نوری بیلگه جیلان

نوری بیلگه جیلان (Nuri Bilge Ceylan) فیلم‌‌ساز مطرح ترک و برنده‌‌ی جایزه‌‌ی نخل طلای کن متولد سال ۱۹۵۹ در استانبول است. او علاوه بر کارگردانی، فیلم‌‌نامه‌‌نویسی، بازیگری، فیلم‌‌برداری و تهیه‌‌کنندگی به‌عنوان مدرس فیلم‌‌سازی نیز فعالیت می‌‌کند. فیلم‌‌نامه‌‌های بیلگه جیلان، دارای درون‌‌مایه‌‌ی فلسفی است و انسان جهان مدرن را به تصویر می‌‌کشد. فیلم‌‌های او از جمله مطرح‌‌ترین آثار سینمای ترکیه در جشنواره‌‌های جهانی به حساب می‌‌آیند. «قصبه»، «سه میمون»، «اقلیم‌‌ها» و «خواب زمستانی» از جمله آثار شاخص این فیلم‌‌ساز به شمار می‌‌آیند.

بیوگرافی نوری بیلگه جیلان

نوری بیلگه جیلان در ۲۶ ژانویه‌‌ی ۱۹۵۹ در منطقه‌‌ی باکرکوی استانبول به دنیا آمد. پدر او مهندس کشاورزی بود و خانواده به دلیل شغل پدر به ینیس منتقل شدند. دوران کودکی نوری بیلگه در زادگاه پدری‌‌اش در روستای ینیس از توابع استان چاناکاله (چناغ قلعه) در شمال دریای اژه سپری شد. نوری به همراه خواهرش در روستای ینیس بزرگ شدند؛ اما زمانی که قرار بود آن‌‌ها برای مقاطع بالاتر تحصیلی اقدام کنند، خانواده مجبور شدند که در سال ۱۹۶۹ میلادی به استانبول برگردند. او در دوران دبیرستان، مهارت‌‌های عکاسی را آموخت و توانست با قابلیت‌‌های فریم عکاسی آشنا شود. نوری بیلگه در سال ۱۹۷۶ در رشته‌‌ی مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی استانبول پذیرفته شد؛ اما به دلیل فضای متشنج و درگیری‌‌های سیاسی آن روزهای ترکیه نتوانست به تحصیل ادامه دهد. او مجددا در سال ۱۹۷۸ در کنکور شرکت کرد و این بار توانست در رشته‌‌ی مهندسی الکترونیک دانشگاه بوغازچی پذیرفته شود.

کلوپ عکاسی و موسیقی به همراه بایگانی کتابخانه‌ی دانشگاه موجب علاقه‌‌ی نوری بیلگه به جریان هنر غرب شد. او پس از فارغ‌‌التحصیلی از دانشگاه در سال ۱۹۸۵، به لندن رفت و مدتی که در این کشور بود، به مطالعه‌‌ی هنر غربی پرداخت. سپس برای درک مفاهیم هنر شرقی به کاتماندو سفر کرد و مدتی نیز در آنجا ماند. پس از این مسافرت‌‌ها، موعد سربازی رفتن فرارسید و پس از اتمام دوره‌‌ی سربازی به دلیل علاقه به سینما در دانشگاه معمار سینان در این رشته مشغول به تحصیل شد. جیلان به دلیل هم‌تراز نبودن خواسته‌‌هایش از دانشگاه، پس از دو سال تحصیل در رشته‌‌ی سینما، دانشگاه را نیمه‌‌تمام رها کرد و به بازیگری روی آورد.

در مسیر فیلم‌‌سازی

جیلان اواخر سال ۱۹۹۳، اولین فیلم کوتاه خود با نام «پیله» را ساخت که در سال ۱۹۹۵ در بخش مسابقه‌ی فیلم‌‌های کوتاه کن پذیرفته شد. این نخستین فیلم کوتاه ترکیه‌‌ای بود که توانست به جشنواره‌ی کن راه یابد. این فیلم کوتاه، آغازگر مسیر پرافتخار کارنامه‌‌ی هنری نوری بیلگه جیلان بود. بعد از این تجربه، او شروع به ساختن سه‌‌گانه‌‌ی حومه کرد؛ سه فیلم بلندی که خودش فیلم‌‌نامه‌‌ی آن‌‌ها را نوشته بود. نکته‌‌ی جالب درباره‌‌ی هر سه فیلم «قصبه» (۱۹۹۷)، «ابرهای ماه مه» (۱۹۹۹) و «دوردست» (۲۰۰۲)، این است که در هر سه اثر نویسندگی، کارگردانی، تهیه‌‌کنندگی، تدوین، مدیریت فیلم‌‌برداری و صداگذاری برعهده‌‌ی خود جیلان بوده است.

