کتاب عقل سرخ

عقل سرخ تالیف دکتر سید مجید امامی، آرزو نیکوئیان، یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش است. این کتاب مجموعه گفتارهایی از اصحاب علوم انسانی و اجتماعی درباره جهان، شخصیت و جامعه سردار سلیمانی است.

درباره کتاب عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش

یادنامه عقل سرخ برای سردار شهید قاسم سلیمانی، با همکاری دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)، دانشکده علوم اجتماعی و رفتاری دانشگاه باقر العلوم (ع)، گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، انجمن علوم اجتماعی حوزه، پژوهشگاه بین‌المللی المصطفی (ص)، پژوهشکده باقرالعلوم (ع)، مرکز تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، مرکز مطالعات فرهنگی تمدنی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامیو اندیشکده راهبردی اربعین تدوین شده و به چاپ رسیده است.

این کتاب واقعه ترور حاج قاسم سلیمانی و حضور مردم در تشییع شکوهمند و تاریخ‌ساز او را در دامان همه اقشار جامعه ایرانی را فرصتی استثنایی برای دیدن چهره حقیقی جامعه ایرانی و بازخوانی عمیق نسبت ما با گذشته و آینده دانسته است: «ترورشهیرترین چهره بین‌المللی ایرانی در دهه اخیر، توسط دولت ایالات متحده آمریکا، اعلام وقیحانه آن و جبهه موافقان و مخالفان این تصمیم، تحول و تأثر مردم منطقه خصوصاً ایران و عراق و آیین تشییع بی‌سابقه و تاریخ‌ساز پیکر این سرباز محبوب در همه اقشار متنوع جامعه و... پدیده‌های عادی در زیست جهان امروز ایران نبود و نیست و نمی‌توان به سادگی از کنار آن رد شد!». 

یادداشت‌ها و مقالات این مجموعه که در فاصله چهلمین روز شهادت از سوی اساتید علوم انسانی و اجتماعی تهیه شده است، بازسازی اندیشه و کنش نظری فعالان دانشگاهی و حوزوی در شرایط و لحظه نامنتظره‌ای است که شاید دیگر و برای بار دوم به تجربه در نیاید. ما نمی‌توانیم در پیشگاه این واقعه بزرگ انسانی و اجتماعی اندیشه نکنیم و از مفهوم و نامفهوم یک عارف گمنام در میدان و آنچه با قلوب میلیون‌ها ایرانی و غیرایرانی کرده، از جامعه و زمانه‌ای این جهان‌مرد را ساخته و از شرایطی که قاتلین و شهادتش را رقم زده، از بیم‌ها و امیدهای تشییع‌کنندگان و سوگوارانش، از جغرافیای کنش او (وطن، حرم، حریم)‌، از بازتعریف جنگ و صلح، از جنبش اجتماعی مقاومت (ملی، اسلامی، جهانی) و از جهان پس از این همه معنا، سخن نگوییم.

 نویسندگان این کتاب به نمایندگی از جامعه علوم عام اجتماعی ایران، مجموعه حاضر را تقدیم سردار سلیمانی و همه شهدای حاضر و ناظر این واقعه کرده‌اند.

عقل سرخ، هفتاد و دو تحلیل، مقاله و یادداشت صاحب‌نظران علوم انسانی و اجتماعی درباره شخصیت، جامعه و جهان شهید قاسم سلیمانی است. کنش جمعی و بازساخت هویت تاریخی ما در تعظیم و سوگ او، آثار دیده و نادیده جنبش نوین مقاومت بر منطقه و جهان، امکان ضروت دیدار علوم اجتماعی با جهان پس از شهادت او و ابعاد و احوال یافت دوباره یک قهرمان و پهلوان در سپهر فرهنگ و سیاست، مضمون اکثر مباحث است.

در حکمت تمثیلی و معنوی ایران و اسلام، سرخی نشان از پیروزی سپیدی بر سیاهی است. عقل سرخ، پیر شهید است که به تیغ عشق، سپیدی عالم را پاسداری و ظلم و ظالم را رسوا کرده است.

