بریده‌هایی از کتاب یادداشت های بغداد

تنهایی آدمی در جنگ، در موقعیت‌هایی که از توان خودش خارج است و در مصایبی که کنترلی بر آن‌ها ندارد، فراتر از تنهاییِ آدم در زندگی عادی است.

در شش ماه آخرِ پیش از جنگ، روزها همه شبیه هم بودند؛ فشرده بین شب‌ها. با شروع جنگ، روزها و شب‌ها تبدیل به یک روز طولانی شدند.

لمیعه رفته ناخن‌آرایی کرده و موهایش را هم درست کرده. گفته اگر قرار است بمیرد می‌خواهد موقع مرگ مرتب باشد.

باورِ این‌که یک وقتی دوباره برق خواهیم داشت و هر وقت بخواهیم می‌توانیم چراغ را روشن و خاموش کنیم سخت است. چه‌قدر آدم قدر چیزهایی را که دارد نمی‌داند.

قرن‌هاست که عراقی‌ها محتکر بوده‌اند. یک عادت ملی است. چون کسی نمی‌داند دوباره کِی آن جنس در بازار موجود خواهد بود، پس وقتی آن را می‌بیند می‌خرد،‌ آن هم به تعداد بالا.

تنهایی آدمی در جنگ، در موقعیت‌هایی که از توان خودش خارج است و در مصایبی که کنترلی بر آن‌ها ندارد، فراتر از تنهاییِ آدم در زندگی عادی است. و تنهاییِ جمعی در ابعاد بزرگ‌تر و بین‌المللی‌تر به هنگام جنگ بزرگ‌تر جلوه می‌کند. اما دردناک‌تر از تحمل این‌همه رنج این است که ببینی دنیا کوچک‌ترین اهمیتی هم به رنجی که می‌بری نمی‌دهد.

آدم بیرون از وطنش عددی نیست. نیاز به یادآوریِ صحنه‌های مشخص، بوها و فضاهای گذشته همیشه با آدم است، اما این چیزهای خاص دیگر وجود ندارند. آدم خودش را از آن‌ها تبعید کرده، اما همچنان برمی‌گردد و به گذشته نگاه می‌کند.

یک مشت لبنانی، اردنی، فلسطینی و عراقی بودیم که هر کدام‌مان دنبال یک تکه کاغذ بودیم؛ این‌همه تلاش برای گرفتن مجوز زندگی

مهستی می‌گوید آینده از آنِ بچه‌های نسل جدید است، نسلی که وجدان زیست‌محیطی دارد. پرسیدم: «فکر می‌کنی این‌ها فاسد نمی‌شوند؟ مردم وقتی به قدرت برسند فاسد می‌شوند.» جواب داد: «به‌هرحال، حداقل چندتا چیزِ خوب از صافی‌شان رد می‌شود، آن‌قدر که آدم بتواند امید داشته باشد.»

چرا این‌ها یک جا را بارهاوبارها بمباران می‌کنند؟ هر کدام از این موشک‌های لعنتی یک‌چهارمِ میلیون دلار یا بیش‌تر قیمت دارند. به جای سیر کردن گرسنگان عالم، میلیون‌ها دلار صرف ساختن اسلحه‌های مخرب پیچیده‌تر می‌شود. کشتنْ نظم نوین جهانی است. مؤید و دانی به دیدنم آمدند. محوطه‌های باستانی را هم زده‌اند. چندتا از طاق‌های الحضر افتاده، تیسفون ترک‌های جدیدی برداشته و درهای مستنصریه بر اثر انفجار باز شده‌اند. ترکش‌ها و تکه‌پاره‌هایی که پخش شده در هوا و متعلق به بمباران تلفن‌خانهٔ آن طرف خیابان بود به موزه هم آسیب زده. مؤید نگران وضعیت محوطه‌های دیگر است، اما بنزین ندارد که برود و بررسی‌شان کند. در این کشور از کجا باید شروع کرد؟ او به‌ویژه نگران منارهٔ سامراست

مِی می‌گوید همه‌اش مسئلهٔ هویت است. آدم، وقتی در وطن است، لازم نیست خودش را مدام اثبات کند.

