کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد

کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد؛ مسائل تعلیم و تزکیه رشدمدار نوشتهٔ احمدرضا اخوت است و مدرسه دانشجویی قرآن و عترت علیهم‌السلام دانشگاه تهران آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد

تشویق و تنبیه نشانه زنده بودن و سرحال بودن انسان و علامتی برای میل و انگیزه او برای دستیابی به کمالی است.

در تشویق به میل انسان به جنبه پاداش‌گیری و در تنبیه به میل او به دور شدن از ناکامی و عذاب توجه می‌شود. این دو میل که به میل خداخواهی انسان باز می‌گردد و تفصیلی از آن است از میل‌های فطری بوده و به همین دلیل می‌توان این دو میل به شکلی را در نوع انسان‌ها مشاهده کرد.

طبیعی است که میل به تشویق از میل به تنبیه در انسان قوی‌تر و مرجح‌تر است و تا ضرورتی برای تنبیه کردن خود نداند خود را در معرض تنبیه قرار نمی‌دهد ولی با این وجود وقتی هنوز میل‌های فطری در فرد زنده باشد اگر مرتکب کاری شود که نباید آن را انجام دهد، دوست دارد کسی او را تنبیه کند و از ادامه روند اشتباهش به هر شکلی که شده جلوگیری شود.

این میل فطری وقتی با گزاره‌های عقلی آمیخته شود بسیار باشکوه شده و وسیله و سببی برای مراقبت و تقویت اراده می‌گردد.

گزاره‌های عقلی تشویق و تنبیه در قالب گزاره‌های شرطی نمایان می‌شوند. هر قدر این گزاره‌ها با گزاره‌های وحیانی انطباق داشته باشد فرد را بیشتر و بهتر در مسیر کمال یاری می‌رساند.

بر اساس مطالب فوق می‌توان تشویق و تنبیه را یکی از مهم‌ترین شیوه‌های تربیتی و آموزشی کودکان و نوجوانان و وسیله‌ای برای شکوفا شدن عقل آنها و نیز برای تقویت میل فطری آنها دانست، تشویقی که منجر به برانگیختن برای انجام خیر یا ترک کار شرّی و تنبیهی که باعث بازدارنگی از کار شرّی شود.

در مورد ضرورت وجود تشویق و تنبیه در امر تربیت به دلیل وضوح آن، جایی برای سخن گفتن نمی‌ماند ولی در مورد چگونگی آن و نیز بهینه‌سازی استفاده از آن سخن بسیار است و باید در آن بسیار تأمل کرد.

مطالعه این موضوع بسیار مهم در امر تعلیم و تربیت، گاهی از منظر تجربه صورت گرفته و تجربه‌ها سینه به سینه انتقال یافته است به همین دلیل در هر اقلیم و سرزمینی متناسب با فرهنگ و دینی که در آنجا حاکم است فرزندانشان را به گونه‌ای خاص تشویق و تنبیه می‌کنند، گاهی این موضوع از منظر عقلا و دانشمندان و بر اساس اطلاعاتی که از ساختار انسان کشف شده است به دست می‌آید و گاهی نیز این موضوع به دلیل اهمیتی که دارد ترجیح داده می‌شود از متن دین به دست آید.

در هر صورت برای بررسی چنین موضوعی باید مراحل زیر طی شود:

- ابتدا مشخص شود منظور ما از تشویق و تنبیه چیست؟

- سپس واژگان معادل آن در قرآن و روایات معلوم شود.

- آنچه از متن قرآن و روایت آمده است با صورتی دقیق تدوین شود.

در این صورت می‌توان منظر دین را در این زمینه در بین آیات و روایات به دست آورد.

کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد موضوع تشویق و تنبیه را در شش دوره زندگی مورد بررسی قرار داده است و بر اساس مبانی انسان‌شناسی و رشدشناسی قرآنی استخراج شده است.

خواندن کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به متخصصان امور تربیتی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تشویق و تنبیه در دوره های رشد

«تشویق در عرف به معنای سوق دادن افراد به انجام یا ترک کاری با محرک‌های بیرونی یا درونی است که همراه با ایجاد هیجان در آنها می‌باشد و به طور طبیعی برای کارهایی به کار می‌رود که از نظر عقلی یا عرفی دارای نفع یا مزیتی است.