«دوردست» به‌عنوان پرافتخارترین فیلم تاریخ سینمای ترکیه توانست ۴۷ جایزه‌‌ از جشنواره‌‌های مختلف از جمله جایزه بزرگ هیئت داوران جشنواره‌‌ی کن را به دست آورد. بعد از سه‌‌گانه‌‌ی حومه، راه برای هنرنمایی و شناساندن هنرِ جیلان در فیلم‌‌سازی به مخاطبان جهانی فراهم شد. به عنوان مثال، فیلم «خواب زمستانی» جیلان توانست در جشنواره‌ی کن در سال ۲۰۱۴ نخل طلا را از آن خود کند. او پس از سه‌‌گانه‌‌ی حومه، توانسته در حدود دو دهه، ۸ فیلم که همگی از فیلم‌‌های مهم سینمای ترکیه و جهان هستند را بسازد.

کارنامه هنری حرفه‌ای و آثار نوری بیلگه جیلان

نوری بیلگه جیلان، به‌عنوان یک فیلم‌‌ساز مؤلف حساسیت خاصی روی فیلم‌‌نامه‌‌هایش دارد. به همین علت او نویسنده‌‌ی آثار خودش است. این آثار به‌عنوان فیلم‌‌نامه در دسترس علاقه‌‌مندان در جهان قرار گرفته است. بخشی از این آثار بدین شرح هستند:

داستانِ «قصبه» (۱۹۹۷) درباره‌‌ی خانواده‌‌ی شخصیتی به نام آسیه است. خانواده‌‌ی آسیه، مجبور به تحویل محصول به مزرعه‌‌دار، شب را به انتظار در مزرعه سپری می‌‌کنند. آسیه و برادرش که برای گشت زدن به قبرستان قدیمی رفته‌‌اند مورد نکوهش پدربزرگ قرار می‌‌گیرند. پدربزرگ در حین نصیحت، شروع به بیان خاطراتش می‌‌کند. او از افسانه‌‌ای می‌‌گوید که در آن عقاب پیری در دهکده زندگی می‌‌کرده است و فیلم با بیان خاطراتِ پدربزرگ، سبک روایی خاصی به خود می‌‌گیرد. داستانِ «قصبه»، برداشتی از زندگی فیلم‌‌ساز است و او این فیلم را به پدر و مادرش تقدیم کرده است. «قصبه» مورد توجه منتقدان و مخاطبان سینمای هنری قرار گرفت. منتقدان فیلم را نزدیک به سینمای کیارستمی می‌‌دانستند که در بیان روایی، از سینمای نئورئالیستی پیروی کرده است. به‌‌زعم منتقدان، دوری از داستان‌‌گویی‌‌های معمول و نزدیک‌شدن به بیان مینیمال، سنگِ بنای این اثر نوری بیلگه جیلان بوده است. فیلم‌‌نامه‌‌ی «قصبه»، ده سال پس از ساخت فیلم در دسترس خوانندگان در سراسر جهان قرار گرفت. این فیلم‌‌نامه در سال ۱۳۹۷، با ترجمه‌‌ی پئریکا گلیاری و پدرام رمضانی توسط نشر مرکز منتشر شد.

