کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم

کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم نوشتهٔ وحید شقاقی و شیرین واحد رسولی است و انتشارات نور علم آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم

کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم در مورد اقتصاد دانش‌بنیان به عنوان ثروت انقلابی و تحول‌آفرین در قرن بیست و یکم است. باید اذعان کرد هندسه نظم جهانی طی تحولات تاریخی دستخوش تغییر شده است، به‌طوریکه در برهه‌ای این نظم جهانی مبتنی بر کشاورزی و زمین‌داری و نظام فئودالیته ترسیم شده بود. این نظم جهانی با خود قوانین و مقررات و روابط اجتماعی و سیاسی مختص به خود ایجاد کرده بود و بیش از سه هزار سال بر بشر حاکم بود. با ورود به عصر مدرنیته و آغاز رنسانس، هندسه نظم جهانی تحولات شگرفی به خود دید و خردگرایی و عقلانیت سرلوحه عصر مدرنیته قرار گرفت و ماحصل تفکر و سپس تفکر تکنیک محور، موجبات ظهور تکنیک (کالاهای فن‌محور) شد که خود را در ظهور انقلاب صنعتی و عصر ماشینیسم در قرن هفدهم نشان داد. ظهور نظم جدید جهانی که مبتنی بر کارخانه و نظام کارفرما-کارگر و سرمایه‌داری کالامحور بود و این نظم جهانی نیز هندسه خاص خودش را داشت و روابط اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مبتنی بر نظام سرمایه‌داری و انقلاب تجاری و صنعتی متحول شد. در واقع با آغار عصر جدید (رنسانس) تغییر و تحولات اقتصادی نیز به‌تدریج در قرن پانزدهم ظاهر شدند. درحقیقت در نیمه اول قرن پانزدهم قطار انقلاب تجاری ابتدا در ایتالیا و سپس در نقاط دیگر اروپا به حرکت درآمد. درنتیجهٔ آن، تحولات ساختار اقتصادی یک هزارساله اروپا در دوران قرون وسطی (ساختار نظام فئودالیته) فرو ریخت و جای آن را مناسبات اقتصادی جدید (انقلاب تجاری یا مرکانتلیسم) گرفتند. مهم‌ترین تحولی که انقلاب تجاری به وجود آورد این بود که اقتصاد اروپا را از اقتصادی منطقه‌ای و محدود بین شهرهای اروپا به اقتصادی جهانی تبدیل کرد و دولت‌های مدرن با هدف رقابت با قدرت‌های رقیب و برای تسلط هرچه بیشتر بر منابع و سرزمین‌های دوردست و ماورای دریاها ایجاد و تجهیز شدند. درضمن تجزیه و فروپاشی امپراطوری‌های بزرگ اروپای قرون وسطی و ظهور کشورها و ملیت‌های جدید (دولت-ملت) ویژگی دیگر انقلاب تجاری بود. پیامدهای ظهور رنسانس، خردگرایی و انقلاب تجاری در اروپا سرآغاز تحول تاریخی دیگر در اروپا یعنی انقلاب صنعتی شد. فراهم بودن سرمایه، تقاضا برای کالاها و تولیدات جدید به‌صورت انبوه، افزایش جمعیت قابل توجه در شهرها (مصرف‌کنندگان)، توسعه طبقه متوسط فعال و مدرن شهری (طبقه بورژوازی)، وفور نیروی کار ارزان در شهرها، فراهم‌شدن امکان صدور کالا به خارج از اروپا به‌واسطه برخورداری از کشتی‌رانی، گسترش ارتباطات بین کشوری و ایجاد نهادهای مالی مدرن پیش نیازهای تحول تاریخی انقلاب صنعتی را فراهم ساخت. بنابراین می‌توان گفت که بها دادن به اندیشه‌های علمی و ارج نهادن به تفکر فلسفی، عقلانی و خردگرایی موجبات ساخت نهادهای عقلانی و مدرن در اروپا شد و از دل نهادهای عقلانی و مدرن، تفکر تکنیکی و در ادامه تکنولوژی زاده شد که انقلاب صنعتی (اول) نامگذاری گردید. با گسترش کارخانجات، شهرهای صنعتی تازه هم در اطراف این کارخانه‌ها به وجود آمدند و توسعه یافتند. به تدریج نظام ارباب-رعیت و حاکمیت فئودالیه کنار رفت و جای خود را به نظام کارخانه‌محوری-کارفرما -کارگر داد. در مجموع با فرا رسیدن انقلاب صنعتی در انگلستان، صاحبان صنایع بزرگ پارچه بافی در «لانکاشایر» انگلستان و صاحبان صنایع فولاد و آهن و مالکان معادن به‌تدریج و به شکل روزافزون بر تمام زندگی انگلستان تسلط یافتند و دامنه انقلاب صنعتی به تدریج بر گستره اروپا به‌ویژه اروپای غربی کشیده شد. پس از انقلاب صنعتی بریتانیا، شاهد ایجاد انقلاب فرانسه به عنوان تبلور سیاسی- اجتماعی عصر خردگردایی هستیم که فصل تازه‌ای در تحولات اروپا آغاز شد.

