بریده‌هایی از کتاب ورشو 1920

اگر شارل مارتل در این نبرد پیروز نشده بود امروزه در مدارس آکسفورد «تفسیر قرآن تدریس می‌شد»

شاید ادعایی شگفت باشد اگر بگوییم در فاصلهٔ پایان جنگ اول جهانی در ۱۹۱۸ و شروع جنگ دوم در ۱۹۳۹، در اروپا نبردی رخ داد که اهمیت و تأثیرش کم‌تر از نبردهای ماراتون و واترلو نبود. ولی وقایعی که در اوت ۱۹۲۰ در آستانهٔ دروازه‌های ورشو رخ داد، به‌رغم تمام جوانب شگفت و سرنوشت‌سازی که داشت، به دست فراموشی سپرده شد.

از این مرحله به بعد بود که حمایت متفقین از نیروهای سفید ماهیت مداخلهٔ نظامی در یک جنگ داخلی را به خود گرفت. این کمک‌ها و مداخلاتْ لنین و دیگر سران بلشویک را در این باور خود راسخ‌تر ساخت که دولت‌های سراسر جهان برضد آن‌ها صف‌آرایی کرده‌اند و تنها امید آن‌ها برای بقای درازمدتشان سرنگونی نظام حاکم بر جهان است.

کارل مارکس تحقق کمونیسم را تنها در جوامع پیشرفتهٔ سرمایه‌داری متصور دانسته بود. پیروزی آن در اقتصاد عقب‌ماندهٔ زراعی روسیه پدیده‌ای ناقص‌الخلقه بود و لنین و رفقایش بهترین راه تضمین بقای آن را صدور انقلاب به آلمان می‌دانستند.

ایران نیز در یک دورهٔ پرمخاطره از تاریخ معاصر خود، درحالی‌که در شمال با خطر تجدیدحیات امپراتوری توسعه‌طلب روسیه ــ به یک شکل جدید سرخ ــ روبه‌رو بود و از نقطه‌نظر داخلی نیز با یک به‌هم‌ریختگی اساسی دست وپنجه نرم می‌کرد، به امید بهره‌مندشدن از حمایت بریتانیا تن به قرارداد ۱۹۱۹ سپرد؛ ولی دولت بریتانیا نه‌فقط به پاره‌ای از تعهدات خود عمل نکرد ـ از جمله همراهی با تلاش‌های ایران برای اصلاح خطوط مرزی کشور ــ بلکه به وقت خطر، هنگامی که بلشویک‌ها سرحدات شمالی ایران را مورد تعرض قرار دادند، نیز ما را به حال خود رها کرد.

کارل مارکس تحقق کمونیسم را تنها در جوامع پیشرفتهٔ سرمایه‌داری متصور دانسته بود.