کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران

کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران؛ قدرت‌ها و ضعف‌ها نوشتهٔ میثم عسگری و مهدی نورسینا است و انتشارات خط آخر آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران

فرش یکی از مظاهر دیرپا، پویا و جاودانه فرهنگی و هنری ایران است که با الهام از روح لطیف و ذوق سرشار طراحان مبتکر به‌صورت نقش و نگار پدید می‌آید، با سرانگشت هنرمندانه و استادانه بافندگان شکل و جان می‌گیرد و به‌صورت بدیع و دلپذیر درمی‌آید. این هنر صنعت در ایران دارای قدمتی چند هزارساله است که از ایران به دیگر بلاد دور و نزدیک حتی قلب اروپا به ارمغان رفت. این محصول گران‌قدر علاوه بر حکایت و روایت فرهنگی دیرپا در ایران، دارای ارزش‌های اقتصادی و بازرگانی فراوانی است که اهمیت توجه به آن را دوچندان می‌نماید.

 ازآنجایی‌که یکی از مشخصه‌های کشورهای توسعه‌نیافته عارضه تک‌محصولی بودن است، به‌طوری‌که عمدتاً صادرات یک محصول ۹۰درصد ارزش صادرات آن کشور را تشکیل می‌دهد و اگرچه نفت تا سال‌های اخیر به‌عنوان یک کالای ارزآور شناخته می‌شد، ولی عدم ثبات در قیمت نفت، اشتغال‌زایی پایین صنعت، ثروت ملی بودن آن باعث شد تا بتوان به چاره‌جویی جهت جایگزینی این محصول پرداخت. قالی‌بافی در بعضی از کشورها نظیر هند با رشد ۲درصدی و پاکستان نیز با رسیدن به رقم صادراتی ۸۰ میلیون دلار رشد نزدیک به ۲۰ درصد، علاوه بر اینکه صنعتی کاملاً صادراتی و مورد درآمدهای ارزی است به‌عنوان عملی‌ترین و کم‌خرج‌ترین شیوه ایجاد اشتغال و درآمد در مناطق محروم روستایی نیز بکار گرفته شده است.

 با این هدف که علاوه بر منافع حاصل از تولید و صدور فرش‌های تولیدی با گردش و تراکم سرمایه در مناطق روستایی به‌عنوان موتور اولیه توسعه عمل کند. البته منکر این واقعیت نمی‌توان شد که قالی‌بافان چه در ایران و چه در بسیاری از کشورهای دیگر همواره از محروم‌‌ترین و ستم‌کشیده‌ترین و کم‌درآمدترین افرادی بوده‌اند که معمولاً در بدترین شرایط شغلی به کار پرداخته‌اند و اغلب هیچ قانونی عملاً آن‌ها را تحت پوشش حمایتی خود قرار نداده است در ایران در دهه‌های اخیر سیاست‌های صادراتی کشور حالت انفعالی داشته و نوسانات درآمد حاصل از صدور نفت، باعث تغییرات عمده‌ای در توجه مسئولین به صادرات کالای غیرنفتی گردیده است.

کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران سعی می‌کند با بررسی و تحلیل اقتصادی، قدرت‌ و ضعف‌ این حوزهٔ مهم را شرح دهد.

خواندن کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ بازاریابی فرش پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب بازاریابی و صادرات فرش ایران

«بر اساس آمارهای گمرک ایران، رقم صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۳۷۸ حدود ۶۹۰ میلیون دلار بوده است. نکته جالب‌توجه اینکه در همان سال کل صادرات غیرنفتی ایران که ۳ میلیارد و ۹۴۱ بوده است. این به این معنی است که در سال ۱۳۷۸ معادل ۱۷.۵درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را صادرات فرش دستباف به خود اختصاص داده بوده است؛ اما حالا در چند سال اخیر رقم صادرات فرش دستباف ایران به‌طور عجیبی رو به افول رفته و از ۶۹۰ میلیون دلار سال ۱۳۷۸ به ۶۹ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹، به ۷۲ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ و ۳۰ میلیون دلار در ۷ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ رسیده است. همچنین در همین مدت‌زمان ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶هزار و ۳۰۰ تن در سال ۱۳۷۸ به ۳ هزار تن در سال ۱۳۹۹، ۳.۹ هزار تن در سال ۱۴۰۰ و ۱.۲ هزار تن در ۷ ماهه نخست ۱۴۰۱است. همچنین حالا سهم فرش ایران از کل صادرات غیرنفتی حتی به نیم درصد هم نمی‌رسد.