در فرهنگ عمومی تشویق برای افراد کم‌سن و سال‌تر بیشتر به کار می‌رود و هر قدر کودک به مرحله نوجوانی و جوانی می‌رسد هم تشویقی که از ناحیه دیگران می‌شود کمتر است و هم بر حسب ظاهر نیاز کمتری به تشویق دارد.

تشویقی که در جامعه توسط افراد صورت می‌گیرد بسیار متنوع است و وابسته به علاقه‌ها و باورهایشان می‌باشد. در این تشویق‌ها به طور معمول کالایی برای تحریک و تهییج عطا می‌شود یا سخنی زیبا برای تهییج و تحریک ادا می‌گردد.

با توجه به معنای عرفی یاد شده از تشویق، نزدیک‌ترین کلمه به آن را می‌توان کلمه «ترغیب» دانست.

رغبت به معنای میل و گرایش نسبت به چیزی است که در اثر آن امید به دستیابی آن قوت می‌یابد و اراده فرد برای تحقق آن قوی‌تر می‌گردد.

در این تعریف میل و گرایش و نیز امید به دستیابی، دو قید مهم و اساسی تعریف به شمار می‌رود و از اجزای اصلی تعریف تشویق در عرف می‌باشد.

هر چند به نظر می‌رسد تشویقی که در عرف مورد نظر است، به محرک‌های بیرونی برای ایجاد میل و کشش نسبت به کاری یا چیزی بیشتر تأکید دارد و به محرک‌های درونی کمتر توجه دارد، در مقابل کلمه رغبت در قرآن بیشتر به محرک‌های درونی برای میل و کشش به انجام کاری یا چیزی دلالت دارد.

به هر صورت باید به این موضوع توجه کرد که نمی‌توان تشویق را دقیقا معادل ترغیب دانست ولی در عین حال آنچه افراد از تشویق توقع دارند را باید در قرآن با کلمه ترغیب یا ایجاد رغبت دنبال کنند.

یکی دیگر از کلماتی که به عنوان تشویق و ترغیب به کار می‌رود کلمه «بشارت» است. «بشارت» ظاهر کردن موفقیت و تحسین فرد برای ادامه و استمرار فعالیت تا رسیدن به نهایت مقصود است.

این کلمه باشکوه در جایی به کار می‌رود که فرد در مسیر انجام کارهای شایسته به خط پایانی خود نزدیک می‌شود و بشارت‌دهنده ضمن این خبر به او و خوشحال کردن و مطمئن کردن او در رسیدن به مقصد نهایی، او را به استمرار تا نهایت، تشویق و ترغیب می‌کند.

بشارت نقش اساسی در رفع ابهامات مسیر و نیز در قوی‌تر شدن تا رسیدن به نهایت دارد و فقدان آن، گاه منجر به واگذاشتن کار و ادامه ندادن آن و به اتمام نرساندن می‌شود.

به عنوان نمونه فرزند شما برای ساخت دستگاهی همه وسایل آن را خریده است و بخشی از آن را هم ساخته و تا انتهای کار مراحلی پیش رو دارد او اکنون نیازمند بشارت برای اتمام کار و رسیدن به نتیجه است، اگر این بشارت به او نرسد به دلایل مختلف کار را رها می‌کند و هر آنچه تاکنون از وقت و امکانات هزینه کرده است را هدر می‌دهد.

کارکرد بشارت در زندگی و در کارها، کارکردی بی‌بدیل است و بسیاری از کارهای خوب دلیل به نهایت نرسیدنشان نداشتن بشارت‌دهنده می‌باشد.

یکی دیگر از کلمات تشویق کلمه «رجا» یا امید است. امید دادن کسی به کسی یعنی اینکه مقصدی را برای او معلوم کرده و امکان دستیابی به آن را قوی دانسته و راه آن را به وی نمایان کند.

این کلمه نیز بسیار مهم است و به ویژه اینکه راه و مقصد را نشان می‌دهد بسیار اهمیت دارد. در صورتی که کسی به رسیدن به مقصدی امید نداشته باشد برای رسیدن به آن کاری انجام نمی‌دهد و به آن رغبتی نمی‌یابد.

امید داشتن به رسیدن، یکی از ارکان رغبت داشتن است و به همین نسبت هم تشویق‌ها اگر بر اساس امید دادن‌ها نباشد کم اثر یا بی‌اثر است.

هر کاری که انسان امید به دستیابی به آن را داشته باشد یعنی می‌تواند به آن رغبت داشته باشد.»