کتاب اصول و مهارت‌های شادکامی مبتنی بر قرآن و روایات

در حدیثی از امام علی آمده است که برای جان‌های شما، بهایی غیر از بهشت نیست، پس آن را جز به آن مفروشید.

قال امیرالمؤمنین: مَا بَالُکمْ تَفْرَحُونَ بِالْیسِیرِ مِنَ الدُّنْیا تُدْرِکونَهُ وَ لَا یحْزُنُکمُ الْکثِیرُ مِنَ الْآخِرَةِ تُحْرَمُونَه.‌ شما را چه شده که با به دست آوردن متاعی اندک از دنیا شادمان می‌گردید و از متاع بسیار آخرت که از دست می‌دهید اندوهناک نمی‌شوید.

عوامل نشاط و شادی نمی‌تواند بیرونی باشد بلکه درونی است. در نتیجه ممکن است کسی در اوج بلاهای متنوع و متفاوت قرار گیرد ولی خرسند، شاد و با نشاط باشد و بالعکس، می‌تواند در اوج دارایی و توانمندی، احساس خوب و ادراک خوشی نداشته باشد.

شادمان بودن از فضل و رحمتی که از ناحیه خداست، شادمانی مطلوبی است زیرا از همه آنچه انسان به دست می‌آورد بهتر است.

و اگر بعد از شدّت و رنجی که به او رسیده، نعمت‌هایی به او بچشانیم، می‌گوید: «مشکلات از من برطرف شد، و دیگر باز نخواهد گشت!» و غرق شادی و غفلت و فخرفروشی می‌شود ...

خدا روزی را برای هر کس بخواهد (و شایسته بداند) وسیع، برای هر کس بخواهد (و مصلحت بداند،) تنگ قرار می‌دهد؛ ولی آنها [کافران] به زندگی دنیا، شاد (و خوشحال) شدند؛ در حالی که زندگی دنیا در برابر آخرت، متاع ناچیزی است!

قال امیرالمؤمنین: عَلَیکمْ بِدَوَامِ الشُّکرِ وَ لُزُومِ الصَّبْرِ فَإِنَّهُمَا یزِیدَانِ النِّعْمَةَ وَ یزِیلَانِ الْمِحْنَة برشما باد به دوام شکر و صبر، پس بدرستی که اینها نعمت را زیاد و محنت را زایل می‌کنند. ایمان عامل رضایتمندی و جاودانگی

قال امیرالمؤمنین: مَنْ طَلَبَ رِضَی النَّاسِ بِسَخَطِ اللَّهِ رَدَّ اللَّهُ حَامِدَهُ مِنَ النَّاسِ ذَامّا هرکس خشنودی مردم را بر خشم خدا خواهد خداوند ستایش‌کننده او را نکوهش‌کننده او سازد.

از افتادن غیر خود شاد مشو، زیرا نمی‌دانی روزگار با تو چه خواهد کرد.

یکی از مهم‌ترین و البته چالشی‌ترین مباحثی که در زمینه شادی و شادکامی وجود دارد بروز غیر ارادی آن است، زیرا به عنوان حالتی است که در اثر فرایندهای باوری و رفتاری انسان در او آشکار می‌شود و به تعبیری، هیجانی است که در اثر داشتن صفات، رفتارها و باورها از او ظاهر می‌شود.

مفهوم شادکامی در قرآن کریم نه تنها در ساحت فردی بلکه در ساحت اجتماعی نیز معنا می‌شود. در عین حال که انسان در بعد فردی خویش می‌تواند ادراک شادکامی داشته باشد، این ادراک از جامعه تاثیر پذیرفته و بر آن تاثیر می‌گذارد. از منظر قرآن جامعه خمود، جامعه‌ای در «إصر»‌ است که نمی‌تواند صلاح خویش را از فساد تشخیص دهد و در بند مستکبران گرفتار می‌شود و نیز نمی‌تواند به کارهای خیر رو آورد و فاقد نشاط معنوی است. همچنین خداوند انسان‌ها را از قرار گرفتن در وضعیتی که از تحرک و پویایی محروم می‌شوند و در قید و بندها خود را گرفتار می‌کنند و نمی‌توانند با جدیت و دل خوشی پذیرای حق باشند،‌ منع می‌کند و برای خروج آنها از این حالت پیامبرانش را به سوی‌شان ارسال می‌نماید.

