کتاب بانوی تطهیر

همانا پیامبر (ص) برای شب عروسی حضرت زهرا (س) پیراهنی جدید تهیه نمود، درحالی‌که فاطمه (س) لباسی کهنه و وصله‌دار داشت. نیازمندی به در خانه آمد و گفت از خانهٔ نبوت لباس کهنه‌ای را طلب می‌کنم [و آن برای من بس است]. فاطمه (س) خواست تا لباس وصله‌دار خود را به سائل بدهد که به یاد این سخن خداوند افتاد که: «به مقام نیکی دست پیدا نمی‌کنید، مگر زمانی که از آنچه دوست دارید انفاق کنید». ازاین‌رو لباس نو خود را به او هدیه داد. هنگامی که عروسیِ فاطمه (س) نزدیک شد، جبرئیل امین نازل شد و گفت: ای محمد (ص)، همانا خداوند بر تو سلام می‌فرستد و مرا امر کرده است که به فاطمه سلام کنم و به همراه من هدیه‌ای از لباس‌های بهشتی فرستاده که حریر [دیبای] سبز است.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: «أَوَّلُ شَخْصٍ یَدْخُلُ الْجَنَّۀَ فَاطِمَۀُ». اولین شخصی که پا به بهشت می‌گذارد فاطمه (س) است.

از دیرباز، حکمای اخلاق سه‌ویژگی را برای انسان ممتاز می‌دانستند که اگر آدمی آن‌ها را در وجود خویش اِحیا کند، به کمال انسانی می‌رسد: عفت و حکمت و شجاعت.

امام حسن مجتبی (ع) فرمود: «مادرم، فاطمه (س) را شب‌های جمعه تا طلوع فجر در محراب عبادت در حال رکوع و سجود می‌دیدم و می‌شنیدم که برای زنان و مردان مؤمن دعا می‌کند و یک‌به‌یک نام آنان را می‌برد ولی برای خود هیچ نمی‌گوید. پرسیدم: «آیا برای خودت و برای ما دعا نمی‌کنی، همان‌طورکه برای دیگران دعا کردی؟» فرمود: «ابتدا باید بندگان خدا را دعا کرد و آنگاه خود را».

از موضوعات مهمی که توجه بسیاری از انسان‌ها را برمی‌انگیزد، شناخت عوامل مؤثر در شکل‌گیری شخصیت انسان است. دیدگاه‌های دانشمندان و عالمان علوم انسانی در این زمینه بسیار دقیق و مفصّل است؛ اما از مجموع این نظرات می‌توان به سه عامل اساسی و بنیادین اشاره کرد که در این گفتار با رویکرد دینی به آن‌ها خواهیم نگریست: اول، وراثت (ژنتیک)؛ عاملی که انسان هیچ اختیاری در آن ندارد و کاملاً ذاتی و غیراکتسابی است. دوم، محیط تربیتی؛ عاملی که نیمی ذاتی و نیمی دیگر اکتسابی است؛ یعنی اختیار انسان در آن دخیل است و سوم، جوهر وجودی یا خودِ هر انسان که عاملی تماماً اختیاری و اکتسابی است. این سه عامل در کنار یکدیگر اضلاع مثلثِ سعادت یا شقاوت تک‌تک آدمیان را تشکیل می‌دهند.

از بزرگترین آفاتی که انسان‌ها را در وادی ایمان و در تمام پیشرفت‌ها تهدید می‌کند، تکبر و عُجب به‌نفس است؛ حجابی که به‌طور قطع انسان را از موفقیت‌ها و گام‌های بعدی باز داشته و عامل توقف اوست.

«صیام» در لغت عرب به‌معنای «امساک» است؛ همان‌طورکه در کلام عرب به حیوانی که از خوردنِ علف خودداری و امساک می‌کند، «صَائِم» می‌گویند.

در کلام عرب به ثروت و دارایی، «مال» گفته می‌شود؛ زیرا مردم به آن میل و کشش دارند: «لِمیْلِ النّاسِ اِلَیْهِ

فرمود: «فِدَاهَا أَبُوهَا» (پدرش به فدایش باد!). این کلام دلنشین، فرمودهٔ رسول خدا (ص) است که در یک مقام سه بار آن را در حق فاطمه (س) فرمود. آیا رسول خدا می‌تواند به‌راحتی جان گرامی خویش را ارزانی کسی کند؟! بدیهی است که پاسخ منفی است؛ پس می‌توان نتیجه‌گیری کرد که این جمله فقط برخاسته از عواطف پدری نیست، بلکه از عمق وجود و ایمان ایشان نشأت گرفته است؛ به عبارتی، پیامبر گرامی (ص) چنان شناختی از فاطمه (س) دارد که این‌گونه در حق ایشان سخن می‌گوید.

حدیث ثقلین گوهری گران‌سنگ است که در درستی صدور آن بین مسلمانان اتفاق نظر است و دانشمندان و محققان برجسته از زاویه‌های گوناگون به شرح این حدیث پرداخته‌اند. پیامبر مکرم اسلام (ص) در این یادگار ماندگار که سرمشق کمال و سعادت است، آیندهٔ مسیرِ اسلام را برای همیشه ترسیم کرده‌اند: «إِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ». همانا من در میان شما دو امانت گران‌بها باقی می‌گذارم. چنانچه شما به این دو متمسک شوید، هرگز به کژراهه نخواهید رفت. [آن دو] کتاب خدا و عترت من هستند و آگاه باشید که این دو از یکدیگر هرگز جدا نمی‌شوند تا اینکه در کنار حوض (کوثر) بر من وارد شوند.