باید اشاره شود افزایش قدرت علمی و پیامد آن سیطره قدرت تکنولوژیک در اروپا، در ذات خود استثمار را هم نهفته دارد. ادوارد سعید نشان داد که قدرت‌های استعمارگر با به خدمت گرفتن علم توانستند نفوذ خود را عمیق‌تر کنند و به تسلط خود تداوم بخشند. به‌علاوه او با تکیه بر اندیشه فوکو توانست آشکار کند که چگونه طرز فکری آمیخته با قدرت، گذشته از علوم جنگی و غیره و حتی به رغم خواست کنشگران، رشته‌هایی از علم را هم که حتی عاری از منافع استعمارگرانه به نظر می‌رسیدند، برای مقاصد جهان‌گشایی خود به کار می‌گیرد. همین مسئئله موجب شد کاپیتالیسم (سرمایه‌داری) به امپریالیسم (استعمار) و ناسیونالیسم (ملیت شدید) منتهی شود. در کشورهای آسیایی و افریقایی که تحت تسلط اروپایی‌ها قرار گرفتند استثمار علنی و بی‌پروا ادامه یافت و منابع عظیم کشورها به تاراج رفت؛ به‌طوری‌که کشورهای دیگر مخصوصاً آلمان راضی نبودند که انگلستان بر همه جا چیرگی داشته باشد. به این جهت اختلافات و تصادمات نیز بین دول اروپایی درحال افزایش بود و عدم توازن قدرت به جنگ‌های جهانی اول و دوم منتهی و ماحصل این جنگ‌های عظیم در قرن بیستم به انتقال هژمونی قدرت به آمریکا و شوروی و آغاز جنگ سرد از اواسط قرن بیستم کشیده شد که در ۱۹۹۱ با فروپاشی نظام کمونیستی شوروی، جهان تک هژمونی امریکا با شعار لیبرال دموکراسی در دهه پایانی قرن بیستم ظهور کرد. فارغ از تحولات متعدد پس از انقلاب صنعتی باید اذعان کرد که پیشرفت‌های تکنولوژیک در دنیای غرب در جهت تکامل موج دوم صنعت ادامه یافت و در قرن نوزدهم به اوج خود در مقایسه با اقصی نقاط جهان رسید.

با این حال از اواسط قرن بیستم (۱۹۵۰به بعد) جهان وارد موج سوم شده است که از آن به عصر دانایی نام می‌برند و متناسب این عصر، واژگانی با عنوان اقتصاد دانش‌بنیان شکل گرفته است. آغاز این عصر با تحولات شگرف در زمینه اتم و فضا آغاز شد. آغاز سفرهای فضایی توسط آمریکا و شوروی و رقابت بین آنها، پرتاب ماهواره اسپوتنیک در ۱۹۵۷ توسط دانشمندان روسی، گردش به دور زمین توسط کیهان نورد روسی به نام یوری گاگارین با سفینه وستوک در ۱۹۶۱ و سپس توسط فضانورد آمریکایی به نام جان هرشل گِلِن در سال ۱۹۶۲ و در ادامه سفر انسان به ماه در ۱۹۶۹ توسط سه فضانورد آمریکایی با سفینه آپولو جملگی نوید آغاز دوره‌ای جدید را می داد. در ادامه تحولات عصر دانایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات و دیجیتالی شدن اقتصاد با عنوان «انقلاب اطلاعات» ظهور یافت. در مسیر تحولات این عصر،کامپیوتر در سال ۱۹۴۸ میلادی‌ اختراع شد و اینترنت در سال ۱۹۶۸ متصل و در سال ۱۹۷۰ ارتباط ۵ نقطه را برقرار کرد. در ۱۹۸۹ نر‌م‌افزار وب بوجود آمد. در ۱۹۹۵، بحث تجارت الکترونیکی مطرح شد و بعد از آن شاهد سرعت رشد فوق‌العاده این صنعت هستیم. در سال ۱۹۷۷ فقط ۱۱۱ پایگاه در اینترنت وجود داشت که در سال ۱۹۸۷ این تعداد به ۱۰ هزار پایگاه رسید. و این افزایش به‌صورت نمایی ادامه پیدا کرده است. این سرعت تحولات موجب شد که اصطلاح دهکده جهانی مک لوهان مطرح گردد به‌طوری‌که از تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات و اینترنت، تحت عنوان انقلاب صنعتی دوم و ورود به عصر دیجیتال یاد می‌گردد و با ورود به عصر تراشه‌ها و هوشمندسازی، به عنوان آغاز دوره انقلاب صنعتی سوم اطلاق می‌شود.