«اقلیم‌‌ها» (۲۰۰۶)، اثر نسبتا پرحاشیه‌‌ی نوری بیلگه جیلان، درباره‌‌ی رابطه‌‌ی نافرجام زن و شوهری است که رابطه‌‌شان به سردی می‌‌گراید و در ادامه، مرد سراغ رابطه‌‌ی قبلی خود می‌‌رود. «اقلیم‌‌ها» از آن دست آثاری است که با نشان‌دادن تصاویر بیشتر و پرهیز از دیالوگ‌‌های پیاپی سعی دارد که تنهایی و انزوای انسان مدرن را به نمایش بگذارد. منتقدان، این فیلم را دنباله‌‌روِ سینمای مدرنِ آنتونیونی می‌‌دانند اما به این اثر نقدهای گوناگونی هم در رابطه با نشان‌دادن بی‌‌پروای رابطه‌‌ی جنسی وارد شده است. این فیلم در جشنواره‌ی کن توانست جایزه‌ی فیپرشی (فیلم برگزیده‌ی منتقدان) را از آنِ خود کند. فیلم‌‌نامه‌‌ی این اثر در سال ۲۰۰۸ میلادی به چاپ رسید و به زبان‌‌های مختلف ترجمه شد. فیلم‌‌نامه‌‌ی «اقلیما» در سال ۱۳۹۶ به همراه نقد رابین وود درباره‌‌ی روابط زن و مرد در جهان مدرن و جایگاهش در سینمای جیلان، با ترجمه‌‌ی پئریکا گلیاری و پدرام رمضانی توسط انتشارات شوند روانه‌‌ی بازار شد.

بعد از ساخت فیلم «روزی روزگاری در آناتولی» (۲۰۱۱)، مِهمِت ارییلماز، در سال ۲۰۱۲ مصاحبه‌‌ای مفصل با نوری بیلگه جیلان انجام داد که نتیجه در کتابی با نام «نوری بیلگه جیلان: مصاحبه‌‌ها» به چاپ رسید. جیلان در این مصاحبه، نگاهش به زندگی، جایگاه انسان در جهان معاصر، نحوه‌‌ی پرورش تفکرش که در آثارش دیده می‌‌شود و حتی نوع قاب‌‌بندی پلان‌‌های فیلم‌‌هایش را شرح می‌‌دهد. این کتاب با نام «همیشه همان ابرها: سینما و زندگی به روایت نوری بیلگه جیلان» با ترجمه‌‌ی محمد فهیمی در سال ۱۴۰۰ توسط نشر گیل‌‌گمش در دسترس علاقه‌‌مندان قرار گرفت.

مهم‌‌ترین فیلمِ کارنامه‌‌ی هنری نوری بیلگه جیلان با نام «خواب زمستانی» در سال ۲۰۱۴ میلادی ساخته شد. این فیلم توانست جایزه نخل طلا جشنواره کن را تصاحب کند. روایت فیلم، سیری دایره‌‌وار از روزگار بازیگر بازنشسته‌‌ای به نام آیدین است که حالا هتل توریستی کوچکی را در کاپادوکیه در مرکز آناتولی اداره می‌‌کند. آیدین به همراه همسر و خواهرش امور هتل را به دست گرفته است. رابطه‌‌ی آیدین با نیهال، همسر جوانش رو به سردی رفته است و نجلا، خواهرش نیز به‌تازگی از همسر خود جدا شده است. از سوی دیگر، آیدین ملکِ خود را در اجاره‌‌ی خانواده‌‌ای فقیر قرار داده است که توانایی پرداخت اجاره را ندارند و کشمکشی میان آیدین و آن‌‌ها پیرامون این ماجرا شکل گرفته است. پسر آن خانواده به تلافی این کشمکش، زمانی که آیدین در حال رانندگی است، به ماشین وی سنگ پرت می‌‌کند که خطر تصادف از بیخ گوش آیدین رد می‌‌شود. این اتفاق، شروع روایتی دایره‌‌وار است که در نهایت همه‌‌چیز در انتهای فیلم به ابتدای فیلم متصل می‌‌شود. مدت زمان «خواب زمستانی» با اینکه طولانی است اما توانست تحسین منتقدان، مخاطبان و فصل جوایز را برانگیزد. فیلم‌‌نامه‌‌ی این اثر در سال ۲۰۲۳ میلادی منتشر شد و به‌سرعت به زبان‌‌های مختلف ترجمه گردید. «خواب زمستانی» در سال ۱۴۰۳ با ترجمه‌‌ی کسری صدیق توسط نشر شهید ثالث در اختیار خوانندگان قرار گرفت.

سبک سینمای نوری بیلگه جیلان

سینمای نوری بیلگه جیلان با برداشت‌‌های بلند، قاب‌‌هایی ایستا و ماهیتی میزانسن‌‌محور تعریف می‌‌شود. فیلم‌‌های او برگرفته از زندگی شخصی است و بیشتر متکی به روابط شکست‌‌خورده‌‌ی انسان‌‌ها، تنهایی، انزوا، ناامیدی و سرگشتگی است. قاب‌‌بندی‌‌های چشم‌‌نواز، استفاده از رنگ‌‌های سرد، لوکیشن‌‌های دورافتاده و غیره به غنای کارهای وی افزوده است. با این حال، او در نشان‌دادن برخی از موارد، دست به خودسانسوری نمی‌‌زند و بی‌‌پروا محتوای مورد نظرش را به تصویر می‌‌کشد.