همه این‌ها به این معنی است که صادرات فرش دستباف ایران طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۴۰۱ به لحاظ وزنی سقوط ۸۵درصدی و به لحاظ ارزش دلاری نیز سقوط نزدیک به ۹۰درصدی را تجربه کرده است. این آمارها حاکی از نابسامانی و تضعیف فرش دستباف حتی در دوره‌هایی است که مشکل تحریم جدی هم وجود نداشته است. بنا بر اظهار مسئولان و مشاهدات میدانی، شاغلان و میزان تولیدات این صنعت در نواحی روستایی و عشایری نیز نسبت به گذشته کاهش بسیار شدیدی را تجربه کرده است. این در حالی است که روزگاری نواحی روستایی و عشایری کانون اصلی تولید فرش‌های اصیل و صادراتی ایرانی بودند.

از طرفی با کاهش درآمدهای نفتی، کشور دچار عدم تعادل‌های بخشی و کلان می‌باشد و اضافه بر آن، تورم روزافزون است و رکود در صنایع پدیده‌ای فراگیر شده است. در این شرایط، به نظر می‌رسد که اضافه بر سیاست‌های مناسب پولی، مالی و اقتصادی، تدوین و اجرای سیاست‌های صادراتی از اهمیت زیادی برخوردار باشد. این ضرورت تا آنجاست که اگر کشور، سریعاً دست به گسترش صادرات غیرنفتی نزند، عدم تعادل‌های جدی در اقتصاد، توسعه و نیز گسترش فقر و بیکاری اجتناب‌ناپذیر می‌شود مجموعه این واقعیات و مزایای قابل‌ملاحظه توسعه صادرات و نیز عقب‌ماندگی ساختاری اقتصاد کشور، توجه به صادرات و سیاست‌های صادراتی را از اهمیت خاصی برخوردار نموده است با توجه به اهمیت صادرات غیرنفتی، با نگاهی به ترکیب صادرات ایران متوجه شدند که فرش در صدر این جدول قرار داشته و به‌جز اهمیت آن به‌عنوان مهم‌ترین و عمده‌ترین کالای صادرات غیرنفتی در سایر ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از اهمیت و ویژگی خاصی برخوردار است (میرزاامینی،۱۳۹۳، ۶۷).

برخی مشکلات مرتبط با صادرات که شرکت‌ها معمولاً با آن‌ها مواجه هستند شامل مشکلات مرتبط با ارتقا فروش (تبلیغات، بسته‌بندی، فعالیت فروشندگان، اطلاعات بازاریابی و هماهنگی در زمینه توزیع) و مشکلات مرتبط با کسب اطلاعات در مورد بازارهای خارجی (شناسایی و انتخاب بازارها، محدودیت‌های تجاری و بررسی رقابت در خارج از کشور) است (ادریس،۲۰۱۶، ۸۷).

