و در این مدت سفری به مرو، سمرقند (۸۷۰ هجری)، فاراب، تاشکند (۸۸۴ هجری)، حجاز از راه خراسان، ری و همدان و کردستان و بغداد و کربلا و نجف و مدینه و مکه و دمشق و حلب و تبریز (۸۷۷ هجری) داشته و شاید هیچ سفری به‌اندازه سفر حج برای او سازنده نبوده و در طول این سیر مادی و سلوک معنوی با بسیاری از علمای جهان اسلام آشنا شده و بعداً توانسته است گزارشی از زندگینامه آنان را در آثار خود ثبت و ضبط نماید. مناعت نفس و تواضع او به‌گونه‌ای بود که شاهان و امیران همواره نسبت به او اظهار ارادت می‌کردند و خود را مرید وی می‌دانستند.

بسیاری از امیران، پادشاهان و سیاستمداران عصر جامی او را بسیار گرامی می‌داشتند و او نزد عوام نیز منزلت فراوان داشت و این شهرت نیک کمتر برای شاعری از شعرای پارسی‌گوی در چنین وسعتی وجود داشته و پادشاهان ایران و روم و مصر و حاکمان شام و آذربایجان و عراق و حجاز همگی او را ارج می‌نهادند.

او درّ گهربار خویش را در پای پادشاهان و مستبدان عصر خویش نریخت و همین عزت‌نفس و بی‌اعتنایی به دنیا نام وی را در تاریخ این سرزمین ماندگار نمود. چه بسیار از علمای اخلاق و شعرای صوفی مسلک در همان عصر بودند که با تظاهر به دین‌مداری و کوشش مداوم در ریاکاری و عوام‌فریبی در صدد نزدیک شدن به قدرت حاکم و انباشتن زروزیور دنیا بودند و هرگز نامی نیک از خود در وجدان بیدار مردم و تاریخ معنوی اسلام برجای نگذاشتند. اگرچه لباس ریاکاری دینی و تظاهر به اخلاق و دین در میان طبقه عوام همواره کارگر افتاده است، اما همین لباس در برابر بارش قطرات رحمت الهی بر مردم به‌قاعده لطف رنگ می‌بازد و مایه رسوائی ریاکاران می‌گردد.

جامی هم درصدد تهذیب سیاستمداران و امیران و فرمانروایان بود و با رفتار و کردار و گفتارهای پندآموز خود آنان را به رعایت اصول اخلاقی و دینی فرامی‌خواند و هم موعظه حسنه را بهترین وسیله دعوت به حق با زبان شعر و ادب می‌دانست و تغییر اصول اخلاقی جامعه به سمت آرمان‌های اسلامی را هدف خویش قرار داده بود. او به‌خوبی می‌دانست که همین فرهنگ عمومی اگر تهذیب نشود به‌عنوان ابزاری در دست زور مداران تاریخ قرار خواهد گرفت و خود مردم به دست خود اسباب فساد و تباهی و استبداد را فراهم می‌سازند. همان گونه که زور در جامعه سبب ایجاد روحیه ریاکاری و تظاهر و دغل‌بازی می‌گردد صدمات جبران‌ناپذیری نیز به فرهنگ عمومی وارد می‌شود و جامعه با کمک مردم متعصب از بن و ریشه اساس فرهنگ دینی را نشانه می‌گیرند و اصول بنیادین دین همچون اخلاص در نیت و عمل و راست گوئی و عدم تملق و چاپلوسی نزد زورمندان از جامعه رخت برمی‌بندد. به همین علت جامی راهی دیگر را برگزیده بود و بی وقفه با سخنان پندآمیز خود به شعر و نثر و با الهام از سخنان پیامبر اکرم (ص) و بزرگان دینی به تهذیب نفس خویش و هدایت مردم می پرداخت.

جامی در تاریخ ۱۷ محرم ۸۹۸ هجری در سن ۸۱ سالگی در شهر هرات درگذشت و در شمال غربی شهر هرات مدفون گردید.

کتاب اربعین حدیث را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به آثار کهن ایرانی پیشنهاد می‌شود.