بریده‌هایی از کتاب زندگی در باتلاق فریب

وقتی موش‌های آزمایشگاهی مبتلا به تومور سرطانی در معرض شوک‌های گریزناپذیر قرار گرفتند، سرعت رشد تومور در آن‌ها افزایش یافت. اما با رد کردن شوک وارد شده، هیچ تغییری در سرعت رشد تومور مشاهده نشد. احتمال دارد که اندورفین‌ها علت اصلی این امر باشند: وقتی در مورد موش‌های مبتلا به تومور، از ترکیبات خنثی‌ساز مواد افیونی مانند نالترگزون استفاده شد، سرعت رشد تومور در آن‌ها کاهش و طول عمرشان افزایش یافت. این مورد آزمایشی حکایت از آن دارد که ترکیبات افیونی، در عین حال که باعث تسکین درد و کاهش سرعت پیشرفت آن می‌شوند، در روند بهبود و بازیابی سلامت، اختلال بازدارنده ایجاد می‌کنند.

در نقطه‌ای میان این دو قطب – یعنی زیستن براساس دروغ هایی عظیم و نجات بخش و نیز حقایقی ساده و گاه دردناک – حد میان و توازن ظریفی وجود دارد، مسیری که به سلامت عقل و بقا منتهی می‌شود. پایان

عامهٔ مردم نیز برای موفقیت ارزش قائل‌اند و آن را تحسین می‌کنند. اما، نه در مورد شکست، که همین، شکل دیگری از سوگیری خودمحورانه محسوب می‌شود. نوع زبان و لحن بیان گواهی بر این سوگیری است: پس از آن‌که تیم فوتبال دانشگاه، بازی را باخت، دانشجویان طرفدار این تیم گفتند: «آن‌ها باختند!»؛ اما در بازی دیگری که تیمشان موفق شد، همین دانشجویان گفتند: «ما بردیم!» یا راننده‌ای که ماجرای تصادف را برای شرکت بیمه این‌گونه توصیف می‌کند: «دیرک چوبی تلفن داشت به طرفم می‌آمد. داشتم سعی می‌کردم از سر راهش کنار بروم که ناگهان محکم کوبید به جلوی ماشینم!»

تفکر گروه‌محور همانند خانوادهٔ خوشبخت، وصلهٔ ذاتی خطرناکی در ساختار گروه‌های سازمان‌گراست. موفقیت یا شکست کاری یک کارمند تا حد شایان توجهی به قضاوت و ارزیابی مقام مافوق او بستگی دارد. این وضعیت باعث می‌شود که کارمند پایین‌دست از حمایت کارمندان بالادست و مقام مافوقش، احساس رضایت وافری کند و هر گونه ابزار و ترفندی را که تفکر گروه‌محور در اختیار و دسترس او قرار می‌دهد به کار گیرد. گرایش ساختارمحور دیگری به سمت تفکر گروه‌محور وجود دارد که از فرهنگ غالب در محیط‌های کاری سرچشمه می‌گیرد و در آن افرادی که هر روز در کنار هم تعامل کاری تنگاتنگی دارند، دارودستهٔ درهم تنیده‌ای تشکیل می‌دهند.

حسن تعبیری که در بیان رویدادها به کار گرفته می‌شود، ابزاری برای پنهان کردن حقایقی است که اتفاق می‌افتند. ولگرد «شریف و بانزاکت»، «مشاجرهٔ زناشویی و یا «آدم به‌شدت منضبط» می‌توانند تعابیری خوشایند از «اخلاق نادرست»، «رفتارهای خشونت‌آمیز زناشویی» و یا «سوءِ رفتار با کودکان» باشند. تعابیری چون «حادثهٔ جزیی» برای توجیه کبودی‌ها و شکستگی‌های استخوان در کودکان و رفتارهای سوء و خشونت‌بار علیه زنان مورد قبول عامهٔ مردم‌اند. ابتلا به «آنفلوآنزا» می‌تواند بهانه‌ی‌خوبی برای رفتاری ناهنجار در حضور دیگران باشد.»

تحریک منطقهٔ خاصی از مغز موش به او این امکان را می‌دهد که حتی بدون استفاده از داروهای بیهوشی یا بی‌حس‌کنندهٔ موضعی در طول عمل جراحی شکم، بتواند آرام بماند. حساسیت نداشتن به درد و یا تسکین درد، به همان اندازهٔ توانایی ادراک درد، جزء امتیازات این ساختار است. داروشناسان مدت‌ها گمان می‌کردند که ناقلی عصبی با توانایی تسکین درد در دستگاه اعصاب وجود دارد. اما طولی نکشید که در اواخر دههٔ ۱۹۷۰، سالومون اشنایدر در مرکز تحقیقاتی جانزهاپکینز (همچون دیگر محققانی که به‌طور مستقل در زمینهٔ مغز مطالعه می‌کنند) نشان داد که محدوده‌ای از مغز که با عملکرد مرفین مرتبط است از سلول‌هایی تشکیل شده است که گیرنده‌های داخل آن‌ها به طرز خاصی با شکل و ساختمان مولکول‌های افیونی هماهنگ هستند؛ درست مثل قفل و کلید.

