بریده‌هایی از کتاب آسیاب کنار فلوس

تعصب خوراک طبیعی آن طبایعی است که نمی‌توانند از آن دانش پیچیده و پاره پاره و شبهه‌برانگیزی که «حقیقت»اش می‌خوانیم مایه‌ای بیندوزند و از آن تغذیه کنند. کافی است تعصبی به ارث برسد، در هوا شناور شود، دستخوش شایعه شود، و مشهود گردد، هر طور هم که آمده باشد این اذهان جایگاهی به او می‌دهند، زیرا چیزی است که می‌توان با صراحت و شجاعت اظهارش کرد، چیزی است که جای خالی اندیشه‌های زیبا را پر می‌کند، چیزی است که می‌توان با قوت و نفاذ یک حق طبیعی بر دیگران اعمالش کرد ـ در عین حال که چوبدست است چماق هم هست. هر تعصبی که این منظورها را برآورد بی‌نیاز از اثبات است.

زن نباید اینقد بافهم باشد؛ خیال می‌کنم فهم زیاد برای زن دردسر ایجاد می‌کند.

آدم نباید به ظاهر قضاوت کند... این دنیا دنیای گیج‌کننده‌ای است.

همه چیز طوری پیچ خورده و قرقاطی شده که آدم هر قدر سرراست‌تر باشد بیشتر گیج می‌شود.

از اینها گذشته، آدمی که مایه محبت بشری در سرشت او است به زحمت می‌تواند از انجام عملی حاکی از خوش خلقی روی گردان شود و آدم نمی‌تواند این نیک سرشتی را از هر حیث و در تمام جهات و جوانب رعایت کند.

آیا زندگیش همیشه باید این‌طور باشد؟ همیشه کشمکش درونی تازه‌ای برای او به ارمغان بیاورد؟

خیلی زود درمی‌یابیم که چشم‌انداز مرگ هم می‌تواند کاملا تحمل‌ناپذیر و حتی آرامبخش باشد، اگر آدم بداند که ملافه‌ای که روی او می‌اندازند تا در تابوت او را به معرض تماشای اقوام بگذارند اتو کشیده و تمیز و پاکیزه است و اموال آدم بین خواهرزاده‌ها و برادرزاده‌های خوشرفتار بخش خواهد شد.

سرنوشت فرد را تنها خلق و خو و سرشت و مزاج او معین نمی‌کند، این نکته را نویسنده در ضمن تفسیر وقایع داستان توضیح می‌دهد: بیشتر جریان بستگی به وقایعی دارد که در جهان «شانس و تصادف» وقایع پیش‌بینی نشده از برای شخص روی می‌دهند، یعنی جهانی که جامعه نماینده آن است

بسی، عیب کار تو اینه، که اگر پاره چوبی سر راهت ببینی فکر می‌کنی که نمی‌توانی از روش ردشی، مثلا نمی‌خواهی که من یک ارابه ران درست و حسابی را استخدام کنم، چرا که خال به صورتشه!

ملافه‌های تختخواب خوبه را درآورده‌ام، و کزیا اونا را جلو بخاری رو بند انداخته. البته بهترین ملافه‌هامان نیستن، ولی خوب، برای خوابیدن خوبن، حالا هر کس که می‌خواد باشه، برای این‌که ملافه‌های هلندی را گذاشته‌ام که وقتی مردیم خودمان را توشان بپیچین، اگر نه می‌خواستمشان چه کار؟ و آقای تالیور، اگر همین فردا بمیری پاک و پاکیزه، اتو کشیده حاضر و آماده‌ن، و بوی عطر گل سنبل میدن، و آدم حظ می‌کنه که او را تو یه همچی ملافه‌هایی بپیچن... و تو گوشه سمت چپی اشکاف بزرگه هستن ـ اون پشت‌ها: دلم نمی‌خواد غیر از خودم چشم کسی بهشون بیفته.

چنانکه خود اغلب می‌گفت این دنیا دنیای گیج کننده‌ای بود و آدم اگر ارابه‌اش را به سرعت می‌راند ممکن بود به پیچ خطرناکی بربخورد.

اگر بگوئی نظری نداری که اظهار کنی و اگر بخواهی نظری اظهار کنی منتهای ابلهی است که آن را به لحنی حاکی از کمال اعتقاد و مبتنی بر اطلاع موثق اظهار نکنی. همین که عقیده‌ای را بیان کردی دیگر مال خود شما است، و طبعآ به آن علاقه‌مند می‌شوی.

اگر به واسطه تابش خورشید و سبزه سالیان دوری نبود که هنوز در وجودمان به حیات خود ادامه می‌دهند و ادراک ما را به مایه عشق می‌برند، تابش امروز خورشید بر سبزه‌های شاداب چیزی به جز ادراک ضعیف جانهایی خسته نمی‌بود.

