کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود

کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود نوشتهٔ علی اکبر ضیایی است. انتشارات بین المللی امین این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر برهان‌های ملاصدرا درباره‌ٔ اصالت وجود را تبیین و نقد کرده است.

درباره کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود

علی اکبر ضیایی در کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود به تبیین و نقد برهان‌های ملاصدرا دربارهٔ اصالت وجود پرداخته است. او این کتاب را در هشت فصل نگاشته که عنوان آن‌ها عبارت است از «پیشینهٔ اصالت وجود و اصالت ماهیّت»، «وجود و ماهیّت و احکام آن‌ها»، «اشتراک معنوی وجود و احکام مترتب بر آن»، « زیادت وجود بر ماهیّت»، « احکام مفهوم وجود»، «ادلهٔ اثبات وجود مطلق و نقد آن‌ها»، «تبیین محل نزاع در اصالت وجود یا ماهیّت» و «ادلهٔ ملاصدرا در اصالت وجود». علی‌اکبر ضیایی در مقدمهٔ این کتاب بیان کرده است که فلسفه به انسان می‌آموزد عقاید و سنت‌های حاکم بر جامعه به حریم اندیشه‌های او راه نیابد. این سخن به این معنا نیست که اندیشه‌های انسان، بیگانه از میراث فکری گذشتگان و متفکران قبل از او باشد و آن‌ها را ناچیز و بی‌اهمیت قلمداد کند؛ بلکه هر انسانی برای خلق اندیشهٔ نو و ابداع فکری بر شانه‌های فیلسوفان پیش از خود نشسته است و آرا و نظریه‌های آنان را مورد کنکاش، نقد و بررسی قرار می‌دهد.

خواندن کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران فلسفهٔ اسلامی و علاقه‌مندان به آرای ملاصدرا پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تأملی در نظریه اصالت وجود

«به عقیده ما وجود عام کلی و ماهیت بما هی هی از محل نزاع خارج هستند و اینکه بنا به ادّعای زنوزی فرد داشتن وجود در خارج را دلیل اصالت وجود بدانیم نیز بی مورد است، زیرا فرد ماهیت در خارج پس از جعل هم مصداق وجود است و هم ماهیت و هر دو در خارج یک حقیقت را تشکیل می دهند و زیادت وجود بر ماهیت صرفاً امری ذهنی است و بدیهی نیز این است که نه مفهوم عام وجود و نه ماهیت بما هی هی منشأ اثری در خارج نیستند، بنابراین سخن در این است که ماهیت پس از جعل حقیقتی در خارج پیدا می‌کند که طرفداران اصالت ماهیت آن حقیقت مجعوله را منشأ اثر می دانند و طرفداران اصالت وجود هستی آن حقیقت را مجعول بالذات و ماهیت را امری از اعتباری از آن می دانند.

همانگونه که گفتیم منظور از اصالت عینیت و تحقّق خارجی و منشأ آثار بودن است، یعنی آنچه که ذاتاً و نه به اعتبار چیزی دیگر در خارج از ذهن تحقّق دارد. سبزواری در تبیین اصالت وجود چنین گفته است: «بدان که وجود اصیل است و ماهیّت اعتباری است، و معنی اصالت وجود آن است که چنان که لفظ «ماء» مثلاً مفهومی دارد و به ازاء آن مفهوم در خارج حقیقتی است که آبش گویند، همچنین لفظ وجود را مفهومی است واحد بدیهی، و نزد اهل تحقیق و ابناء حقیقت به ازاء آن حقیقتی است که در همه تعینات هست و منشأء ترتّب آثار است بر آنها».

ماهیت قبل از جعل دارای مفهومی مشخص در ذهن است که آن را از دیگر مفاهیم متمایز می سازد و می توان برای ماهیت حدّ تامی نیز اعتبار کرد که به حمل اولی ذاتی بر آن حمل می‌گردد، مانند ماهیت انسان که حمل حیوان ناطق به حمل اولی بر آن صادق است، اما مفهوم وجود که از معقولات ثانیه فلسفی است قبل از جعل صرف یک مفهوم است و از وجودات خاصه در اعیان انتزاع می‌گردد، بنابراین قبل از جعل چنین مفهومی در ذهن جایگاهی ندارد. در فلسفه اولی سخن بر این است که ماهیات در علم ازلی به صورت اعیات ثابته تحقق دارند و این تحقق ماهیات قبل از جعل اعتباری بالذات برای آنها است، یعنی اگر بگوییم تحقق ماهیات در ذهن به اعتبار وجود ذهنی تحقق دارند، چنین سخنی را در باره علم ازلی به عنوان اعیان ثابته نمی‌توان گفت، در حالی که در حکمت متعالیه مفهوم وجود در ذهن را حاکی از حقیقت وجود نمی دانند، و می گویند که مفهوم وجود به وجهی از وجوه و به حیثیتی از حیثیات و عنوانی از عناوین بر حقیقت وجود دلالت می‌کند و حقیقت وجود چون در اعیان تحقق دارد حضورش در ذهن به منزله انقلاب ذاتی خواهد بود و آن حقیقت تنها در اعیان هویّت دارد و نه در ذهن، و وجود در علم ازلی نیز نه به عنوان مفهومی جزئی و نه مفهومی کلی حقیقتی بالذات ندارد و به عبارتی دیگر مفهوم وجود موضوعیتی در علم ازلی ندارد که از آن حکایت کند و آن گونه که در ماهیات در علم ازلی به حمل اولی دارای موضوع می‌باشند در وجود چنین موضوعی غیر قابل تصور است، بنابراین ماهیت قبل از جعل دارای افرادی در علم ازلی یا اعیان ثابته هستند، اما وجود قبل از جعل هیچ هویّتی ندارد و پس از جعل ماهیات آن مفهوم از موجود خارجی یا ماهیت موجوده انتزاع می‌گردد.

افراد ماهیات قبل از جعل همان افرادی است که در علم ازلی تحقق دارند، اما پس از جعل به صورت موجود متشخص تحقق می‌یابند، بنابراین ماهیت بما هی هی قبل از جعل نیز می تواند در علم ازلی افرادی داشته باشد که پس از جعل به صورت افراد موجود قابل ادراک برای انسان هستند.»