متخصصان زنان‌وزایمان دستکش‌های یک‌بارمصرف‌شان را چندبار استفاده می‌کنند و فقط در دتول خیس‌شان می‌کنند. سُرنگ‌ها هم همین‌طور. داروهای بی‌هوشی‌ای که استفاده می‌شود هدیهٔ کشورهای مختلف است و مارک‌های متفاوتی دارد، و هیچ‌کس نمی‌داند قدرت هر کدام چه‌قدر است و چه مقدار لازم است که به بیمار بدهند ــ یک خانمی، بعد از سزارین، پانزده ساعت طول کشیده به هوش بیاید

پرسیدم: «چند درصدشان زن هستند؟ آیا تعدادشان از مردها بیش‌تر است؟» گفت: «خیلی بیش‌تر. در این وضعیتی که هیچ‌چیزی وجود ندارد، تمام مسئولیت ادارهٔ خانه و بچه‌ها روی دوش زن‌هاست، درحالی‌که مردها یا غیب‌شان می‌زند یا می‌گیرند تو خانه می‌خوابند.»

در باب تحریم: مرغ‌ها را با نان کپک‌زده تغذیه می‌کنند؛ یک جور آنتی‌بیوتیک طبیعی است، چون دیگر آنتی‌بیوتیکی باقی نمانده که به‌شان بدهند. شاید این همان روشی است که سگ‌ها از خودشان محافظت می‌کنند. فاسدترین چیزها را می‌خورند ــ همه مُرده و کپک‌زده.

انگار مدام در جست‌وجوی هویت خودم بوده‌ام، از طریق اجازهٔ اقامت، ویزاها، یا با تلاشی دائم برای اثبات این‌که من یک آدم معمولی پای‌بند قانونم.

تاکنون بیست و هفت‌هزار حملهٔ هوایی به ما شده. آیا دنیا دیوانه است؟ یعنی نمی‌فهمند دارند چه می‌کنند؟ به نظر من بوش جنایت‌کار است. این کشور کاملاً ویران شده. چه کسی به امریکایی‌ها مجوز داده که هر وقت دل‌شان خواست ما را بمباران کنند؟ می‌توانم درک کنم که چرا کویت دارد این کار را با ما می‌کند، اما بقیهٔ دنیا را نه. چرا این‌قدر از ما متنفرند؟

درست است که قلب ضعیفی داشت و دیروز نُه طبقه را بالا دوید که خرابی ساختمان‌مان را بررسی کند، اما در واقع از غصه مُرد. نمی‌فهمید چرا دنیا می‌خواهد ما را ویران کند، مردم ما را، شهرمان را و همهٔ آن‌چه را در پنجاه سال اخیر ساخته‌ایم. دیروز همه‌اش از مامان می‌پرسید: «چرا با ما این کار را می‌کنند؟»

فهمیده‌ام که اخبار رادیو اتریش خیلی هم‌دلانه است، حقیقتاً در نظر می‌گیرد که این‌جا مردم دارند زندگی می‌کنند.

من می‌توانم بفهمم که کویتی‌ها از ما متنفر باشند، ولی ما چه بدی‌ای به تو کرده‌ایم جرج بوش، که این‌قدر از ما متنفری؟ صدایت پُر از کینه است. آیا برای این است که جلوِ امریکا ایستادیم و نه گفتیم؟

بوش می‌گوید ما برای صلح می‌جنگیم. چه مزخرفی! چه صلح ویرانگری است! برای یک نظم نوین جهانی دیگر؟ من به این می‌گویم بی‌نظمی.

دوباره شروع کرده‌اند به زدن پل‌ها. ظاهراً پل جمهوریت درحال‌حاضر سه تکه شده. صنایع بی‌شمار، کارخانه‌های منسوجات، آسیاب‌های آرد و کارخانه‌های سیمان را دارند می‌زنند. منظورشان چیست که می‌گویند فقط اهداف نظامی را می‌زنند؟ این‌ها سازه‌های نظامی نیستند. همین‌طور وقتی می‌گویند که ما هرگز هدف‌مان را اشتباه نمی‌زنیم... چه کسی ما را از دست این گردن‌کلفت‌ها نجات می‌دهد؟ شاید می‌خواهند ما را نابود کنند تا برای مردم‌شان شغل‌های بیش‌تری تولید کنند! بازسازی و تسلیحات تازهٔ نظامی می‌تواند تا سال‌ها، از نظر اقتصادی، سر پا نگه‌شان دارد.