چون فاطمه (س) در شب عروسی به خانهٔ علی (ع) برده می‌شد، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل با هفتاد هزار فرشته نازل شدند. استر رسول خدا (ص) مهیّا بود و ایشان (فاطمه (س)) چادری بر سر داشت. جبرئیل افسار اسب را و اسرافیل رکاب آن را گرفت و میکائیل عقب آن ایستاده بود و رسول خدا (ص) لباس‌های فاطمه (س) را مرتب می‌کرد. پس جبرئیل و اسرافیل و میکائیل و فرشتگان همه تکبیر گفتند.

«عَلِیٌ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ، لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ». علی (ع) با قرآن است و قرآن با او، این دو جدا نمی شوند تا بر من در کنار حوض (کوثر) وارد شوند.

فاطمه (س) فرمود: «فَقَالَتْ یَا أَبَا الْحَسَنِ إِنِّی لَأَسْتَحْیِی مِنْ إِلَهِی أَنْ اُکلِّفَ نَفْسَک مَا لَا تَقْدِرُ عَلَیْهِ». ای اباالحسن، من از خداوند شرم دارم از تو چیزی بخواهم که قدرت بر تهیّه آن نداشته باشی.

فاطمه (س) در نقش همسری الگویی بی‌بدیل است. این بانوی بزرگوار در نُه سال زندگی حتی یکبار لب باز نکرد و تقاضایی از امیرالمؤمنین (ع) نداشت.

«عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ قَالَ قُلْتُ لَهُ لِمَ سُمِّیَتْ فَاطِمَۀُ الزَّهْرَاءُ زَهْرَاءَ فَقَالَ لِأَنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَهَا مِنْ نُورِ عَظَمَتِهِ». جابر از امام جعفر صادق (ع) پرسید: «چرا فاطمهٔ زهرا را «زهرا» نامیدند؟» ایشان فرمود: «زیرا خداوند عزوجل او را از نور عظمت خویش آفرید».

«إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَۀَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا». همانا فاطمه فاطمه نامیده شده است؛ زیرا انسان‌ها از شناخت مقام او بریده و جدا هستند.

وجودی را از پیامبر اسلام (ص) می‌بینیم که گویا میان او و خداوند فاصله‌ای نیست: (ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّی* فَکَانَ قَابَ قَوْسَیْنِ أَوْ أَدْنَی)‌. سپس نزدیک آمد و نزدیک‌تر شد، تا [فاصله‌اش] به قدرِ [طول] دو [انتهای] کمان یا نزدیکتر شد. جبرئیل نیز به این مقام رَه ندارد و معترف است که: «لَیْسَ لِی أَنْ أَجُوزَ هَذَا الْمَکانَ وَ لَوْ دَنَوْتُ أَنْمُلَۀً لَاحْتَرَقْتُ».‌ برای من گذشتن [و پیش‌رفتن] از این مقام سزاوار نیست و اگر به اندازهٔ سرانگشتی پا فراتر گذارم خواهم سوخت و به تعبیری: اگر یک سر موی برتر پرم فروغ تجلی بسوزد پرم

شجاعت اجتماعی فاطمه (س) زمانی است که با تمام دل‌آزردگی کنار محراب پیامبر (ص) در مسجد رسول خدا (ص) می‌ایستد و خطبهٔ آتشین خود را مطرح می‌فرماید و نقد سیاسی خویش را به حاکمیتِ وقت عرضه می‌کند و می‌فرماید: «یَا ابْنَ أَبِی قُحَافَۀَ أَ فِی کتَابِ اللهِ تَرِثُ أَبَاک وَ لَا أَرِثُ أَبِی لَقَدْ جِئْتَ شَیْئاً فَرِیًّا أَ فَعَلَی عَمْدٍ تَرَکتُمْ کتَابَ اللهِ وَ نَبَذْتُمُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِکمْ». ای پسر ابی قحافه! آیا در کتاب خدا آمده است که تو از پدر خویش میراث بری و من از پدر خویش ارثی نبرم؟! چه سخن ناروایی! آیا از روی عمد قرآن را کنار گذاشتید و پشت سر انداختید؟

رسول خدا (ص) در حدیث زیبایی می‌فرماید: «مَتَی قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا بَیْنَ یَدَی رَبِّهَا جَلَّ جَلَالُهُ زَهَرَ نُورُهَا لِمَلَائِکۀِ السَّمَاءِ کمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکوَاکبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ وَ یَقُولُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَلَائِکتِهِ یَا مَلَائِکتِی اُنْظُرُوا إِلَی أَمَتِی فَاطِمَۀَ سَیِّدَۀِ إِمَائِی قَائِمَۀً بَیْنَ یَدَیَّ تَرْتَعِدُ فَرَائِصُهَا مِنْ خِیفَتِی وَ قَدْ أَقْبَلَتْ بِقَلْبِهَا عَلَی عِبَادَتِی». هنگامی که فاطمه در محراب عبادت خویش در پیشگاه حق جلّ جلاله، می‌ایستد، نور او برای ملائکهٔ آسمان می‌درخشد؛ همان‌طور که نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد. در این حال خداوند عزوجل به ملائکهٔ خویش می‌فرماید: «ای ملائکهٔ من، به بندهٔ من فاطمه که سرور بندگان من است بنگرید که چگونه در پیشگاه من ایستاده و بندبند وجودش از خوف من می‌لرزد و به تمام وجود به عبادت من میل کرده است».

«تَزَوَّجُوا فی الحُجْزِ الصّالِحِ فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسّاسٌ». با نژاد صالح ازدواج کنید؛ زیرا صفات (خصوصیات) به فرزندان منتقل می‌شود.