کتاب فراق‌نامه سلمان ساوجی

«فراق‌نامه سلمان ساوجی» به کوشش هوشنگ پایدار، مختصری از زندگی‌نامه سلمان ساوجی (۷۷۸-۷۰۹) از شاعران بزرگ قصیده‌سرا و غزل‌گوی ایران را به همراه فراق‌نامه‌ی او دربردارد. سلمان را می‌توان از آخرین قصیده‌سرایان معروف ایران پیش از صفویان دانست. او در تغزل و عاشقانه نیز زبردست بود و از این جهت مورد توجه قرار گرفت و هر چند که در منابع به موسیقی‌دانی او اشاره نشده، لیکن رامشی‌یان و موسیقی‌دانان او را گرامی می‌داشتند. مجموع اشعار سلمان ساوجی از قصیده، غزل، قطعه، ترجیع، ترکیب، رباعی و مثنوی به بیش از یازده هزار بیت می‌رسد. او در همه‌ی انواع شعر، استادی مسلم بود؛ چنانکه تمامی نقادان و شاعران معاصر و بعد از او به این امر اقرار کردند. با این حال باید گفت که در میان انواع شعر، سلمان بیش‌از همه در سرودن قصیده توانا بوده‌است و اهمیت تاریخی‌اش نیز در قصاید شیوای اوست که اغلب در مدح پادشاهان و بزرگان زمان خود سروده. سلمان ساوجی از جمله شاعرانی است که وصف طبیعت را با حرکت و حیات همراه کرده و به اصطلاح به عناصر بی‌جان، شخصیت و خصایص انسانی بخشیده‌است. او به این شیوه بسیاری از وصف‌های خود را سرشار از زندگی و پویایی و حرکت کرده‌است. سلمان همچنین در غزل، استادی تمام است. در مضمون یابی و روانی بیان و تلفیق معانی عاشقانه و عارفانه در غزل؛ او را جزو بهترین غزلسرایان به حساب می‌آورند. فراق‌نامه که در هزار بیت سروده شده، در بیان علاقه‌ی سلطان اویس و بیرامشاه، پسر خواجه مرجان و مرگش در گیلان به سال ۷۶۹ هجری و فراقی که در این میان بین سلطان اویس و او افتاد، است؛ در پایان آن، شاعر ذکری از فراق‌هایی که در داستان‌های عاشقانه‌ی گذشته، همچون لیلی و مجنون و وامق و عذرا و شیرین و فرهاد و نظایر آنها کرده و از این طریق به سلطان اویس تسلی داده‌است. آغاز فراق‌نامه این گونه است: به نام خدایی که با تیره خاک بر آمیخت این جوهر جان پاک چو با یکدگر کردشان آشنا دگر بارشان کرد از هم جدا که دانست کان آشنائی چه بود؟ پس از آشنایی جدایی چه بود؟