احسان یارشاطر

فعالیت‌های ادبی احسان یارشاطر (Ehsan Yarshater) در عمر فانی بشری، جای‌دادن بحری در کوزه بود که او از پس آن برآمد. هرچند به‌خاطر مذهب خانواده‌اش نامش کمتر به زبان‌ها می‌آید. هنوز هم می‌شود تیترهای عجیب و وصله‌های ناجور فراماسونری را در پس نامش دید؛ با این حال یارشاطر تمام عمر کوشید تا یار زبان و ادبیات فارسی باشد و این حقیقت پنهان‌شدنی نیست.

بیوگرافی احسان یارشاطر

احسان یارشاطر زاده‌ی ۱۴ فروردین ۱۲۹۹ خورشیدی در همدان بود؛ اما اصل‌ونسبش را که پی بگیریم به کاشان می‌رسد. او در خانواده‌ای بهایی به دنیا آمد و همین سرآغازی بر دوران کودکی دشوارش شد. پدرومادرش را خیلی زود از دست داد. اقوام او و خواهر و برادرش را از هم جدا کردند تا هرکدامشان را یکی بزرگ کند. قرعه‌ی خانه‌ی دایی به نام احسان افتاد. تا پانزده‌سالگی دو باری قصد خودکشی داشت که نجاتش دادند. در همین سن‌وسال بود که از خانه‌ی دایی رفت و تحصیل دوباره را پی گرفت.

تحصیلات

کلاس نهم را تمام نکرده بود که مدرسه را رها کرد. وقتی رفت بورسیه دانشسرا را بگیرد و فقر را از سر راه تحصیلش کنار بزند، کار نیمه‌تمام برایش دردسر شد. شش‌ماهی وقت گرفت و نهم را تمام کرد و شاگرد دانشسرا شد. آن‌قدر خوب درس خواند که بورس تحصیلی گرفت و مستقیم به دانشگاه تهران رفت. او در سال ۱۳۲۱ خورشیدی از آن دانشگاه مدرک کارشناسی زبان و ادبیات فارسی گرفت. از این سال بود که هم کار آموزگاری را شروع کرد و هم برای دکتری نام‌نویسی کرد. ۱۳۲۶ با پایان‌نامه‌ای با موضوع «شعر فارسی در نیمه‌ی دوم قرن نهم» دکترایش را به پایان رساند. بعد از آن در همان سال او را انتخاب کردند تا دانشیار دانشکده‌ی الهیات باشد؛ اما هم‌زمان برای بورس یک‌ساله‌ی مطالعاتی رشته‌ی آموزش‌وپرورش اقدام کرد و شورای فرهنگی بریتانیا او را پذیرفت.

به انگلستان که رفت، آشنایی‌های گوناگون او را به سمت پژوهش در زمینه‌ی زبان‌های باستانی ایران کشاند. او زیر دست استادان بزرگی زبان‌های باستانی ایران را مطالعه کرد. سال ۱۳۳۱ خورشیدی بود که احسان یارشاطر مدرک کارشناسی ارشدش را از دانشگاه لندن گرفت. او هشت سال بعد دکترایش را با پایان‌نامه‌ی «زبان تاتی جنوبی» گرفت. او در مسکو و هم‌زمان با تشکیل کنگره‌ی خاورشناسی از پایان‌نامه‌ش دفاع کرد تا حسن ختام تحصیلاتش باشد.

فعالیت‌های یارشاطر

احسان یارشاطر پس از گرفتن مدرک کارشناسی از دانشگاه تهران، آموزگار دبیرستان علمیه‌ی تهران شد. یک سال بعد از آن هم معاون دانشسرای مقدماتی تهران شد. باقی فعالیت‌های او را باید بعد از وقفه‌ی تحصیلی خارج از ایران و با بازگشت دوباره به وطن پی گرفت.

سال ۱۳۳۲ خورشیدی بود که احسان یارشاطر به ایران برگشت تا میراثی ارزشمند از خود در وطنش به یادگار بگذارد. از همان سال تا پنج سال بعد، دانشیار کرسی زبان اوستا و فارسی باستان شد. مدتی هم استاد «فرهنگ ایران باستان» شد. پرویز خانلری او را برای همکاری در «مجله‌ی سخن» دعوت کرد. احسان یارشاطر اداره‌ی قسمتی از سال پنجم این مجله را هم در غیاب خانلری به عهده گرفت.