این گل‌های آشنا، این نغمه‌های آشنای پرندگان، این آسمان تار و روشن، این مزارع شیار خورده و سبزه گرفته، که هر یک با خارهای خود شخصیتی جداگانه یافته... آری، این چیزها زبان مادری وهم و خیال ما است، زبانی که گران بار از یادهای ظریف و درهم بافته ساعات گذرای ایام کودکی است که پس پشت نهاده‌ایم.

در این خانواده سنت و راه و رسم خاصی برای حسن اداره امور خانواده، و رفتار و سلوک اجتماعی بود و تنها مورد ناراحت‌کننده‌ای که این برتری را ملازمه می‌کرد ناتوانی به قبول و تأئید چاشنی‌ها یا رفتار خانواده‌هایی بود که سنت و راه و رسم خانواده دادسن در آن‌ها جاری نبود.

او فقط می‌خواست که دیگران او را دختر کوچولوی باهوشی بدانند و مدام توی کوکش نباشند و از او ایراد نگیرند.

وی همیشه با تأثر از احساسات آنی، نسنجیده دست به عمل می‌زد و پس از این کار که انجام می‌گرفت نه تنها عواقب عمل بلکه با قوه پندار فعال خود تمام تفضیلات و جزئیات واقعه را در وجه مبالغه‌آمیز آن، در صورتی‌که همین کار انجام نگرفته بود، می‌دید.

«آه، بچه جان، به زودی با ناراحتی‌ها و گرفتاری‌های حقیقی زندگی آشنا می‌شوی!» و این تسلایی است که تقریبآ همه ما در ایام کودکی دریافت داشته‌ایم و در بزرگی برای کودکان دیگر تکرار کرده‌ایم.

ماگی هرگز هیچ یک از این لحظاتی را که پدر «جانب او را می‌گرفت» از یاد نبرد. این لحظات را در قلبش محفوظ نگه داشت، و سال‌ها بعد مواقعی که مردم می‌گفتند که پدرش به بچه‌هایش ستم کرده است، به این لحظات می‌اندیشید.

البته می‌دانم که در این روزگاری که جریان آموزش رو به پیشرفت است باور داشتن به این‌همه جهل و بی‌خبری برای خیلی‌ها دشوار است؛ اما کافی است لحظه‌ای به نتایجی که یک استعداد درخشان، تحت شرایط و مقتضیات مساعد، ببار می‌آورد بیندیشید.

چون که ملک از دست و پول از کیسه رفت بهتر از دانش نباشد هیچ چیز

همه ما آماده‌ایم که عقیده‌ای را که دیگران درباره‌مان دارند باور بداریم

دوران کودکی، عاری از حس دریافت پیش از وقوع حوادث ناگوار است، اما از طرف دیگر از خاطره تسلاآمیز غم‌هایی هم که پس پشت گذاشته بی‌بهره است.

این محدودیت از زمانی وضع شده بود که تام را دیده بودند که دنبال طاووس کرده بود. تام با این تصور که ترساندن طاووس موجب خواهد شد پرهایش بریزد دست به این کار زده بود.

در سنت اوگز «توجه به احوال عامه» وجهه چندانی نداشت و کسانی را که به مسائل سیاسی می‌پرداختند مردمی مشکوک و خطرناک می‌دانستند، اینها معمولا کسانی بودند که کار چندانی، یا اصولا کاری نداشتند تا به آن برسند، یا اگر داشتند به احتمال زیاد به افلاس می‌کشید.

او پسربچه‌ای بود که همین که تأثری را دریافت می‌داشت سخت به آن می‌چسبیده، درست مثل همه کسانی که در آن‌ها احساس بر اندیشه و ادراک غلبه داری، تأثر از شیئی خارجی به همان صورت اولیه در او می‌ماند.

مشکلی که این آقایان باید حل می‌کردند این بود که نسبت بین نیازها و درآمدشان را از نو تنظیم کنند و چون نیاز را نمی‌توان به سهولت سرکوب کرد ساده‌ترین راه این بود که این درآمد را به هر تقدیر تأمین کنند.

شایستگی و لیاقت وظایف عالی‌ای را که بر عهده گرفته بود نداشت. اما خوب، آقایان ناشایسته و نالایق هم باید زندگی کنند و این کار هم البته بدون پول مقدور نیست و مشکل بتوان گفت که اگر سروکاری با آموزش و پرورش و حکومت نمی‌داشتند می‌توانستند به طرزی آبرومندانه زندگی کنند.

اگر همین مرد آرام و اشتی جویی نبودند که دوست دارند در خانه‌های خود خویشتن را نظامی بپندارند، شک است در این‌که می‌توانستیم ارتشی داشته باشیم. جنگ هم مثل نمایش‌های تئاتری بی‌هوا خواه احتمالا علت وجودی خود را از دست می‌دهد.

صبحی تار و سرد و مه‌آلود بود، و احتمال بارندگی می‌رفت، یکی از آن صبح‌هایی که حتی مردمان شاد و خوشبخت در امیدهایشان پناه می‌جویند