خیلی مقتدرانه به‌اش گفتم جنگ نمی‌شود. گفت: «کاش می‌توانستم حرفت را باور کنم.» نمی‌دانم چرا آن‌قدر مطمئن بودم که جنگی در کار نخواهد بود. خوش‌بینی‌ام سبب شده بود دوستان و خانواده‌ام، برای اطمینان‌خاطر، تا روز آخر به من زنگ بزنند. خیلی ساده است، شاید باورم نمی‌شد که رهبران در این دوره‌وزمانه آن‌قدر بچگانه یا صرفاً احمقانه فکر کنند جنگ می‌تواند مشکلی را حل کند. غرایز تخریب‌کنندهٔ بشر و برنامهٔ نیروهایی را که علیه ما متحد شده بودند دست‌کم گرفته بودم.

من می‌خواهم هر جایی که مُردم همان جا دفن شوم. موقتاً از غرب، به علت این‌که وادارمان می‌کند بیش‌تر از چیزی که تا حالا کشیده‌ایم رنج ببریم، بدم می‌آید و برای همین خودم و سفرهایم را محدود به شرق خواهم کرد. نه که حالا غرب دارد خودش را برایم می‌کُشد. یک جور تحریمِ خودتحمیل است، یک ژست کوچک.

خوشحالم که معلوم شد بمب‌گذاری اوکلاهما کارِ خود امریکایی‌هاست،‌ گرچه بی‌بی‌سی مرتب دارد می‌گوید شبیه بمب‌گذاری نیویورک بوده. دست برنمی‌دارند، نه؟ اگر هم نتوانند تمام‌وکمال بیندازند گردنِ ما، همیشه در هر کار بد یا شری، پای یک عرب یا مسلمان را وسط می‌کشند.

قیمت دلار مدام بالاوپایین می‌شود و به تبعش قیمت شکر، برنج و چی و چی هم بالاوپایین می‌رود. لابد مردم یک‌شبه کلی پول

‫به دست می‌آورند و از دست می‌دهند. طفلک وفا می‌گوید شش‌تا دندانش را می‌خواهد بکِشد، چون عصب‌کشی می‌خواهند و هر کدام سه‌هزار دلار خرج برمی‌دارد. دندان کشیدن ارزان‌تر است. صورتش مثل گچ سفید شده و دائم درد دارد. فکرش را بکن، یک زمانی بیمهٔ خدمات درمانی رایگان ملی داشتیم.

سازمان ملل تحریم‌ها را آن‌قدر ادامه می‌دهد که همهٔ عراقی‌ها بمیرند. آن‌ها همیشه ماجراهای جدیدی پیدا می‌کنند و می‌اندازند گردن ما. حالا هم این‌همه مواد هسته‌ای توی انبار گمرک نیویورک ــ موادی که از اوکراین دزدیده شده وارد امریکا شده، از جلوِ چشمان

مأموران گمرک امریکا رد شده، و مأموران عراقی هم آن‌ها را خریده‌اند که کشور بتواند به کار روی بمب‌های هسته‌ای‌اش ادامه دهد. آخر چه‌قدر یک ماجرا می‌تواند باورنکردنی باشد؟ تازه همهٔ این‌ها هم تحت بازرسیِ دو ماه یک‌بار کمیسیون سازمان ملل، برای بررسی توان نظامی ما. ظاهراً درست زیر دماغ‌شان داریم بمب می‌سازیم. یا ما خیلی نابغه‌ایم یا این کمیسیون سازمان ملل را یک مشت ابله تشکیل داده‌اند. کل ماجرا مسخره‌بازی است.

ویرانگر را به مزرعهٔ سمیرا بردیم. در فضای باز، خیلی خوشحال، روی زمین نشست. سمیرا گفت هر وقت احتیاج به رنگ داشت رنگش می‌کند و من گفتم که باز هم به‌اش چیزهایی اضافه می‌کنم. وقتی به سُها گفتم، گفت: «می‌دانی کجا برده‌ایش؟ درست کنار نیروگاه هسته‌ای که سال‌ها پیش اسراییل بمبارانش کرد.»

صرب‌ها همان چیزی را می‌گویند که ما می‌گوییم: چرا به مردم آسیب می‌زنید؟ و امریکا می‌گوید ما علیه مردم عراق یا صرب‌ها نیستیم، بلکه مخالف صدام و میلوشِویچ۷۶ هستیم. اما این مردمِ معمولی‌اند که رنج می‌برند و جایی برای پناه گرفتن ندارند. این زیرساخت‌ها هستند ــ ذات و اساس هر کشور ــ که هربار ویران می‌شوند.