بنگاه ترجمه و نشر کتاب

تازه که به ایران برگشته بود، شستش خبردار شد در ترکیه ۶۰۰ اثر برگزیده‌ی ادبیات غرب را به ترکی برگردانده‌اند. چون جای چنین فعالیتی را در ایران خالی می‌دید بر آن شد که بنگاهی برای برگردان آثار ادبی برجسته‌ی جهان راه بیندازد. در این راه از اسدالله علم کمک گرفت و سال ۱۳۳۳ بنگاه ترجمه و نشر کتاب را بنا کرد. کم‌کم فعالیت این بنگاه از کار روی آثار برجسته‌ی خارجی فراتر رفت. بنگاه نوشته‌های فارسی، آثار فلسفی، ایران‌شناسی، ادبیات نوجوان و خواندنی‌های کودکان و... هم در دستور کارش قرار داد. در این بنگاه در بخش‌های مختلف، فعالیت‌های نوآورانه‌ای هم برای اولین‌بار شکل گرفت؛ مثلاً برای آثار شعر و نثر فارسی نقد نوشتند. برای اولین‌بار ضرورت تهذیب و ویراستاری را در برگردان‌ها جا انداختند. تعداد زیادی از آثار خاورشناسی غربی و مورخان اسلامی درباره‌ی ایران را به فارسی برگرداندند. برای اولین‌بار برای دانش‌آموزان و کودکان مجموعه‌های جداگانه منتشر کردند.

کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان

بر کسی پوشیده نیست که این کانون در خلال سال‌ها چه فعالیت‌های ارزشمندی انجام داده است. نیمی از قدیمی‌ترها خاطراتی تکرارناپذیر از این مجموعه دارند. احسان یارشاطر از همان ابتدای تأسیس هیئت امنای کانون، عضوی از هیئت‌مدیره شد. لیلی امیرارجمند مدیر کانون گفته است که یارشاطر نام کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را پیشنهاد داد.

دانشنامه‌ی ایرانیکا

سال ۱۳۴۷ بود که احسان یارشاطر پیشنهاد تدوین دانشنامه‌ی ایرانیکا را داد و برای آن دو میلیون دلار بودجه گرفت. بعد از انقلاب اسلامی بودجه‌ی ایرانیکا را قطع کردند. با تلاش‌های بی‌وقفه‌ی یارشاطر بنیاد ملی علوم انسانی آمریکا هزینه‌های ایرانیکا را پذیرفت. این مرد بزرگ برای تأمین هزینه‌های ایرانیکا بخشی از آثار تاریخی خودش را فروخت. این آثار حدود ۳ میلیون دلار ارزش داشتند و امروز در موزه‌ی متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شوند.

مرکز ایران‌شناسی

احسان یارشاطر در نیویورک مرکز ایران‌شناسی را بنا کرد. او کتاب‌خانه‌ی سعید نفسی را خرید و در کنار کتاب‌خانه‌ی خودش به مرکز ایران‌شناسی بخشید. او تلاش‌های زیادی کرد تا آثار کلاسیک ادبیات ایران را به زبان‌های غربی و ژاپنی برگردانند.

معرفی کتاب‌ها و آثار احسان یارشاطر

احسان یارشاطر آثار برگزیده‌ای به فارسی و انگلیسی دارد. او در ابتدای کارش، «اشارات و تنبیهات» و «پنج رساله»‌ی ابن سینا را به فارسی برگردانده است. یارشاطر کتاب «شعر فارسی در عهد شاهرخ» در سال ۱۳۳۴ خورشیدی منتشر کرد. این اثر درباره‌ی انحطاط شعر ایران در قرن نهم است. او کتاب‌هایی هم در باب شاهنامه دارد؛ اما احتمالاً تأثیرگذارترین تلاش‌هایش در باب «ادبیات شفاهی زبان‌های ایرانی» است. آخرین کتاب او در سال ۲۰۰۷ در آمریکا با نام «تاریخ طبری» منتشر شد.

احسان یارشاطر چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

احسان یارشاطر در سال ۱۳۳۶ خورشیدی «داستان‌های شاهنامه» را منتشر کرد. او برای این کتاب برنده‌ی جایزه‌ی سلطنتی کتاب سال شد که جایزه‌ای در زمان پهلوی بود. او در سال ۱۳۳۷ خورشیدی با همین کتاب برنده‌ی جایزه‌ی یونسکو شد. او در سال ۱۳۳۶ کتاب «داستان‌های ایران باستان» را منتشر کرد. این کتاب دو سال بعد نویسنده‌ش را برنده‌ی جایزه‌ی بهترین کتاب سال کرد.

درگذشت

احسان یارشاطر در ۱۰ شهریور ۱۳۹۷ در کالیفرنیای امریکا درگذشت. او یکی از هزاران نفر فهرست درگذشتگانِ در حسرت وطن و دور از آن است.