 خواندن کتاب عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پژوهشگران حوزه علوم انسانی و اجتماعی و علاقه‌مندان به شناخت اندیشه و شخصیت سردار شهید، حاج قاسم سلیمانی. 

 بخشی از کتاب عقل سرخ؛ یادنامه علوم اجتماعی ایران برای حاج قاسم سلیمانی و جهان پس از شهادتش

سردار سلیمانی و تکوین امت اسلامی

حمید پارسانیا

برای معرفی گروه‌ها و جوامع بشری، می‌توان از مفاهیم مختلفی مانند قوم، قبیله، عشیره، طائفه، جامعه، امت و ملت استفاده کرد. هر کدام از این واژگان، به حیثیت و جنبه‌ای از مجتمع انسانی توجه برجسته‌تری دارند. به عنوان مثال «جامعه» به حیثیت تجمع و حضور افراد توجه ویژه دارد؛ درحالی‌که در واژگانی مانند قوم یا عشیره «زمینه نژادی» مد نظر است؛ و در کلماتی چون طائفه و قبیله «منطقه و حوزه جغرافیایی» گروه‌های انسانی مدنظر است. اما در میان واژگانی که بار معرفی جوامع انسانی را به دوش می‌کشند، دو واژه «امت» و «ملت» مبتنی بر ادبیات دینی از جامعیت و ظرفیت بالاتری برخوردارند؛ و بیشتر به مفهوم قصد، نیت و نظام معنایی توجه دارند. با مدرن شدن جوامع و سیطره تفکر سکولار بر همه سطوح اندیشه‌ای، گرایشی و کنشی واژه‌ها نیز با فاصله گرفتن از هویت تاریخی‌شان صورت و سیرتی کاملاً این دنیایی و مادی پیدا کرده‌اند. پیش از دوران مدرن، اگرچه از واژه‌هایی مانند قوم و قبیله و امت و ملت استفاده می‌شد اما هر گروهی هویت خود را ذیل یک امر مقدس مانند توتم، خداوندگار و غیره، بر مدار یک کانون جغرافیایی که حلقه ارتباط آسمان و زمین بود می‌یافت و معنا می‌کرد؛ یعنی خون و نژاد یک نسب آسمانی برای خودش پیدا می‌کرد و جغرافیا و ملک، معنایی ملکوتی داشت، اما در جهان مدرن، همه این‌ها هویت دنیوی و سکولار پیدا کردند. خون و نژاد به ژن و امری مرتبط با ارگانیزم و فیزیولوژی بدنی تقلیل پیدا کرد و جغرافیا هم فقط به یک جهان طبیعی و نیچر (nature) تنزل یافت. درواقع، از منظر جهان مدرن، همه معانی برساخت می‌شوند؛ یعنی مفاهیمی که به‌جای تمرکز بر نژاد یا جغرافیا به حوزه معنا توجه می‌کنند و هویت جوامع را به روح معانی آن‌ها باز می‌گردانند؛ در این نگاه حاصل یک عقلانیت تاریخی می‌شوند. عقل، جنبه متعالی خود را از دست می‌دهد و صرفاً به مثابه امری تاریخی و برساخت حوزه عمل و اراده انسانی یعنی ابزار و وسیله زیست و زندگی ادراک می‌شود. در این‌جا درصدد پاسخ به این سؤال هستیم، در نگاه دینی جایگاه «معانی»، «عقل»، «امت» و «ملت» در کجا قرار دارد؟! و مبتنی بر چه مبانی‌ای تبیین می‌شود؟ در یادداشت پیش رو، تلاش می‌کنیم تا با تشریح مفهوم واژه «امت» و «ملت» مبتنی بر ادبیات حکمت اسلامی، به یاری خداوند سبحان، جایگاه سردار سلیمانی در تکوین امت و ملت اسلامی را تبیین کنیم.

تبیین مفهومی واژه «امت» و «ملت»

از منظر اسلام در بررسی جوامع مختلف دو مفهوم «امت» و «ملت»، مفاهیم محوری به حساب می‌آیند و سایر مفاهیم مانند «قوم»، «قبیله»، «طائفه» و «عشیره» بر اساس این دو مفهوم بازخوانی و تحلیل می‌شوند...