نشاط، شادی و شادکامی مختص به مؤمنین است و اگر دیگران از آن حظ و بهره‌ای دارند به دلیل ایمانی است که در وجودشان به صورت مخفی یا آشکار قرار گرفته است. سعی در خارج کردن افراد از حالت خمودی و افسردگی از وظایف اصلی مردان الهی و از رسالت‌های خاص انبیای الهی است.

خداوند به انسان قدرت داده تا بتواند در برابر مشکلات و مصائب، مقاومت و پایداری داشته باشد و به همین دلیل عوامل نشاط و شادی نمی‌تواند بیرونی باشد بلکه درونی است. در نتیجه ممکن است کسی در اوج بلاهای متنوع و متفاوت قرار گیرد ولی خرسند، شاد و با نشاط باشد و بالعکس، می‌تواند در اوج دارایی و توانمندی، احساس خوب و ادراک خوشی نداشته باشد.

کسی که سیر مراتب رشد خود را به خوبی سپری می‌کند می‌تواند با نشاط و شاد باشد و اگر کسی این سیر را به خوبی طی نکند، به افسردگی دچار می‌شود.

یکی از مهمترین راه‌های شیطان برای سوق دادن انسان‌ها به مسیر اشتباه تشویق و زینت دادن برخی از گناهان برای به دست آوردن حال خوب و شادی است. سوق دادن به لذت‌های زودگذر از یک سو و بزرگ‌کردن مفهوم شادی‌ای که از ناحیه دنیا طلبی برای فرد حاصل می‌شود اقدام دیگر شیاطین و دنیاطلبان برای اغوای نوع انسان است.

بسیاری از انحرافاتی که در زندگی انسان به وجود می‌آید به بهانه رسیدن به خوشی و شادی است. شادی و نشاط حاصل از بسیاری از رفتارها و سبک زندگی‌ها، حتی به ساعت هم نرسیده و بلافاصله به غم و اندوه تبدیل می‌شود. تشخیص شادی حقیقی و تمایز آن از غیر حقیقی می‌تواند زندگی انسان را به سمت صلاح و رشد سوق دهد و از بسیاری بیراهه‌ها نجات دهد.

نشاط، شادی و شادکامی مختص به مؤمنین است و اگر دیگران از آن حظ و بهره‌ای دارند به دلیل ایمانی است که در وجودشان به صورت مخفی یا آشکار قرار گرفته است. سعی در خارج کردن افراد از حالت خمودی و افسردگی از وظایف اصلی مردان الهی و از رسالت‌های خاص انبیای الهی است. الَّذینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذی یجِدُونَهُ مَکتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجیلِ یأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکرِ وَ یحِلُّ لَهُمُ الطَّیباتِ وَ یحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبائِثَ وَ یضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتی کانَتْ عَلَیهِمْ فَالَّذینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ

سرسختی انسان در برابر دین، امری بسیار عجیب است، زیرا نتیجه این سرسختی چیزی جز تلخی و ناکامی نیست. همچنین نشناختن دین و درست عمل نکردن به آن نتیجه‌ای جز ناکام بودن ندارد و بایستی برای حفظ و مراقبت از شادی و نشاط خویش به آنچه در دین امر شده، توجه نمود و با مداومت بر اعمال صالح ملتزم بود.

ای کاش انسان می‌دانست که کمترین نتیجه دوری از خدا و دور شدن از احکام دین و برنامه‌های الهی، تلخی و ناکامی در زندگی بوده و تداوم آن به خسران، زیان ابدی، عذاب و دردهای همیشگی در آخرت تبدیل می‌شود و ای کاش انسان می‌دانست که ارسال همه انبیا و اولیای الهی به منظور انذار پیرامون همین مطلب است.

در صورتی که برنامه زندگی انسان بر مدار حق تنظیم شود، قاعدتا باید روحیه شاد و با نشاطِ کودکی به تدریج شادتر و با نشاط‌تر شود و توان و ظرفیت فرد برای شادی و نشاط روز افزون‌تر گردد.