عصر دانایی در کنار تحولات شگرف در حوزه هوش مصنوعی، تراشه‌ها و هوشمندسازی اقتصاد، نویدبخش دگرگونی‌های عظیم و ایجاد ثروت انقلابی در حوزه‌های دیگری همچون ۱. اقتصاد مجازی و نظام اقتصای مبتنی بر جهان‌های موازی و آواتاریسم، ۲. ژنتیک، فناوری‌های زیستی و اقتصاد زیست پایه، ۳. گذر از اقتصاد متکی به سوخت‌های فسیلی و ظهور عصر هیدروژن و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر، ۴. گذر از سرمایه‌داری کالایی و خیز به سمت سرمایه‌داری خردورز و اتکای اقتصاد به ثروت ناملموس‌ها و نامحسوس‌ها و فروش دانش و مالکیت فکری و خدمات، ۵. ظهور تولیصرف‌ها و گسترش اقتصاد غیرپولی در برابر اقتصاد پولی عصر صنعت، ۶. انبوه‌زدایی تولید و سفارشی‌سازی محصولات و خدمات، ۷. خیز به ثروت موج چهارم علم متکی به هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، مخابرات و بیوتکنولوژی، و ۸. دگرگونی در بازار کار و ظهور و گسترش شغل سوم بی مزد، نیز هست و این تحولات در حال تکوین هستند. این هشت تحول شگرف و ابرروند در قرن بیست و یکم با همدیگر می‌توانند نقش هم‌افزا کنند‌ه‌ای در نظام ثروت آینده جهان داشته باشند.

کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم با هدف ارائه تصویری از تحولات شگرف و بنیادین عصر دانایی، مولفه‌های ثروت‌آفرین در قرن بیست و یکم و تحلیل و تبیین وضعیت اقتصاد ایران در اقتصاد دانش‌بنیان به همراه الزامات (سیاست‌ها و اهداف کلان) گذار کشور به این عصر در قرن بیست و یک، در پنج فصل تهیه و تنظیم شده است. در فصل اول کتاب تلاش خواهد شد سیر تاریخی تحولات اقتصاد جهانی، مختصات و مولفه‌های بارز سه عصر (سه موج) کشاورزی و انقلاب صنعتی (عصر صنعتی شدن)، و عصر دانایی‌محوری و جوامع پساصنعتی تبیین و توضیح داده شود. در فصل دوم کتاب سیر تکامل اعصار در قرن بیست و یکم مشتمل بر عصر هوشمندسازی، هوش مصنوعی و اقتصاد هوشمند، عصر مجازی و تمدن تلقینی، عصر فناوری زیستی، انقلاب ژنتیک و اقتصاد زیست پایه، عصر انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر، انرژی‌های خورشیدی و هیدروژن و عصر تکنوترونیک و فرا انسان تبیین شده و مفهوم و ویژگی های هر کدامیک از این اعصار جدید ارائه خواهد شد. 

در فصل سوم نحوه و علل ظهور و بروز قدرت‌های بزرگ و هژمونی‌های پانصد سال اخیر جهان ارائه شده و پیش‌بینی از قدرت‌های نوظهور و جهان چند هژمونی قرن بیست و یکم به تصویر کشیده خواهد شد. فصل چهارم کتاب بر مولفه‌های ثروت آفرین و تحول‌زای عصر دانایی متمرکز شده و دگرگونی‌های عظیم، تحولات شگرف و ایجاد ثروت انقلابی را در حوزه‌های هوش مصنوعی، تراشه‌ها و هوشمندسازی اقتصاد، اقتصادمجازی و نظام اقتصای مبتنی بر جهان‌های موازی و آواتاریسم، ژنتیک، فناوری‌های زیستی و اقتصاد زیست پایه، گذر از اقتصاد متکی به سوخت‌های فسیلی و ظهور عصر هیدروژن و انرژی‌های تجدیدپذیر، گذر از سرمایه‌داری کالایی و خیز به سمت سرمایه‌داری خردورز و اتکای اقتصاد به ثروت ناملموس‌ها و نامحسوس‌ها و فروش دانش و مالکیت فکری و خدمات، ظهور تولیصرف‌ها و گسترش اقتصاد غیرپولی در برابر اقتصاد پولی عصر صنعت، انبوه‌زدایی تولید و سفارشی‌سازی محصولات و خدمات، خیز به ثروت موج چهارم علم متکی به هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، مخابرات و بیوتکنولوژی، و بالاخره دگرگونی در بازار کار و ظهور و گسترش شغل سوم بی مزد، توضیح خواهد داد. بالاخره در فصل پنجم و پایانی کتاب، ضمن مروری بر اهداف اقتصادی سند چشم انداز ایران در افق ۱۴۰۴ ه.ش، تصویری از وضعیت شاخص‌های اقتصاد دانش بنیان ایران به تصویر کشیده خواهد شد و در خاتمه ابرروندهای اقتصاد ایران بیان و الزامات، سیاست‌ها و اهداف کلان مدل تکاملی گذار از عصر کشاورزی و صنعتی، به عصر دانایی‌محوری آورده خواهد شد.

خواندن کتاب اقتصاد دانش بنیان، ثروت انقلابی در قرن بیست و یکم را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های اقتصاد پیشنهاد می‌کنیم.