جوایز و افتخارات

ویترین افتخارات نوری بیلگه جیلان سرشار از جوایز متعدد و مختلف از جشنواره‌‌های معتبر جهانی است. فیلم «خواب زمستانی» او برنده‌‌ی جایزه‌‌ی نخل طلا جشنواره‌‌ی کن در سال ۲۰۱۴ میلادی شد. او موفق شد برای فیلم‌‌های «دوردست» (۲۰۰۳) و «روزی روزگاری در آناتولی» (۲۰۱۱) جایزه‌‌ی بزرگ هیئت داوران کن را به دست آورد. او همچنین برای فیلم «سه میمون» (۲۰۰۸) توانست جایزه‌ی بهترین کارگردانی این جشنواره را از آنِ خود کند. هفت فیلمِ بلند جیلان به همراه فیلم کوتاهش توانسته‌‌اند به جشنواره‌‌ی کن راه یابند.

از سوی دیگر، دو فیلم «قصبه» (۱۹۹۷) و «ابرهای ماه مه» (۱۹۹۹) از جیلان توانستند در جشنواره فیلم برلین حاضر شوند که فیلم «قصبه» جایزه‌‌ی کالیگاری این جشنواره را از آنِ خود کرد.

در مجموع فیلم‌‌های نوری بیلگه جیلان با ۹۷ جایزه و ۸۰ نامزدی در جشنواره‌‌های مختلف، او را به پرافتخارترین سینماگر ترکیه در تاریخ سینمای جهان تبدیل کرده‌‌اند.

کتاب‌هایی درباره‌ی نوری بیلگه جیلان

سینماگران قرن بیست و یک: مازیار فکری ارشاد در این کتاب به تحلیل و نقد آثار جیلان می‌پردازد. در این کتاب چند مصاحبه از جیلان هم آمده است.

سینمای نوری بیلگه جیلان: کتاب سینمای نوری بیلگه جیلان: تعلق، هویت و خاطره نوشته‌ی آسومان سونر، پژوهشی است که به بررسی سبک و مضامین عمیق آثار این فیلم‌ساز برجسته می‌پردازد. این اثر تلاش می‌کند از دل تصاویر و داستان‌های جیلان، دغدغه‌های او درباره‌ی معنا، جریان زندگی، گذشته و خاطرات را تحلیل کند. 

معرفی کتاب‌های نوری بیلگه جیلان

همیشه همان ابرها

این کتاب نگاهی به سینما و زندگی از دیدگاه نوری بیلگه جیلان است. این مجموعه گفت‌وگوها، مسیر فیلم‌سازی او را از ابتدا تاکنون بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه جیلان با صداقت و جدیت، معنای زندگی را کاوش کرده است.

قصبه

این کتاب متن فیلم‌نامه‌ی قصبه است. فیلم قصبه از نوری بیلگه جیلان، نگاه واقع‌گرایانه و تلخ به زندگی روستایی در ترکیه دارد. داستان فیلم درباره‌ی خانواده‌ای است که در یک روستا زندگی می‌کنند و با مشکلات روزمره و سختی‌های زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند.

سه میمون

این کتاب فیلم‌نامه‌ی فیلم سه میمون است. این فیلم‌نامه داستان خانواده‌ای است که پس از یک حادثه، تلاش می‌کنند حقیقت را پنهان کنند اما با دروغ‌های کوچک، رازها و خیانت‌ها، زندگی‌شان بیشتر در هم می‌شکند. این فیلم درباره‌ی تاثیر انتخاب‌های اخلاقی و پیامدهای سنگین سکوت است.

اقلیم‌ها

این کتاب متن فیلم‌نامه‌ی اقلیم‌هاست. این فیلم داستان رابطه‌ی پرتنش و فروپاشی تدریجی یک زوج، اسا و باهار را روایت می‌کند. آن‌ها در تلاش‌اند عشق ازدست‌رفته‌شان را بازسازی کنند، اما اختلافات عاطفی و شخصیتی‌شان آن‌ها را از هم دورتر می‌کند.