وجود برخی مشکلات در زمینه بازاریابی، عرضه و ارائه خدمات پس از فروش به مشتریان در بازارهای جهانی باعث شده تا مشکلات زیادی برای دست‌اندرکاران صنعت فرش دستباف ایران ایجاد شود و علی‌رغم عرضه محصولی اصیل، شاهد سیر نزولی تولید و صادرات فرش دستباف ایران در سال‌های اخیر باشیم و به‌طورکلی نسبت به دیگر رقبای خارجی در جایگاه پایین‌تری قرار گیریم. فرش دستبافت ایران متأثر از ویژگی‌های برجستۀ فرهنگی و هنری، سالیانی است که اقتدار خود را به میزان زیادی در بازارهای بین‌المللی ازدست‌داده و روند نزولی صادرات آن، به شکلی چشمگیر بر اقتصاد کشور سایه گسترده است. این صنعت، یکی از توانمندترین صنایع کشور پس ارزیابی و رتبه‌بندی ابعاد بازاریابی اینترنتی صنعت فرش کشور پس از صنعت پتروشیمی بوده که باوجود سیر نزولی میزان صادرات طی سال‌های اخیر، جایگاه خود را در رأس بهترین صادرکنندگان فرش سراسر دنیا حفظ کرده بود تا اینکه در سال ۱۳۸۷ جای خود را به کشورهای چین و هند سپرد. صادرات فرش دستباف ایران در پنج سال گذشته روندی نزولی داشته و پایین بودن قیمت فرش کشورهای رقیب در مقایسه با فرش ایران و هماهنگ بودن آن با سلایق بازارهای جهانی نیز از عوامل عمدة رشد برخی از کشورهای رقیب در بازارهای جهانی به شمار می‌رود. (احمدیان و همکاران،۱۳۹۳، ۲۱) از سوی دیگر، افزایش قیمت‌های داخلی در اثر رشد تورم و انتقال تأثیرات تورم، کاهش حجم تجارت جهانی فرش دستباف به دلیل جایگزین شدن سایر کف‌پوش‌ها ازجمله فرش ماشینی، موکت، سنگ، پارکت و سایر زیراندازها نیز به کاهش صادرات فرش دستبافت ایران در سال‌های اخیر منجر شده است. شایان ذکر است، ایران تا سال ۱۳۸۵ همچنان رتبۀ اول بازار جهانی را به خود اختصاص داده بود، اما در سال‌های بعد جایگاه خود را در صدر جدول بهترین صادرکنندگان به کشورهای چین و هند سپرد. صنعت فرش ایران در کنار رقبای خارجی، در داخل نیز با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کند که هویت فرش ایرانی را تحت تأثیر قرار داده و از قدرت رقابت آن کاسته است. فرش‌های ایرانی معمولاً در خانه‌ها یا در کارگاه‌های کوچک بافته می‌شود. تولید بی‌رویه، پائین آمدن کیفیت مواد اولیه و عدم استفاده از طرح‌های اصیل ازجمله دلایلی است که سبب شده تا فرش ایران جایگاه خود را در بازار جهانی از دست بدهد (حسین زاده و همکاران،۱۳۹۱، ۵۴).

تثبیت نرخ ارز، کمبود نقدینگی، افزایش قیمت مواد و حقوق کارگر و تورم از عوامل تأثیرگذار در ناتوانی صنعت فرش ایران به‌حساب می‌آید که نقش غیرقابل‌انکاری در افت مداوم تولید و صادرات فرش دستبافت داشته است.

سیر نزولی صادرات فرش دستباف ایران که از چند سال پیش آغاز شده بود همچنان ادامه دارد این در حالی است که در گذشته‌ای نه‌چندان دور فرش ایرانی نماد فرهنگ و هنر کشورمان و حاکم بی‌قیدوشرط بازار فرش جهانی بود؛ اما در سال‌های اخیر ناهماهنگی و تعدد دستگاه‌های دخیل در امر تولید و صادرات فرش و بی‌انگیزگی تولیدکنندگان و تجار فرش موجب شده تا کشورهای رقیب با بهره‌گیری از تجارب افرادی که متولیان تولید و صادرات فرش قادر به جذب و استفاده از هنر و تجربه آن‌ها نبوده‌اند با هدف کسب سود بیشتر رهسپار کشورهای مذکور شوند. از سوی دیگر این کشورهای گرچه به‌طور ذاتی از هنر و نبوغ بافندگان فرش ایرانی بی‌بهره بوده‌اند اما با کپی‌برداری از طرح و رنگ فرش ایرانی به دلیل نظام تولید کار‌آمدتر و قیمت تمام‌شده کمتر و با بهره‌گیری از هنر بازاریابی و تبلیغات به‌عنوان رقبای جدی فرش ایرانی در بازارهای جهانی مطرح‌شده‌اند. با این روند می‌توان گفت در شرایطی که هویت فرش ایرانی ازدست‌رفته و ازنظر قانونی حتی قادر به ثبت طرح و نقش فرش ایرانی نیستیم، هنوز متولیان تولید و صادرات فرش در ایجاد حداقل زیرساخت‌های این هنر اصیل ایرانی ناکام مانده‌‌اند. کاهش صادرات و نزول کمی و کیفی فرش ایرانی، قیمت تمام‌شده بالا و بی‌انگیزگی تولیدکنندگانی که از حداقل حمایت‌های لازم برای تولید این هنر اصیل بی‌بهره‌ هستند خود می‌تواند دلایل کافی برای نزول فرش ایرانی در بازارهای جهانی باشد این روند موجب شده تا اکنون بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران این صنعت از وضعیت نابسامان تولید و صادرات فرش اظهار نگرانی کنند.»