نشان می‌دهد که نقص در توجه در خصوص بیماران اسکیزوفرنی و آستانهٔ بالای تحمل آن‌ها نسبت به درد، هر دو ناشی از نوعی اختلال در نظم اندورفین است. شواهد بسیاری حاکی از نارسایی در نظام ترشح اندورفین در بیماران اسکیزوفرنی است. برای مثال، در یکی از این مطالعات، گروهی از بیماران اسکیزوفرنی هفده سالهٔ بستری شده با گروه متعادل دیگری که از نظر سن و جنسیت با آن‌ها مطابقت داشتند، مقایسه شدند. هر دو گروه (بیمار و متعادل) در روند آزمایشی یکسانی، از نظر واکنش نسبت به درد سنجیده شدند. محققان طی این آزمایش، با دقت تمام، شوک‌های الکتریکی منظمی را به نقطهٔ خاصی از ناحیهٔ زیر بغل این افراد وارد آوردند. دامنهٔ شوک‌های الکتریکی بین سوزش‌های خفیف تا شوک‌هایی که برای اکثر مردم درد شدیدی به‌دنبال داشت، متغیر بودند.

اگرچه موضوع مکانیک ذهن مدت‌ها موضوع مورد بحث محافل روان‌شناسی بوده است، اما این زیگموند فروید بود که با ارائهٔ دیدگاه جدید خود دربارهٔ مکانیک ذهن توانست دراین رقابت، پیشگام باشد. در سال ۱۹۰۰، فروید در فصل هفتم کتاب تعبیر خواب الگویی ارائه کرد که در آن نحوهٔ عملکرد ذهن در برخورد با داده‌های دریافتی به شکلی مبسوط و جامع بررسی شده بود. الگویی که فروید ارائه داد، از این نظر شاخص و درخور اعتناست که در پیش‌بینی آنچه طی حدود هفتاد و پنج سال، به بهترین فهم و استنباط ما از فرایندهای ذهنی مبدل شده، موفق عمل کرده است. فرایندهایی که ذهن به واسطهٔ آن‌ها به دریافت، استفاده و ذخیرهٔ داده‌های دریافتی می‌پردازد و این فرایندها، مستعد سوگیری و تأثیرپذیری توسط توازن بین اضطراب و توجه هستند.

ما نیازی نداریم از قبل تصمیم بگیریم که کدام کلید را برای حروف‌چینی بفشاریم، برای قدم بعدی، پای‌مان را کجا بگذاریم، برای چرخاندن دستگیرهٔ در، چقدر فشار بیاوریم و یا هنگام صحبت کردن، کلمهٔ بعدی‌مان چه باشد. ضمیر ناخودآگاه تمام آن‌ها را در کنترل دارد. این بخش از ذهن، بار تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مهم‌تر را از دوش بخش آگاه ذهن (ضمیر خودآگاه) برمی‌دارد: «چه» باید نوشت، «کجا» باید رفت، «کدام» در را باید باز کرد، «چه» تفاوت ظریفی را باید درک کرد. هر چیزی که ذهن خودآگاه تصمیم می‌گیرد و قصد انجام دادن آن را می‌کند، ضمیر ناخودآگاه اجرا می‌کند، در عین حال ضمیر ناخودآگاه، تصمیمات و اهداف خود را نیز عملی می‌کند.

ژان پیاژه، روان‌شناس پیشگام در زمینهٔ رشد هوشی - شناختی، نحوهٔ تغییر و تحول طرح‌واره‌ها را همراه با رشد کودک مطالعه کرد. پیاژه متوجه شد که رشد شناختی، حالت فزاینده دارد، یعنی درک و فهم بر اساس یادگیری‌های قبلی توسعه می‌یابد. ما از طریق طرح‌واره‌هایی که در طول مسیر زندگی کسب کرده‌ایم، به کسی که اکنون هستیم تبدیل شده‌ایم و آنچه را که اکنون می‌دانیم فرا گرفته‌ایم. طرح‌واره‌ها به مرور زمان به‌دست می‌آیند و شکل می‌گیرند؛ طرح‌واره‌ای که در لحظه‌ای خاص از زندگی داریم، محصول نهایی تاریخچه‌ای خاص از زندگی شخصی ماست.

مناسب‌ترین موارد برای واپس‌زنی شامل تمایلات غیرمقبول جنسی (از جمله تمایل برای برقراری رابطهٔ جنسی با والدین)، تمایلات تهاجمی و ستیزه‌جویانه (ماند تمایلات مرتبط با قتل پدر، مادر، خواهر یا برادر)، افکار و تخیلات شرم آور و احساسات وحشتناک و تحمل‌ناپذیر و بخصوص خاطرات اضطراب‌آور و آزاردهنده هستند. البته علایم واپس‌زنی در برگیرندهٔ این تناقض است که چنانچه چنین مواردی را سرکوب کنیم و واپس زنیم، هیچ اثر و نشانه‌ای از این‌که چنین کاری را انجام داده باشیم، به جا نمی‌ماند. به نظر می‌رسد که به ظاهر این افکار و احساسات از بین رفته‌اند.

همان‌طور که یک قاب عکس نامناسب، وصلهٔ ناجوری برای تصویر می‌شود و آن را به زشتی و تباهی می‌کشد، یک توجه منحرف نیز تجربه را تحت‌تأثیر مخرب خود قرار می‌دهد و از اقدام مناسب فرد ممانعت می‌کند.